XIX ғ аяғы мен XX ғ басында Қазақстанда 19 жаңа қала пайда болды. Ақмола облысында ұсақ қалалардың саны 20-ға жетті. 1897 ж тұңғыш халық санағы бойынша ірі қалалар: Орал -36446, Верный - 22744, Семей – 20216 адам.
10. XIX - XX ғғ экономикалық, саяси ереуілдер мен петициялар: 1849-1917 жж. Петициялық қозғалыс: 1902-03 жж. Алғашқы петицияларды жолдаушылар - дін қызметкерлері. Стачкалық комитеттер құрылған қалалар: Перовск, Қостанай, Орал.
Батыс Сібір темір жол торабы жұмысшылары, Омбы теміржолшылары ның ереуілдері.
Стихиялық түрде ұйымдастырыл ды, саяси талаптары әлсіз болды.
1904 ж.
Надеждинск ереуілі (Зайсан уезі). Кемалов.
1905 ж, мамыр.
Верный, Перовск, Қостанайдағы саяси ереуілдер.
1905 ж, маусым
Қарқаралы петициясы. Бөкейханов, Байтұрсынов, Ақбаев, Нұрекенов.
Шенеуніктерді қысқарту, Мемлекеттік Думаға қазақ депутаттарын сайлау, азаматтық және сот ісін қазақ тілінде жүргізу, ана тілде білім алуды ұйымдастыру, қоныстандыру саясатын тоқтату, тартып алынған жерлерді қайтару, мешіттер мен медреселер салуға еркіндік беру.
Қоянды (Ботов) жәрменкесінде ұйымдастыры лып, I Николайға арналды. 47 тармақтан тұрды. Беделді 42 қазақ қол қойды.
Петицияның жағымды рөлі: қазақтар Ресейдің I, II Мемлекеттік Думаларына депутат болып сайланды.
1905 ж, 18-19 қазан.
Орынбор саяси ереуілі.
Ұрандары: «Демократиялық республика жасасын!», «Самодержавие жойылсын».
1905 ж, 25 қазан.
Омбыдағы саяси шеру.
Батыс Сібір әкімшілігін қатты сескендірді.
1905 ж, қазан.
Перовскідегі саяси шеру. Исаев, Терехов, Никольский.
Орыс және қазақ жұмысшыларының бірлескен қарсылығының көрінісі.
1905 ж, қараша.
Қарқаралы саяси шеруі. Ұйымдастырушылардың бірі Ақбаев. Дулатов белсене қатысты.
Ақбаев Семей түрмесіне қамалды.
1905 ж, 16-28 қараша.
Семей пошта-телеграф қызметкерлерінің ереуілі.
Облыс губернаторы Галкин Қарқаралыдан әскер шақырды.
«Капиталға қарсы орыс-қырғыз одағы» басшылық етті. 12 күнге созылып, 360 жұмысшы қатысты. Қарағанды көміршілері қолдады.
Жұмысшылардың талаптары ішінара қанағаттырылды.
1905 ж, 6 желтоқ сан
Өскемен ереуілі.
1905 ж, 13 желтоқ сан
Павлодар кемешілерінің ереуілі.
Зейнетақыны көбейту, дәрігерлік көмек көрсету.
1906 ж, шілде.
Семей ереуілі. Брудневский, Солодовников.
Экономикалық талаптар: жұмыс күнін 10 сағатпен шектеу (балалар үшін 8 сағат), ауырған күнге ақы төлеу, әйелдердің құқығын қорғау.
300, кейін 500 адам қатысты.
1906 жылғы Қазақстандағы басты саяси оқиға. Қала халқы жиналыс өткізу бостандығын алды.
1911 ж.
Өскемен уезі «Николай» және «Основательный» алтын кеніштеріндегі ереуіл.
Жұмысшылар дың талаптарын талқылау үшін арнайы комиссия құрылды.
1911 ж, мамыр.
«Атбасар мыс кендері» жұмысшыларының ереуілі.
Жалақыны арттыру.
300 кенші қатысты.
1912 ж.
Спасск мыс балқыту зауыты жұмысшыларының ереуілі.
1912 ж, 2-6 қазан.
Байқоңыр көміршілерінің ереуілі
Жалпыимперия лық саяси қозғалыстың құрамдас бөлігі болды.
1912 ж, 2-6 қазан.
Семей су диірмені жұмысшыларының ереуілі.
Жалпыимперия лық саяси қозғалыстың құрамдас бөлігі болды.
1912 ж, 2-6 қазан.
Шоқпаркөл көміршілерінің ереуілі
Жалпыимперия лық саяси қозғалыстың құрамдас бөлігі болды.
1914 ж.
Доссор мұнайшыларының ереуілі.
Жалақы 26% артты.
1914 ж.
Ембі (Жем) ереуілі.
Жалақы 26 % артты.
1915 ж, мамыр.
Екібастұз көміршілерінің ереуілі.
Талаптары жағынан саяси ереуіл.
1915 ж, мамыр.
Риддердегі әскери тұтқындардың ереуілі.
1915 ж, қазан.
Австро-Венгрия тұтқындарының ереуілі.
1916 ж, тамыз.
Қарсақбай мыс кенішіндегі ереуіл.
1917 ж, мамыр.
Семей облысы Даубай кенішіндегі ереуіл.
Жалақыны көбейту.
XIX ғ аяғы – XX ғ басында өндірісорындарында жұмыс мерзімінің ұзақтығы 12-14 сағатқа созылды. 12-14 жастағы жеткіншектерге кұніне 20 тиын еңбекақы төленді.
11. Патша үкіметінің қоныс аудару саясаты.
XIX ғ ортасына дейін Қазақстанға көбінесе Ресейден әскерилер мен казактар қоныс аударды. Ресейдің орталық аудандарынан шаруаларды Қазақстанға қоныс аударту XIX ғ 60 жж ортасында басталды (1861 ж басыбайлықты жойған «Ережеден» кейін). XIX ғ 70 жж қоныстандыру жаппай етек алды. Алғашқы қоныс аударушылар Сібір қалаларының мещандары мен Тобыл губерниясының шаруалары болды. Орыс шаруаларының қоныс аударған басты аймақтары: Ақмола, Семей, әсіресе Жетісу, облыстары. Шымкент, Ташкент, Әулиеата уездерінде орыс, украин шаруалары 1884-92 жж 37 қоныс орындарын құрды. 1855-93 жж Ақмола облысы қазақтарынан 250 мың десятина жер тартып алынып, 24 орыс селосы ұйымдастырылды. Семей облысында қазақ шаруаларынан 1855-93 жж 33 мың десятина жер тартып алынды. Қоныстандыруға қатысты Ережелер.
Жыл.
Ереже.
Автор.
Берілген жер мөлшері.
Жеңілдіктер.
Шектеулер.
1868 ж.
«Жетісуда шаруаларды қоныстандыру туралы».
Жетісудың әскери губернаторы Колпаков ский.
30 десятина.
15 жылға салықтардан босатылды.
1883 ж.
«Ұйғырлар мен дүнгендерді орналастыру туралы»
10 десятина.
3 жылға салықтардан босатылды.
1889 ж, 13 шілде
«Село тұрғындары мен мещандардың қазыналық жерлерге өз еркімен қоныс аударуы және олардан бұрыңғы қоныс аударғандар жағдайын қарастыру».
Жетісу, Ақмола, Семей облыстары қоныс аударатын басты аймақтар деп белгіленді. Қоныс аударуға Ішкі істер министрлігінің рұқсаты міндетті түрде қажет болды.
1891 ж, 25 наурыз
«Ақмола, Семей, Жетісу, Орал, Торғай облыстарын басқару туралы».
Бұрын қоныстан ған шаруаларға 15 десятина берілді.
Қазақ даласына қоныс аудару ресми түрде тоқтатылды.
1903 ж.
«Сырдария, Ферғана және Самарқан облыстарындағы қазыналық жерлерге шаруалардың өз еркімен қоныс аударуы туралы».
