Aбaй aтындaғы Қaзaқ ұлттық педaгогикaлық универcитеті
жүктеу/скачать 1,77 Mb. Pdf көрінісі
|
| бірінде қол астындағы халқына: «Кімде-кім мені алғысы келсе, жатқан
жерімнен қозғамай, үш рет тек сөзбен көтерсе, сол кісіге тиемін», – деп жар салады. - Бұрынғы уақытта бір молда, бір балташы, бір зергер бірге жүрген екен. Күндердің бірінде балташы бір сұлу қыздың суретін жасапты; зергер алтын мен күмісті араластыра қызға лайықты киім жасапты; молда дұға оқып, сұлу қызға жан салыпты. Сонан соң үшеуі: «Мен аламын! Мен аламын!» деп қызға таласыпты. Әрқайсысы өзінше себеп көрсетіпті. — Бұрынғы уақытта бір қырағы, бір мерген, бір аспаннан зулап түсіп келе жатқан нәрсені қырық кез жерден жоғары қарғып, жерге 119 түсірмей қағып алғыш – үшеуі жолдас болып, бір қалаға келіпті. Қалаға жақындап келсе, бір ақ отау тұр; ішіне кірсе, бір сұлу қыз отыр екен» («Қыз бен Тазша»). Байқағанымыздай, ертегі дискурсының негізіне тоғыз саны алынған. Қазақ тілінде тоғыз санының қатысуымен жасалған көптеген фразеологизмдер де баршылық: «бас тоғыз», «білгені бір тоғыз, білмегені тоқсан тоғыз», «бір тоғыз», «тоғыз тұрып, тоқсан толғанды, тоғыз толғанып [тұрып, тоқсан ойланды] тебіріне ойланды», «тоғыз айып тартты», «тоғыз [тоқсан] жолдың торабы [торауы, тоғамы]», «тоғыз қатынның толғағы қатар келді», «тоғыз қырлы, тоқсан [бір] сырлы» және т.б. Ертегі дискурсының ерекше категориясын он екі саны да құрайды. Бұл сан ғылыми әдебиеттерде қарастырылмаған. Алайда біз бұл феноменді зерттеуімізде тастап кете алмаймыз, себебі қалай болған жағдайда да ол қиял-ғажайып ертегілерінің басым көпшілігінде басты кейіпкерлердің инициация рәсімімен тығыз байланысты. Ғалымдардың барлығы дерлік «он екі» санын 5, 3 және 4 секілді магиялық сандардың тіркесімі деп санайды. В.Н.Топровтың пікірінше: «Он екі бақытты санның «сандық шаблоны». Ол үшті төртке көбейткеннен шығады» [157, 630 б.]. Ағылшын фольклорында он екі саны сирек болса да кездеседі: «you must get me a great castle standing on twelve golden pillars...», «but the gentleman at last made an agreement with him, and he is to have a twelvemonths and a day to look for it; and off he goes with a good horse and money in his pocket». Егер де он екі санын бақытты сан ретінде қарастыратын болсақ, онда ағылшын фольклорында, сондай-ақ қазақ ертегілерінде де жеті санының көрінісі басымырақ. Бірақ, жетінің де, он екінің де кейіпкерлердің қиын сынақтарымен байланысы анық. Мифологияда он екі саны дүниенің тұтастығын білдірген: «Үш мүшелі тік құрылымын (аспан – жер – төменгі дүние. Ол төрт мүшелі көлденеңмен көбейтілгенде – он екі болады (қосындысы басқа сакралды санға тең - жетіге). Өз алдына, ол макрокосмостың да, микрокосмостың да (адамның) тұтастығы мен аяқталғандығы идеясын білдіреді. Мысалы, құрбандыққа шалынған малдың 12-ге бөлінуі немесе византия мен славян магия мәтіндерінде 12- қызба, безгек 12 дене мүшесінің не 12 түрлі аурудың символы болып саналады» [158, 531 б.]. Қазақ қиял-ғажайып ертегілерінде он екі саны нақты берілмесе де, ертегі дискурсында үнемі айқын көрініс тауып отырады: «Біз оның қолына түспес үшін алты сағатта алты айлық жол алуыңыз керек» (қосындысы - 12); «Ол алты айда бір рет азық іздеп кетеді де... Қазір ол азық іздеуге кетіпті, оның қайтып келуіне әлі алты күн бар» (қосындысы - 12); «Шаршағаным рас. Демалуға қарсы емеспін, бастаңыз, - дейді жүктеу/скачать 1,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|