А. Амангелді, С. Симбаева



Pdf көрінісі
бет157/165
Дата07.02.2023
өлшемі53,4 Mb.
#66060
түріОқулық
1   ...   153   154   155   156   157   158   159   160   ...   165
Байланысты:
Снимок экрана 2023—02—02 в 12.33.47

КӨСЕМШЕ 
Деепричастие 
І. Категориялық мағынасы 
Категориальное значение 
Тиянақсыз тұлғада келіп, көмекші етістіктермен тіркесу арқылы 
күрделі етістік тудыратын етістіктің түрін көсемше деп атайды. 
Деепричастие, как и причастие относится к глагольным формам. Оно 
обозначает второстепенные действия и служит признаком другого 
действия. Деепричастие отвечает на вопросы қайтіп? (каким образом?), не 
істеп отыр? (что делает?), не істеді? (что сделал?), не істегелі жатыр? (что 
собирается делать?) и т.д. 
Тұлғалық белгілеріне қарай көсемше үш түрлі болады: 1) өткен шақ 
көсемше; 2) келер шақ көсемше; 3) ауыспалы шақ көсемше. 
В казахском языке деепричастие делится на три вида: 1) деепричастие 
прошедшего времени; 2) деепричастие будущего времени; 3) деепричастие 
переходного времени. 
ІІ. Морфологиялық белгілері 
Морфологические признаки 
1) Көсемше тұлғасына көптік, септік, тәуелдік жалғаулар 
жалғанбайды. Көсемше жіктеледі. 
Деепричастие 
не 
имеет 
окончания 
притяжательности, 
множественного аффикса и падежного окончания, только спрягается. 


171 
2) Көсемше етістік түрлеріне (негізгі және туынды) немесе етіс
болымсыз етістік тұлғаларына мынадай жұрнақтар жалғану арқылы 
жасалады: 1) -а/-е/-й жұрнағы арқылы ауыспалы осы шақ және келер шақ 
жасалады; 2) -ып/іп/-п жұрнағы арқылы өткен шақ көсемше жасалады; 3) -
ғалы/-гелі/-қалы/-келі жұрнағы арқылы істің басталмағанын, оның тек 
келешекте болатындығын білдіретін келер шақ көсемше жасалады. 
Деепричастие образуется путем присоединения к основе глагола 
суффиксов: 1) -а/-е/-й, которые выражают переходное настоящее и 
будущее время; 2) суффиксы -ып/іп/-п, которые выражают деепричастие 
прошедшего времени; 3) суффиксы -ғалы/-гелі/-қалы/-келі которые 
выражают цель и время (будущее) действия. Например: Балалар жолда 
жеміс тер-е жүрді. – Дети шли, собирая по дороге ягоды. Жұмысты бітір-іп 
үйге келдім. – Закончив работу я пришел домой. Шолпан мында кітап ал-
ғалы келді. – Шолпан пришла сюда, чтобы взять книгу. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   153   154   155   156   157   158   159   160   ...   165




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет