94 ҚазҰУ хабаршысы. Шығыстану сериясы. №4 49

*** 

В  статье  рассматриваются  некоторые  ана-

литические  формы  глагола  в  казахском  и  ки-

тайском языках. 

*** 

The  present  article  reviews  some  analytical 

forms of verbs in Kazakh and Chinese languages.  

 

 

 

 

З. Шадкам 

 

ТҮРІК ТІЛІНДЕГІ КӨПМАҒЫНАЛЫ ЭТИКЕТ ТІЛДІК БІРЛІКТЕР 

 

        Жалпы 

кез 

келген 

сөздің 

мағынасы  зат,  құбылыс,  әрекет  жайында 

түсінік,  ұғым  пайда  болғаннан  кейін 

қалыптасатыны  белгілі.  Ұғымның  болуы 

сөз  мағынасының  ең  маңызды  шарты 

болғанмен 

де, 

сөз 

мағынасының 

қалыптасуына ұғымнан басқа да себеп бо-

латын  жайттар  бар.  “сөз  мағынасы  заттық 

логикалық  ұғымнан  басқа  айтушының 

ақиқат дүниеге көзқарасын, әр түрлі көңіл-

күйін,  сезімін  және  сөздің  грамматикалық 

сипатын  да  білдіре  алады.  Бұдан  сөз 

мағынасының  ұғымнан  кең  екендігін 

көреміз”  /1/.    Яғни,  сөз  мағынасы  ойды 

ғана 

білдірмейді 

адамның 

қуаныш, 

сүйініш,  таң  қалу,  жақсы  көру,  риза  болу 

т.б.  да  толып    жатқан  сезім  мен  ерікті, 

көңіл-күйді    білдіру    үшін  де  жұмсалады. 

Сөздің  лексикалық  мағынасын  терең 

түсіну  үшін  алдымен  сөздің  заттық-

логикалық  мәнін,  сөздің  лексикалық 

мағынасының  оның басқа мағыналарымен 

қандай  қарым-қатынаста  екендігін  және 

сөздің  лексикалық    мағынасының  басқа 

лексикалық  мағыналардан  ерекшеленетін 

белгісін 

анық 

білу 

қажет. 

Сөздің 

лексикалық 

мағынасы 

оның 

басқа 

мағыналарының  тууына  негіз  болады, 

сондықтан  сөз  мағыналары  туралы  сөз 

болғанда  оның  лексикалық  мағынасына 

баса назар аударылады.  

Сөздің  сапа  жағынан  дамығандығын 

көрсететін  бірден-бір  белгі  –  сөздің  көп 

мағыналығы”  –  деп  жазады  /1/.  Соңғы 

жылдары  тіл  білімінде  көп  мағыналы 

сөздердің жалпы мәнін ашатын өзекті эле-

мент  ретінде  өріс  түсінігін  қолданып  жүр. 

Семантикалық  өріс  лексикалық  мағы-

налардың  белгілі  бір  ұқсастығына  және 

айырмашылығына  байланысты  құрылады. 

Семантикалық  өріс  –  сөздердің  семанти-

калық жалпылығы, полисемиялы сөздердің 

әртүрлі 

мағынасының 

жалпылығы. 

Дәстүрлі  оқулықтар  мен  ғылыми  әдебиет-

терде  көпмағыналы  сөз  терминінің  аясын-

да  анықталатын  ұғым  қазіргі  тіл  білімінде 

тілдік  таңбаны  функционалдық,  прагмати-

калық,  коммуникативтік  аспектіде  қарас-

тыруға  жете  көңіл  бөлінумен  байланысты 

ғылыми-зерттеу  жұмыстарында  семан-

тикалық  парадигма,  семантикалық  өріс 

ұғымдарымен  анықталады.  Көпмағыналы