А. Амангелді, С. Симбаева


(Неопределенная форма глагола (Инфинитив)



Pdf көрінісі
бет150/165
Дата07.02.2023
өлшемі53,4 Mb.
#66060
түріОқулық
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   165
Байланысты:
Снимок экрана 2023—02—02 в 12.33.47

(Неопределенная форма глагола (Инфинитив) 
І. Категориялық мағынасы 
Категориальное значение 
Тұйық етістік қимылдың атын білдіреді. Тұйық етістік етістіктің 
түбіріне -у жұрнағы жалғану арқылы жасалады: бар+у, жаз+у, оқ(ы)+у, 
ал+у. 
ІІ. Морфологиялық белгілері 
Морфологические признаки 
Тұйық етістік жаққа, шаққа түрленбейді. 
1. Зат есімше түрленіп, зат есімнің жалғауларын (көптік, септік, 
тәуелдік) қабылдайды: келу, келудің, келуге, келуді, келуде, келуім, келуі, 
барулары, баруларына т.с.с. 


161 
2. Тұйық етістікке көптік жалғауы жалғанса, одан кейін тәуелдік 
жалғауы жалғанып қолданылады. 
Ескерту: Тұйық етістік формасы модаль сөздермен тіркесіп, біртұтас 
мағына бергенде, модальдық көрсеткішке айналып, модальдық мағына 
береді: баруы керек, келуге тиіс, жасауы қажет, білуі мүмкін дегендегі -уы 
керек, -уге тиіс, -уы қажет, -уі мүмкін форманттары – модальдық 
категорияның көрсеткіштері. Мұндай қолданыстағы тұйық етістіктің 
жұрнағы өз қызметінде тұрған жоқ. 
ІІІ. Синтаксистік қызметі 
Синтаксические функции 
Тұйық етістік сөйлемде әртүрлі сөйлем мүшелерінің қызметін 
атқарады: Бастауыш: Бір-бірімізге көмектесу – біздің міндетіміз. Жұмыс 
істеу қажет. Толықтауыш: Біз кездесуге келістік. Үйренуден жалықпа. 
Бізге тексеруді тапсырды. Анықтауыш: Жазудың дағдысын балалар тез 
меңгеріп алады. Пысықтауыш: Біз шомылуға барамыз. Балалар дүкенге 
оқулық алуға кірді. Баяндауыш: Оның ойлайтыны – мектепті жақсы бітіру. 
Бәрін білу керек. 
1. Бұйрық райлы етістік іс-әрекеттің орындалуын талап ету мәнін, ал 
тұйық етістік іс-әрекеттің атауын білдіреді. Мысалы: бар – иди, бару – 
идти; айт – скажи, айту – сказать; сөйле – говори, сөйлеу – говорить. 
2. Тұйық етістік қажет (надо), керек (нужно) сөздерімен тіркескенде, 
қажеттілік мәніндегі ойды жеткізеді. Оқу ..., тыңдау ..., сөйлеу..., көмектесу 
..., білу..., амандасу ..., бару ... . (керек, қажет). 
3. Жоғарыдағы жасалған тіркестердің алдына барыс септігіндегі 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   165




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет