А. Б. Ахметова аударма теориясы мен тәжірибесінің негіздері
жүктеу/скачать 0,88 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сұрақтарға жауап беріңіз
1. Аудармадағы инверсия дегеніміз не? Ол неше түрлі болады? 2. Толық инверсия аудармада қалай анықталады? 3. Толық емес инверсия аудармада қалай анықталады? 45
№11 ДӘРІС Аудармадағы трансформацияның негізгі типтері
Аудармада тілдердің әр түрлі құрылымы трансформацияның қолданудың себебі болады (аналитикалық-ағылшын мен орыс-синтетикалық тілдер). Трансформациялық аударма-трансформациялық аударманың бір түрін қолданатын аударма түрі. Трансформацияның келесідей түрлері, типтері болады: лексикалық пен грамматикалық, жиі лексика-грамматикалық трансформация түрлері кездеседі. Лексикалық аударма лексиканың ерекшелетіндігі. Лексиканың ерекшелетіндігінің үш түрі: 1) қосу, 2) алып тастау, 3) ауыстыру. Грамматикалық-аударма үрдісіндегі аударма тілі нормаларына сай, тұрлаулы сөйлем мүшелерін ауыстырған кездегі сөйлем құрылымының ерекшеленуі-толық трансформация болады да, тұрлаусыз сөйлем мүшелерін ауыстырғында-бөлшектік трансформация делінеді. Трансформацияның типтері (түрлері) 1. Транскрипция - лексиканы аударудағы аударма тілінің (АТ) әріптері арқылы түпнұсқа бөлшектерінің үндік формасы қайта беру тәсілі. Қазір транскрипция - қарқынды хабардар ету ретінде жиі пайдаланылады (Георгий Женов, Georgji Zhonoff). Транслитерация – аударма тілінің (АТ) әріптері арқылы оның графикалық формаларын қайта жеткізу жолдары. 2. Калькалау – түпнұсқадағы лексикалық бөлшектер кұрылымының морфемдер, немесе сөздер (тұрақты сөз тіркестері негізнде) Аударма тілде (АТ) олардың лексикалық баламаларымен ауыстыруы (shock worker-өндіріс жүлдегері, house of commons - палата общин – қазылар алқасы: бөлшектер бойынша аудару; ішкі форманы жеткізу) сияқты калькалауға болады (John Saw – Джон Со) бір сөзді сөзбе - сөз аударып; басқасы транскрипцияланады. Транскрипциядан өтеді. 3. Ауысымдар мен оның типтері: - сөз формасының ауысымы – cut sausage - шұжықтан кес, cut the sausage - шұжықты кес. - сөз таптарын ауыстыру – smoke- have a smoke - сөйлем мүшелерін ауыстыру – Moscow held a conference (ортақ етіс) - жалғаулықсыз байланысты жалғаулықтымен ауыстыру – I bought a bread and meat and milk and cheese. Жалғаулықсыз байланыс орыс тіліне тән болса, ал ағылшын тіліне – жалғаулықты байланыс. 4. Қосу – негізгі тіл бөлшектерінің мағынасын орнықтыратын түрі («Таймс» газеті ақпараттары бойынша) 5. Алып тастау – негізгі тілдегі лингвистикалық пен стилистикалық нормаларын бұзбау үшін аударма жүзінде қолданылатын сөз немесе сөздерді 46
алып тастау тәсілі. Паронимия- заң тіліне тән құбылыс (Just & equitable peace - справедливый мир- әділ әлемі) 6. Нақтылық- негізгі тіліндегі жалпылама мағынасындағы сөзді аударма тіліне нақтылау түрінде аудару to leave - покидать - кету, тастап кету, тастау 7. Мұқият ауыстыру – тармағындағы негізгі тілдегі (НТ) лексика- семантикалық бөлшектердің аударма тіліне (АТ) кең мағыналық бөлшектерімен ауыстыруы аударма ісінде сөз реалдарын аударғанда жиі қолданылады - do you use astra - ты пользуешся порошком «Астра» - Сіз «Астра» ұнтағын пайдаланасыз. 8. Антонимикалық аударма – аудармадағы тұпнұсқаның дәлдік формасын болымсыз түріне (немесе керісінше) ауыстыратын лексика- грамматикалық трансформациямен қатар, негізгі тілдің лексикалық бөлшектері аударма тіліне қарама-қарсы мағыналарымен ауыстырылып беріледі. Keep off the grass -Гүл еккен жермен жүруге болмайды. 9. Экспликация- негізгі тілдің лексикалық бөлшектері оның мағынасын түсіндіретін сөз тіркестерімен ауыстырылғвн лексика-грамматикалық трансформация. Sidesman - намазға жығылған кездегі шеркеу басқарушының көмекшісі. 10. Аудармадағы жоғалтулардың орнын толықтыру ісі – түпнұсқаның негізі тілін аударғанда жоғалтылған ұғым элементтері, бірақ та түпнұсқа мен аударманың дәлме-дәл сәйкес болуы міндетті емес бола тұра, аударма мәтіні басқа құралдармен беріледі. (біліктілігі төмен сөйлеу әрекеті, диалектизмдер туралы кейін немесе мәтін соңында сілтеме ретінде берілуі мүмкін...)
11. Ауыстыру (транспозицялар) – бұл ағылшын мен орыс тілдеріндегі сөздердің әр түрлі орын тәртіптерімен байланысты трансформациялар. Орыс тілінде ауыстырудан еш нәрсе өзгерілмейді, ағылшын тілінде барлығы өзгеріске түседі. - сөздердің синтаксистикалық орын тәртібі - сөйлем мүшелері Mary loves John. - коммуникативтік –тақырып пен реманың белгіленуі. Ағылшын тілінде сөздердің синтаксистік орын тәртіптері еркін болса, коммуникативтігі- қатаң түрде бекімін тапқан Т - Р, ақпаратты басынан іздеу керек Р – Т. Жоғарыдағы керсетілгендер сөздердің тура объективтілік орын тәртіптемесіне жатады. Сонымен қарат субъективтілік (инвертивтілік) түрлері бар – Often does he come to her - ол оған жиі келеді 12. Мағыналық даму – контекст пен сөздік, аудармадан тыс шығып кету болмағанда, мағыналық даму аудармасы қолданылады. Толық сөйлемнің мағынасын түсіну керекті, содан кейін оның аудармасын табу қажет. 13. Толық безендіру тәсілі – контекстуальдік пен сөздік мағынасына сүйенбейтін сөздерді іздеп, не туралы айту керектігін түсіне білу. Мысалы, жиі кездесетін (әдептілік сақтайтын - Сәлеметсіз бе! Қош келдіңіздер!) лексикалық бірліктерді аударуға тура келеді.
|