ҚазҰУ хабаршысы. Шығыстану сериясы

білдіретін  аналитикалық  форманттар  (-а 

білдіретін  аналитикалық  форманттар  (-а 

жасауға 

білдіретін  аналитикалық  форманттар  (-

динамикалық  қалыптан 

статикалық  қалыпқа  көшуін  білдіретін 

аналитикалық  форманттар  (-п  қал):  оты-

қимылдың 

жасалуын 

білдіретін 

аналитикалық форманттар (-е сала, -а сала, 

-а салып, -а сал): келе салып, сені іздеді. 

3.  Қимылдың даму фазасына қарай: 

Бірінші 

сатысын 

аналитикалық  форманттар:  (-а  баста,  -а 

Екінші 

білдіретін 

аналитикалық форманттар: (-п келе жат, -

п  бара  жат,    –а  жат,  -п  бар,  -п  кел,  -п 

жат,  -е  жат,  -п  жүр)  ажарланып  келе 

жатыр,  қайтып  келе  жатыр,  еңсесі  ба-

сып барады, жылу тарап келеді. 

Үшінші 

білдіретін 

аналитикалық форманттар: (-п бол, -п қой, 

 -п шық, -п кет, -п болып қал, -п қал, -п 

біт)  айтып  шықты,  танысып  шықты, 

жазып  болды,  зекіп  бітеді,  бәсеңдеп 

қалды.  

4.  Модаль  мағыналы  аналитикалық 

форманттар: (-ғы кел, -а ал, -а алма, -а біл, 

-ғы  кел)  оқи  алады,  артист  бола  алмады, 

сыйлай 

білмейді, 

жасағысы 

келеді, 

айтқысы келсе.    

5.  Ашық  райдың  аналитикалық  фор-

манттары:( -п отыр, - п тұр –п жатыр, -п 

бара  жатыр,  -п  келе  жатыр,-ып  еді,  ған 

еді,  атын  еді)  билеп  отыр,  баяндап  тұр, 

сұлуланып бара жатыр, айтып қойған еді, 

барар едім. 

6.  Бұйрық  райдың  аналитикалық  фор-

манттары:  (-а  көр,  -а  көрме,  -ушы  болма) 

айта көрмеңіз, айтушы болмаңдар.  

7.  Қалау  райдың  аналитикалық  форман-

ттары:  (-са  екен,  -са  игі  еді,  -са  еді,  -ғай 

еді) құтылсам еді, бастаса игі еді, қорқақ 

болмагай едің. 

8.  Шартты  райдың  аналитикалық  фор-

манттары: (-ған болса, –ген бол, -р болса,  -

ар  еді,  -ған  болар  еді)  өзің  білген  болсаң, 

батамды берейін, бір айналып келер болса, 

өнерімді салар едім.  

9.  Етістіктің  болымсыздық  категориясы-

ның аналитикалық форманттары: ( ø+емес, 

ø+жоқ ) сезген жоқ, айтқан емеспін.  

Берілген  аналитикалық  формантары-

ның кейбіреулерін қытай тіліндегі  күрделі 

етістіктермен  салыстырып,  сәйкестігін 

анықтап көрейік.   

Қытай  тілінде  күрделі  етістік  деп 

негізгі  етістік  пен  толықтырғыш  мүшеден 

тұратын  тіркесті  атаймыз.  Толықтырғыш 

мүше қытай тілінде buyu, орыс тілінде до-

полнительный элемент, комплемент деген 

терминдермен  аталып  келген  /3,  21/. 

Толықтырғыш  мүше  етістік  пен  сын 

есімнен  жасалып,  іс-әрекеттің  жасалу 

дәрежесін,  мүмкіндігін,  мерзімін,  бір 

сөзбен  айтқанда  нәтижесін  білдіреді. 

Толықтырғыш  мүше  қытай  тілінде  алтын-

шы сөйлем мүшесі болып саналады. Қытай 

тілінде  күрделі  етістіктерді  тану  үшін 

оның 

сыңарларының 

лексикалық 

мағына 

бірдей 

салдарды талдап көрейік: