А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2020. №3

12
А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2020. №3
«ҚАЗАҚ» ГАЗЕТІНДЕГІ ЖАЗУ МЕН ЕМЛЕ
Аннотация. А.Байтұрсынұлы қазақ тілінің дыбыстық, өзге де грамматикалық 
заңдылықтарын толық түсінеді. Соның негізінде жаңа алфавит және жазу үлгісін 
жасайды. Өзіне дейінгі қазақ қоғамы тұтынып келген ескі араб жазуы қазақ үшін 
қолайсыз екенін ұғады. Сондықтан қазақ тілі үшін осы қолайсыздықтардан құтылу 
керегін біліп, әліпби құрастырады, ол жазу «төте жазу» деп аталады. Бұл әліпби қазақ 
жазуын жетілдіріп, «дәйекшені» енгізеді. Сөйтіп қазақ жазуының реформаторы 
атанды. 1913-1918 жж. жарық көрген «Қазақ» газеті А.Байтұрсынұлының жаңа 
әліпбиімен жарық көрді. Бұл газет осы әліпбидің сынақ орны болды. Сондықтан 
мақалада емле ерекшеліктері тікелей мәтіндерден алынған мысалдар немесе 
лингвистикалық мәтіндер арқылы көрсетіледі.
Тірек сөздер: ана тілі, оқу жүйесі, емле, әліпби, дыбыстық құрам, жазу үлгісі, 
мәтін, грамматикалық заңдылық, орфография, буын, әліпби реформасы.
Б. Момынова
Главный научный сотрудник Института языкознания имени 
А. Байтурсынова, доктор филологических наук, профессор
Алматы, Казахстан
ГРАФИКА И ОРФОГРАММА ГАЗЕТЫ «КАЗАК» 
Аннотация. А. Байтурсынов глубоко знал фонетические и грамматические зако-
номерности казахского языка. Зная законы казахского языка, он отлично понимал, 
что старая арабская вязь создавала неудобства для казахов, и, реформировав графику, 
он создал новый казахский алфавит, получивший название «тоте жазу». Так он стал 
реформатором казахского алфавита. В 1913 – 1918 гг. в печать выходила газета 
«Қазақ» с использованием нового алфавита А. Байтурсынова, и в ней этот алфавит 
был апробирован. Особенности нового правописания в статье подтверждаются 
достоверными лингвистическими данными, примерами из газетных текстов. 

жүктеу/скачать 336,16 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: