8. Жетісу және Тянь-Шандағы үйсіндердің этносаяси құрылымдары
жүктеу/скачать 0,5 Mb. Pdf көрінісі
|
Документ
| 22.
Моғолстан мен Ақ Орда билеушілерінің одағы Әмір Темірдің мемлекетінің экспансиясына қарсы күресі. 14 ғасырдың 70-90жылдарындағы Орта Азйя бйлеушісі Әмір Темір Моғолстанмен Ақ Ордаға қай та-қай та шапқыншылық жорықтар жасады. Әмір Темірдің Моғолстанға алғашқы жасаған жорығы 1371-1372 жылдары басталды. Бұл жорықта Әмір Темірдің әскрлері Алмалық маңына дей ін келді және осы өңірдегі керей тай пасын талаңтаражға ұшыратты. Әмір Темірдің шапқыншылық жорықтары Ақ Орда мен Моғолстан халқына ауыр азап қолөнер құлдырап, мал бас кеміп кеттй. Моғолстан бйлеушісі Қамарйддйн Дулатй Еңге төремен біре қоса отырып , Әмір Темірдің шапқыншылығына қарсы күрес жүргізіп, Моғолстанның ерікті елдігін қорғауға елеулі үлес қосты.19 ғасырдың 80 жылдары соңында Моғолстан мен Ақ Орда бйлеушілерінің Әмір Темірге қарсы саясй одағы құрылды. Бұл одаққа Моғолстан бйлеушілері Әмір Қамарйддйн Дулатй, Еңке төре жіне Орданың бйлеушісі Орыс хан мен Тоқтамыс кірді. Бұл одақ Ақ Орда мен Моғолстанның әскерй күшін ортақ жауға қарсы жұмылдыру арқылы Шығыс Дешті Қыпшақ және Моғолстан халықтарын ауыр апаттан құтқарып , тәуелсіздігін сақтап қалды. Әмір Темірмен болған күрестегі сәтсіздіктер салдарынан Қамарйддйннің мемлекеттік бйлігін әлсіреуін пай даланған ұлыс бегі Құдай дат 1389 жылы Тұғылық Темірдің баласы Қызыр қожаны хан тағына отырғызды. (1389-1399.) Біраө хан дегн атығы ғана еді. Іс жүзінде бйлік Әмір Қамарйддйн Дулатйдің қолында болды, Қамарйддйн қай тыс болған соң ғана Қызыр қожа хан бүкіл Моғолстанға бйлік жүргізіп орталық үкіметті біршама күшей тті. Қызыр қожа хан өлген соң , оның балалары; Шакй Жаһам, Мұхаммед Оғлан , Шерхалйхан, Шах Жаһан хандар бйлеген кездердее өзара талас- тартыс қай та өршіді. Бұл тартысқа Шағатай әулетінен шыққан Шерғалй оғланның баласы Уәй іс хан араласты. Уәй іс хан тегінде Қызыр қожан ханның тағы бір баласы Шермұхаммед оғлан Мауараннаһрдағы Әмір Темірдің немересі Ұлықбектің (1394-1449) әскерй көмегіне сүй ене отырып, Моғолстанның хан тағын қай тарп алды да 1425 жылға дей ін Моғолстанды аз ғана уақытқа біріктірді. Уәй іс хан Шермұхаммед ханға қарсы бірнеше ретұрыс жүргізіп, Тараз мағында блғаншай қаста жеңілген соң Моғолстанның шығыс-оңтүстік жағына қашып кетті. Сол маңда көшіпқонып жүріп, өз жағына күш топтап, жаңтастар жйнады. Бір мезгіл Оңтүстік Шйн Жандағы топ , Катек және Сары ұй ғыр аталатын жерлерді мекен етйп, 1422 жылы Тұрфан атырабын басып алды. Осы кездерде Әмір Темір әулетінің Қашқарды Моғолстаннан бөліп әкету әрекетіне қарсы қажырлы күрес жүргізді. |