Мҧхаммед Заир-шах режимінің орнауы

146 
1931 жылы маусымда КСРО-мен «Бейтараптық және ӛзара шаб-
уыл жасаспау» келісіміне қол қойды. КСРО Ауғанстанның сырт-
қы саудасында бірінші орында болды. 
Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс Ауғанстанға ауыр 
тиген жоқ, ӛйткені ауған экспортының кӛп бӛлігі КСРО-ға шы-
ғарылып тұратын (каракуль). Ұлттық валюта - күміс рупий құн-
сыздана бастаған кезде ғана зардап сезіле бастады. Бұл британ-
дық Үндістан әлемдік нарыққа кӛп кӛлемде күмісті жіберген 
кезде пайда болды, нәтижесінде күміс және оның бағасы түсіп, 
ал басқа барлық тауар құны ӛсіп кетеді. Ел жеңіл займ алушыға 
айналды - Англиядан, Германиядан, Швециядан, тіпті 
Чехословакия және Польшадан да алынды. 
Осы кезде ішкі саяси жағдай тұрақтанды, армия барлық 
сепаратистік күштерді жойды. Алайда Надир-шахпен күресті 
Римдегі Аманулланың жақтастары бастайды. 1932 жылы 
Берлинде шахтың бауыры Мұхаммед Азиз-хан ӛлтірілді; бұған 
жауап ретінде Надир-шах Кабулда Аманулланың бірнеше жақ-
тастарын жазаға тартады. 1933 жылы Аманулланың туысы 
Надир-шахты ӛлтірді. Жаңа патша болып оның баласы 
Мұхаммед Закир-шах
тағайындалды. Ол ӛте білімді және модер-
низация жүргізу керектігін түсіне білген адам болды. Ол дәстүр-
лі ӛмір жағдайын жақсы білгендіктен модернизацияны абайлап 
жүргізу керектігін түсінді. Сол үшін жаңаруды ірі қалалардың 
бірі Кабулдан бастауды жӛн кӛрді. Ол әкесінің абайлап қимыл-
дау тәсілімен ел басқарды. Кӛсемдердің жынына тимеу үшін 
олардың тайпасы мен территориясына мүлдем тиіскен жоқ.
Бұрын Надир-шах кезінде (1931 ж.) қабылданған Консти-
туцияға байланысты елде парламент енгізілді. Тӛменгі палатаға 
сайлау тікелей корольдің бақылауымен жүргізілді. 
Біртіндеп модернизация жүре бастады. Бірақ ол ірі қала-
ларда ғана байқалды. Жаңа мектептер ашылды, Кабулда универ-
ситет жұмыс істей бастады, яғни Ауғанстандағы еуропалық бі-
лімнің кӛзіне айналды. 
1936 жылы арнайы екі мемлекеттік тіл енгізілді, пушту 
және дари- (парсы тілінің тәжіктік нұсқасы), осы тілдерге бір-
тіндеп кітаптар аударыла бастады.

147 
1939 жылы мемлекеттік фабрика-зауттарды жеке меншік-
ке сату туралы шешім қабылданды, бірақ экономиканың дамуы 
онша байқала қойған жоқ. Әсіресе инфрақұрылым дамыған жоқ: 
елде темір жол, трансауғандық тас жол магистралі т.б. болмады. 
Экономикалық қызметтің бірден бір кӛрнекті түрі контра-
банда болды. яғни пушту тайпалары жыл сайын заңсыз мал са-
тумен айналысты. Сол үшін Ауғанстанда мемлекеттік монопо-
лияны сыртқы саудаға жеткізу таза немқұрайлы түрде болды. 
Екінші дүниежүзілік соғыс басталарда Ауғанстан арнайы 
түрде бейтараптық жариялады, бірақ 1941 жылы КСРО-ның қы-
сым кӛрсетуімен елді герман ӛкілдері мен фашистік тыңшылар-
дан тазалау қолға алынды.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: