Абай атындағы Қазақ

Абай атындағы $аз%ПУ-ні! Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №4 (47), 2015 ж. 
90 
 
 
УДК 069 
 
МЕМОРИАЛЬНЫЙ  КОМПЛЕКС К.И. САТПАЕВА В ФОНДАХ ЦГМ РК 
 
Жапакова Г.С. – научный сотрудник Центральный государственный музей РК 
 
В  статье  рассматривается  личность  К.И.  Сатпаева,  как  человека  разносторонних  талантов,  которые  дали 
возможность великому ученому успешно развивать науку в Казахстане. На примере исследования мемориаль-
ного комплекса К.И. Сатпаева рассмотрены его вещевые и письменные музейные предметы из фондов ЦГМ РК, 
преданные в дар музею его дочерью – М.К. Сатпаевой.  
Ключевые  слова:  музейный  предмет,  геология,  первый  Президент  Академии  наук,  мемориальный 
комплекс
. 
 
Имя  Каныша  Имантаевича  Сатпаева  известно  не  только  в  Казахстане,  но  и  далеко  за  его 
пределами. Первый академик АН СССР и президент Академии наук КазССР, доктор геологических 
наук,  лауреат  Государственной  и  Ленинских  премий.  Каныш  Имантаевич  внес  большой  вклад  в 
развитие геологической науки Казахстана.  Его  заслуги отмечены  высокими наградами  правительства – 
четырьмя  орденами  Ленина  (1940  г.  –  за  открытие  Джезказганского  месторождения,  1945  г.  –  за 
быстрые темпы развития казахского филиала АН СССР, 1957 г. – за мобилизацию науки АН КазССР 
на освоение целинных и залежных земель, 1963 г. – за заслуги в развитии геологической науки). 
 
(фотография из фонда ЦГМ РК) 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №4 (47), 2015 г. 
91 
Но  интересы  К.И.  Сатпева  не  ограничивались  только  геологией,  а  общеизвестным  фактом 
является, что им были переданы 25 народных песен А.В. Затаевичу, который опубликовал их в своей 
книге  «1000  песен  казахского  народа».  Впоследствии,  Каныш  Имантаевич  поддерживал  добрые 
отношения  как с самим Александром Викторовичем, так и с его семьей.   
В  подтверждение  можно  привести  телеграмму  супруги  А.В.  Затаевича  –  Надежды  Затаевич, 
отправленную  К.И.  Сатпаеву  из  Москвы  в  дни  создания  Академии  наук  и  избрания  его  Первым 
президентом:  «Высокоуважаемый  Каныш  Имантаевич!  Вчера  радио  принесло  мне  крайне  приятное 
известие,  гласившее,  что  Вы  избраны,  как  я  предполагала  и  всегда  этого  желала,  Президентом 
Казахской Академии наук. Поздравляю от всей души, поздравляю и желаю Вам здоровья и плодот-
ворной деятельности на этом высоком посту на многие годы!!! Лучшего выбора и предложить нельзя 
было: высококультурный, образованный, воспитанный, словом, каким Вы мне показались при первом 
нашем  знакомстве,  Вы  вполне  заслуживаете  это  звание  и,  уверена,  всесторонне  его  оправдаете  к 
Вашим обаянием, доброй душой и деликатным подходом к людям». Такова еще одна благодарность 
человека, которому помог в трудные минуты Каныш Имантаевич. 
К.И.  Сатпаев  отличался  своей  отзывчивостью  и  большим  чувством  ответственности  за  близких 
людей.  Узнав  о  бедственном  материальном  положении  дочери  А.В.  Затаевича,  он  написал  письмо 
заместителю  Председателя  Совета  Министров  Казахской  ССР  А.З.  Закарину  об  установлении 
персональной пенсии Ольге Александровне Затаевич – дочери выдающегося советского фольклорис-
та, народного артиста Казахской ССР Александра Викторовича Затаевича. В письме говорилось: «В 
истории  развития  казахской  советской  музыкальной  культуры  большое  положительное  значение 
имеет  научная,  творческая  и  общественная  деятельность  А.В.  Затаевича.  Являясь  последователем 
трудовых  дореволюционных,  советских  ученых,  положивших  начало  собиранию  и  исследованию 
казахской  народной  музыки,  А.В.  Затаевич  проделал  колоссальную  работу  по  сбору  казахских 
народных песен и кюйев (инструментальных произведений)» [1, с. 258-259]. 
Каныш  Имантаевич  будучи  студентом  Томского  политехнического  института,  обнаружил  в 
библиотеке,  в  трудах  Русского  Географического  Общества  казахский  народный  эпос  «Ер  Едиге»  в 
двух  вариантах:  первый  –  Чокана  Валиханова,  второй  –  Платона  Мелиоранского.  Он  сличил  их, 
отредактировал и создал свой вариант эпоса, который был опубликован в его книге «Ер Едіге» в 1927 
году  в  Москве,  в  Центральном  издательстве  народов  СССР.  Книга  вышла  на  казахском  языке 
арабской графикой.      
К.И.  Сатпаев  был  большим  знатоком  казахской  истории,  литературы,  культуры,  этнографии, 
музыки  и  фольклора,  а  также  общеизвестны  его  археологические  изыскания  на  территории 
Центрального Казахстана, труды по педагогике и литературе.  
В  труде  «Доисторические  памятники  в  Джезказганском  районе»,  напечатанном  в  журнале 
"Народное  хозяйство  Казахстана"  (1941,  №1)  К.И.  Сатпаев  писал:  «В  Джезказганском  районе,  в 
низовьях реки Сарысу, в 20 км от нее на восток, у ключа Тасбулак урочища Тангбалынура, возвы-
шается утес, на камне которого высечены родовые знаки (тамги) почти всех родов и племен, входя-
щих  в  состав  казахского  народа.  Народное  предание  гласит,  что  именно  здесь,  у  ключа  Тасбулак, 
происходил первый совет родов об организации новой народности «казах», решение которого будто 
бы зафиксировано на утесе родовыми знаками всех племен, участвовавших в совете». 
«Светлой памяти первого президента Академии наук Казахской ССР, исследователя Центрального 
Казахстана,  академика  Каныша  Имантаевича  Сатпаева  посвящается  этот  труд»,—  написано  в 
изданном  в  1966  г.  в  Алма-Ате  фундаментальном  исследовании  «Древняя  культура  Центрального 
Казахстана»,  авторы  которого  –  известные  ученые  Института  истории,  археологии  и  этнографии 
имени Ч. Ч. Валиханова Академии наук Казахской ССР А.X.Маргулан, К.А.Акишев, М.К. Кадырбаев, 
А.М.Оразбаев.  Во  введении  «История  археологического  исследования  Центрального  Казахстана» 
этой  книги  есть  такие  слова:  «В  археологическом  изучении  Центрального  Казахстана  принимал 
большое участие академик К.И.Сатпаев, тогда главный геолог треста «Атбасарцветмет». Занимаясь в 
основном  геолого-разведочными  работами,  К.И.  Сатпаев  интересовался  вопросами  археологии  и 
древней  металлургии  Улутауского,  Джезказганского  и  Амангельдинского  районов,  открыл  много 
памятников в окрестностях гор Улутау, в горах Арганаты и в верховьях Тургая, исследовал каменные 
изваяния  на  р.  Джетыкыз,  архитектурные  памятники  на  р.  Джиланчик  (Сырлы-Там),  наскальные 
рисунки на правом берегу р. Буланты [2, с. 110]. Важной находкой К.И. Сатпаева является плита с 
надписью Тимура, обнаруженная на юго-западном «склоне горы Алтын-Шокы. Эта гора находится в 
30-40 км на северо-запад от главного хребта Улутау. Здесь проходила древняя караванная дорога из 

Абай атындағы $аз%ПУ-ні! Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №4 (47), 2015 ж. 
92 
Средней  Азии  на  Южный  Урал,  По  просьбе  академика  И.А.  Орбели  плита  была  перевезена  в 
Ленинград  и  выставлена  в  одном  из  залов  Эрмитажа.  Надпись  была  высечена  в  1391  г.  во  время 
перового похода Тимура в Дешты-Кипчак». 
Каныш  Имантаевич  Сатпаев  внес  свой  вклад  и  в  историческую  науку,  так  в  1925  году  пишет 
М.О.Ауэзову  длинное  письмо  на  арабском  шрифте,  где  сообщает  ряд  сведений  об  обстоятельствах 
исторических событий, связанных с движением Кенесары Касымова. Рукописное послание, ставшее 
ценным  документом,  полностью  не  дошло  до  нас,  нет  первых  четырех  страниц,  сохранились  лишь 
пятые, шестые, которые хранятся в архиве Дома Ауэзова, часть опубликована в «Летописи жизни и 
творчества  М.О.  Ауэзова»  1997  года  издания  [3,  с.  30].  Также  он  был  председателем  комиссии  по 
подготовке двухтомной. «Истории Казахской ССР с древних времен до наших дней». На заседаниях 
этой комиссии под председательством академика К.И. Сатпаева с участием крупных ученых-истори-
ков  как  республики,  так  и  страны  на  протяжении  ряда  лет  обсуждались  все  наиболее  спорные 
вопросы  истории  Казахстана,  которые  были  правильно  разрешены  в  научном  отношении.  Плодот-
ворная работа комиссии и разумные советы К.И. Сатпаева способствовали успешному, третьему по 
счету,  изданию  «Истории  Казахской  ССР»  в  двух  томах  в  1957-1959  годах,  Это  издание  получило 
положительную оценку, как со стороны научной общественности, так и в периодической печати.  
В  Центральном  государственном  музее  Республики  Казахстан  традиционным  стало  проведение 
мемориальных  выставок,  посвященных  выдающимся  деятелям  науки  и  культуры.  В  ЦГМ  РК  была 
проведена  выставка  «Великий  ученый  земли  казахской»,  посвященная  115-летию  со  дня  рождения 
академика  К.И.  Сатпаева.  В  подборе  материала  к выставке  приняли  участие  сотрудники  Института 
геологических  наук  имени  К.И.  Сатпаева  и  архив  академика,  которые  предоставили  уникальные 
вещевые экспонаты: альбомы из семейного архива, шахматы, книги К.И. Сатпаева.  
Особое  место  следует  уделить  экспонатам,  переданным  в  дар  в  сентябре  1985  г.  в  ЦГМ  РК  
дочерью  ученого  –  Меиз  Канышевной.  Одними  из  самых  ценных  вещевых  экспонатов  являются  – 
личные  вещи  (трость,  кресло,  домбра,  ручные  часы).  У  посетителей  музея  вызывают  большой 
интерес данные экспонаты.  К примеру, часы наручные, золотые с наборным браслетом из золота и 
платины  марки «Москва» №70551 были подарены К.И. Сатпаеву.   
 
 
КП 20391/59 
 
Данные  о  дарителе  этих  часов  отсутствуют,  но  можно  предположить,  что  они  были  подарены 
Канышу Имантаевичу на его 50-летний юбилей. Корпус часов из золота 583-й пробы, диаметром 33 
мм.  Циферблат  черный  с  полной  оцифровкой  1-12.  Цифры  рельефные  зеленого  цвета.  В  верхней 
части  контуры  стены  и  башни    Кремля.  Шкала  с  шестидесятью  делениями,  стрелки  золоченные.  В 
нижней части часов имеется надпись «Сделано в СССР». В советский период  такие ценные подарки 
дарились только видным деятелям науки и культуры за большие заслуги [4]. 
 
КП 20391/55 
 
Не  менее  интересным  экспонатом  является  трость  К.И.  Сатпаева,  изготовленная  из  дерева,  
инкрустирована  металлом  и  покрыта  лаком.  Трость  имеет  дугообразную  ручку,  наконечник  тупой 
формы. Можно предположить, что данная трость ручной работы и использовалась ученым в период 
болезни. Судя по потертостям в верхней и нижней части трость использовалась длительное время. 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №4 (47), 2015 г. 
93 
Следующий интересный экспонат экспозиции – домбра ручной работы из дерева с деревянными и 
металлическими заклепками.  
 
КП 16730 -1  [4] 
 
Струны инструмента сделаны из сухожилий животного. Данный экспонат свидетельствует о том, 
что К.И. Сатпаев увлекался народной музыкой и по воспоминаниям родных в редкие часы отдыха он 
любил играть на домбре и петь. Эта домбра была подарена ему товарищем по работе, к сожалению, 
фамилия дарителя неизвестна. 
 
 
КП 20391/11 [4] 
 
Предметом гордости фонда Центрального музея являются оригиналы личных документов ученого: 
диплома  доктора  геолого-минералогических  наук,  диплом  академика  Академии  наук  СССР, 
удостоверения депутата Верховного Совета СССР. 
Таким  образом,  изучение  мемориального  комплекса  К.И.  Сатпаева,  включающего  оригиналы 
вещевых,  письменных  и  фотодокументальных  музейных  предметов  дает  возможность  получить 
ценную информацию, касающуюся личной, научной и общественной деятельности ученого.  
 
1 Абдулин А.А. Выдающийся ученый, организатор науки, общественный деятель // Вестник РАН. 1999. № 3. 
230 с. 
2  Батырбеков  Г.О.  Наследие  академика  К.И.  Сатпаева  по  общественным  наукам.  –  Алматы:  Ғылым,  1997.  – 
112 с. 
3  Маргулан  А.Х.,  Акишев  К.А.,  Кыдырбаев  М.К.,  Оразбаев  А.М.  Древняя  культура  Центрального 
Казахстана. – Алма-Ата, 1966. – 44 с. 
4 Данные из  фотодокументального фонда Центрального государственного музея РК.  
 
Түйіндеме 
Бұл  мақалада  Қазақстан  ғылымның  дамуына  өзіндік  үлес  қосқан,  талантты  ғалым  Қаныш  Имантайұлы 
Сатпаевтың  мемориалдық  кешені,  атап  айтқанда  ҚР  МОМ  қорына  қызы  М.Қ.  Сатпаеваның  музейлік  мəнді 
жəдігер ретінде сыйға берген заттары сөз болады. 
Тірек сөздер: музейлік мəнді жəдігер, геология, Ғылым Академиясының бірінші Президенті, мемориалдық 
кешен. 
 
Summary 
The article deals  with the identity of K.I. Satpayev, as a man of versatile talents that enabled the great scientist to 
successfully develop science in Kazakhstan. For example, studies of the memorial complex of K.I. Satpayev considered 
his things and written museum objects from the collections of the Central State Museum of the Republic of Kazakhstan, 
denoted to the museum by his daughter – M.K. Satpayeva. 
Key words: museum object, geology, the first President of the Academy of Sciences, memorial complex. 
 
 
 
 
 

Абай атындағы $аз%ПУ-ні! Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №4 (47), 2015 ж. 
94 
ƏОЖ 929(511)        
 
ҚҰНАНБАЙ ҚАЖЫ ҰРПАҚТАРЫ ШЕЖІРЕСІ 
 
Ысқақова Н.А. -  $аза-стан Республикасы Мемлекеттік Орталы- музейі 
-орды есепке алу тобыны! маманы 
 
Мақалада Азат Əрхамұлы құрастырған Құнанбай қажыдан бастау алған шежіре баяндалады. Соның ішінде 
Құнанбайұлы Ысқақтан тікелей тарайтын аталарым туралы қысқаша мағлұматтар келтіріледі. Мақала көпшілік 
оқырманға қызықты, жатық тілмен, ақпараттық, танымдық жəне зерттеушілік сипатта жазылған. 
Тірек сөздер: Жеті ата, шежіре, ұрпақ, мұра, мерейтой. 
 
Хакім Абайдың 170 жылдық мерейтойы қарсаңында, осы əулеттің тікелей ұрпағы ретінде өзімнің 
Азат  Əрхамұлы  құрастырған  Құнанбай  қажыдан  бастау  алатын  шежіресін  тарқатып,  талдауды  жөн 
санадым. Сонымен қатар ол кісіден тараған ұрпақтардың фотосуреттері мен мұраларын өзім қызмет 
атқаратын  Қазақстан  Республикасы  Мемлекеттік  Орталық  музейінің  қорына  тапсырдым.  «Жеті 
атасын білмеген – жетесіз» дейді қазақ. Сондықтан арғысын қозғаманның өзінде, бергі жеті атамды 
санамалап,  саралап,  тізуді  міндет  санаймын.  Мен  –  қазақтың  ойшылы,  қазақ  əдеби  тілінің  негізін 
қалаушысы Абай Құнанбайұлының туған інісі Ысқақтың тікелей ұрпағымын.     
Жетінші атам Өскенбай Ырғызбайұлы (1778-1850) – жастайынан зерек, ақылгөй жан болған екен. 
Əкесі  Ырғызбай  дүниеден  озған  соң,  ел  ағасы  Кеңгірбай  би  өзі  қартайған  шағында  Өскенбайды 
тəрбиелеп  ел  билігін  қолына  беріп,  би  қояды.  Өскенбай  би  бəйбішесі  Зере  апамыздан  (шын  аты  – 
Тоқбала  Бектемірқызы)  –  Құттымұхамбет,  Құнанбай,  Тайбала  есімді  екі  ұл,  бір  қыз  сүйеді. 
Құттымұхамбет жастай қайтыс болған. Зереден кейінгі төрт əйелінен Өскенбай би тоғыз ұл көрген. 
Тобықты  елін  билеген  Өскенбай  баба  орта  жасқа  келгенде  ел  билігін  үлкен  ұлы  Құнанбайға 
тапсырады [1, 474]. 
Алтыншы  атам  аға  сұлтан,  қоғам  қайраткері  Құнанбай  қажы  Өскенбайұлының  (1804-1886)  төрт 
əйелі  болды.  Бəйбішесі  Əйбөбектен  (Күңке)  Құдайберді  туады.  Ұлжан  анадан  Тəңірберді,  Абай 
(Ибраһим),  Ысқақ,  Оспан,  ал  үшінші  əйелі  Айғыздан  Халиулла,  Смағұл,  Кəмшат  туған,  төртінші 
əйелі Нұрғанымнан ұрпақ болмаған. Өскенбайдан басталған билікті оның ұрпақтары 150 жыл бойы 
Совет өкіметі билікке келгенге дейін қолдарынан шығармаған [1, 370]. 
Құнанбай  бабамыздың  балаларының  арасында  Абайдың  айтқанымен  жүріп,  тəрбиесін  көріп, 
ағаларын арқа тұтқан інілері Ысқақ пен Оспан өзара тату болған. Бірақ, Оспан жас шағында қайтыс 
болды.   
 
$Gнанбай HскенбайGлы (1804-1886) 
 
Бесінші  атам  Ысқақ  Құнанбайұлы  (1847-1901)  –  Абайдың  өзінен  кейінгі  туған  тете  інісі.  Ол  да 
Ұлжан анадан туған. Бірақ, Құнанбай əкесінің үлкен əйелі Күнкенің қолында тəрбиеленген [1, 612]. 
Ірі денелі, алып күштің иесі Ысқақ атам өте шаруақор, ақкөңіл, сөзге  шешен, байыпты, мінезді, екі 
сөйлемейтін,  жомарт  жан  болған  екен.  Ол  кісі  Абай  ағасының  шаруашылығын  өз  істерімен  қоса 
жүргізіп,  оның  білім,  ғылыммен  айналысуына  мүмкіндік  жасаған.  Ысқақ  атам  Абайдың  қолын 
ұзартқан.  Кедей-кепшіктің  жағдайын  көп  ойлайтын,  қолы  ашық  жан  болған  екен.  Ысқақ атам ауыл 
молдасынан оқып, ескіше хат таныған. Абайдың ұйғарымымен, халқының қалауымен 9 жыл болысқа 
сайланып, ел басқарған. Ерте дүниеден озған ағасы Құдайбердінің балаларына –  Шəкəрім бастаған 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №4 (47), 2015 г. 
95 
інілеріне ерекше қамқорлық көрсеткен. Құнанбай тетелес үш баласы – Тəңірберді, Абай, Ысқақты бір 
күнде  үйлендіріп,  еншілерін  беріп,  бөлек  отау  етіп  шығарған.  Сонда  Абай  мен  Ысқаққа  Ащысу 
бойындағы Тесіпшыққан  қорығы  мен  Ақшоқыдан  жер берді.  Алғашқы  жылдары  бірге  тұрған  Абай 
мен Ысқақ арасындағы тату-тəтті туыстық қарым-қатынас өмір бойына үзілмеген. Араларына 2-3 ай 
салып    Ділдəдан  туған  Мағауия  мен  Тектіден  туған  Кəкітай  да  бірге  тай-құлындай  тебісіп,  сырлас, 
мұңдас, құрдас туыс болып өсті. Текті жастай қайтыс болғанан соң Кəкітай Абай атаның ауылында 
Ділдə ананың бауырында өсіп ер жетті. [2, 116] 
Төртінші атам Ғабдүлхакім Ысқақұлын (1869-1915) ата-анасы Кəкітай деп еркелетіп атап кеткен. 
Кəкітай атам 8 жасынан бастап ауыл молдасынан 4 жылдай сауатын ашып, түрікше жəне арабша хат 
таныған.  Кəкітайдың  ерекше  зеректігін  байқаған Абай  оны  өзіне  бала  етіп  алып,  Мағауиямен  бірге 
тəрбиелеген. Семейге бірге ертіп барып, орыс тілін үйреткен. 1-2 жыл ішінде Кəкітай ата орыс тілін 
жетік  біліп  қана  қоймай,  орыс  əдебиеті  классиктерінің  шығармаларын,  Еуропа  елдері  мəдениет 
қайраткерлерін  оқып,  өз  заманының  білімді  азаматына  айналды  [2,  129].  Кəкітай  Абай  ағасының 
мұраларын  тұңғыш  бастырушы.  Ол  кісі  Абай  атаның  барлық  өлеңдері  мен  поэмаларын,  ғақлия 
сөздерін жинақтап, тұңғыш рет өмірбаянын жазып, өз қаражатымен 1909 жылы Петербургте алғашқы 
жинағын бастырып шығарғандығы көпке мəлім [5, 60]. 
 
ҒабдEлхакім (Кəкітай) Ыс-а-Gлы (1869-1915) 
   
Үшінші атам Əрхам Кəкітайұлы (1885-1962). Кəкітай атамның тұңғышы болғандықтан, қазақтың 
қалыптасқан  салты  бойынша  Əрхамды  Ысқақ  атасы  мен  Абай  атасының  тəрбиесіне  берген.  Абай 
атамыз қайтыс болғанда, Əрхам атам 19 жаста болған екен [3, 9]. Осы жасқа дейін Абай атасының 
қасында  отырып,  сөздерін  естіп,  өлеңдерін  жаттап,  оның  ақын,  өнерлі  шəкірттерімен  бірге  музыка 
аспаптарын  жəне  дойбы,  тоғызқұмалақ  ойындарын  жетік  меңгерген.  Əрхам  атам  байдың  ұрпағы 
ретінде  көп  жылдар  бойы  қуғында  жүрді.  Мұхтар  Əуезов  бастаған  қазақ  зиялыларының  тікелей 
араласуының арқасында Абай ұрпақтары ақталып еліне қайтқан екен. Əрхам атам елге оралысымен 
Семейдегі жəне Жидебайдағы Абай музейінің іргетасын қалап, оны Абай мұраларымен толықтырған. 
Абай  мұраларын  жинап,  шығармаларына  анықтама,  түсінік  беріп,  музей  қорын  қолжазба,  естелік, 
ғылыми  зерттеулермен  байытқан.  Абай  атаның  көптеген  өлең-жырларын,    ол  кісінің  əйел  теңдігін 
көздеген  игі  ісін  баяндайтын  «Зағипа»  атты  дастанын  жəне  «Абайдың  өмір  жолы»  повесін  жазып 
қалдырған.    
 
Dрхам КəкітайGлы (1885-1962) 

Абай атындағы $аз%ПУ-ні! Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №4 (47), 2015 ж. 
96 
Өз  атам  Азат  Əрхамұлы (1928-1996)  –  Əрхам атамның  кенже  ұлы.  1951 жылдан  Аягөз  қаласын-
дағы №2 мектепте қазақ тілі мен əдебиетінің мұғалімі болған, Ысқақ атасы мен Əрхам əкесінің ісін 
ілгері  дамытып,  Ұлы  Абай  мұрасын  насихаттаумен  үзбей  шұғылданған  жан.  [4,  6].  Атам  мен  апам 
Қарлығаш  Құлшыбекқызы  да  осы  аталған  мектепте  жарты  ғасырға  жуық  қызмет  істеп,  шəкірт 
тəрбиелеп,  ел  құрметіне  бөленген  жандар.  Жұбайы  Қарлығаш  екеуі  бірлесе  отырып,  Абай  ұрпағы 
ретінде  Аягөз  қаласындағы  №2  мектепте  Абай  мен  М.Əуезовтың  əдеби-мемориалдық  музейін 
ұйымдастырған,  оны  1987  жылы  Мұхтар  атамыздың  90  жасқа  толу  мерейтойы  қарсаңында  ашты. 
Азат атам осы музейді ашу қарсаңында жоғарыда айтылған «Құнанбай қажы ұрпақтары» атты мына 
белгілі шежірені құрастырған. 
 
Бұл  музей  Абай  мен  Мұхтардың  жəне  Шəкəрім  атамыздың  өмір  жолы  мен  шығармашылық 
мұрасын оқушыларға тереңдете жеткізіп, насихаттаудың мəдени ошағына айналды. Бұл музей – Азат 
атам  мен  Қарлығаш  апамның  ақынның  ұрпағы  ретінде  Аягөз  қаласының  халқына,  ұрпақтарына 
қалдырған бағалы ескерткіші.  
 
Азат DрхамGлы (1928-1996) 
 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №4 (47), 2015 г. 
97 
Əкем  Əлішер  Азатұлы  (1951-2010)  –  Аягөз  қаласында  дүниеге  келген.  2  жасынан  Жидебай 
қорығында  орналасқан  музейде  тұратын  атасы  Əрхам  Кəкітайұлының  қолында  тəрбиеленген.  Дана 
Құнанбай  атамыздың  үйінде,  жерінде  тұрып  Ұлы  Абай,  Кəкітай  аталарымыздан  нəр  алған  Əрхам 
атамыз  əкем  Əлішерді  де  ата-бабасының  тарихын  жақсы  білетін  зерделі  етіп  тəрбиелеген.  Əкем 
мектепке  барар  жылы  Əрхам  ата  Қарауылға  көшіп  келген  екен.  Əлішер  əкемнің  келбетінде  Абай, 
Ысқақ,  Кəкітай  бабаларының  бейнесі  тұратын,  ол  кісінің  бойында  аталарынан  бойына  сіңірген 
қасиеттері  де  аз  емес  еді.  Барлық  музыкалық  аспаптарда  (пианино,  домбыра,  мандолина,  гармонь, 
гитара  т.б)  ойнап,  əн  салып,  пьесаларда  түрлі  рөльдерді  сомдап,  жақындарының  тойларында  асаба 
болып  та  жүретін.  Қазақстанға  əйгілі  «Қаламқас»  ансамбілінің  құрамында  оркестрде  мандолинде 
ойнаған, өнерге таласы бар жан еді. Əкем барлық саналы өмірін жас ұрпақты білім нəрімен сусында-
тумен, адамгершілікке тəрбиелеумен, ұстаздықпен өткізді. 1981-1998 жылдары Аягөз қаласындағы № 
44 теміржол орта мектебінде тарих пəнінің мұғалімі, кейіннен меңгеруші болып қызмет атқарды. Сол 
жылы  Алматы  қаласына  қоныс  аударып,  ұстаздық  қызметін  жалғастырып,  меңгеруші,  кейінгі  бір 
жылдары мектеп директоры да болып қызмет атқарды.  
Байқап  қарасам,  Абай  сынды  ұлы  бабамыздың  іліміне  інісі  Ысқақтан  бастап,  одан  тараған 
ұрпақтарының еңбектері де жалғасын тапқандай. 
Шыңғыста Абай сынды дана туған, 
Шəкəрім, Мұхтарлар дара туған. 
Ақылбай, Мағауия, Тұрағұл, Кəкітай, Əрхам- 
Ақындықпен əкенің жолын қуған, –  
деп  жырлайды  Азат  атам.  Ақындық  ұлы  қасиет  атадан  балаға  дарыған  Азат  Əрхамұлы  да,  əкем 
Əлішер  де  өлең  шығаратын  [4,  4].  Əкем  Азат  атамның  өлеңдерін  жинақтап  «Сырлы  жүрек»  атты 
кітабын жарыққа шығарып, əке алдындағы бір парызын өтеген еді.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dлішер АзатGлы (1951-2010) 
 
Асқар тау əкем 2010 жылы мамыр айында сырқаттанып дүниеден өтті. Өмір бойы текті ұрпақтан 
тарағанымызды  мақтан  етіп  айтып,  бойымызға  сіңіріп,  аталарымыздың  мұраларын  жинаудан 
жалықпайтын,  аса  құрметпен  өткізілген  құнды  фотосуреттер  Абай  Құнанбайұлының  торқалы 
мерейтойының  аясында  киелі  шаңырақ  –  еліміздің  бас  музейі  ҚР  Мемлекеттік  Орталық  музейінде 
ұйымдастырылған  «Абай  əлемі»  атты  көрмеге  қойылды.  Енді  осы  мұралар  музей  қорындағы  Абай 
Құнанбайұлы кешенін толықтыра түсіп, ғылыми айналысқа еніп, өскелең ұрпақты барынша жаухар 
қазынасымен тəрбиелеуде зор үлесін қосады деген сенімдемін. 
 
1
 
Абай энциклопедия. – Алматы, 1995. – 720 б. 
2
 
ЖанболатGлы М. Тобы-ты – Шы!ғыстау шежіресі, ІІ том, 2004. – 424 б. 
3
 
Ыс-а-ова М. D. %лы Абайға адалды-. – Семей, 2002. – 251 б.   
4
 
Ыс-а-ов D. А, Бидалинова $. Сырлы жEрек. – Алматы, 2006. – 144 б. 
5
 
МGхамедханов $. Абай мGрагерлері. – Алматы: АтамGра, 1995. – 74 б. 
6
 
Ахметов З. Абайды! а-ынды- əлемі. – Алматы, 1995. – 101 б. 
7
 
Dдібаев Х. Абай патшалығы. – Алматы, 2009. – 228 б. 
 
 
 
 

Абай атындағы $аз%ПУ-ні! Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №4 (47), 2015 ж. 
98 
В  статье  повествуется  о  родословной  летописи,  берущей  свое  начало  от  Кунанбая  хаджи,  составленной 
Азатом Архамулы. В том числе приводится краткий обзор родословной моих предков от Искака Кунанбайулы. 
Статья  информативна,  познавательна  и  предназначена  для  широкого  круга  читателей,  написана  доступным 
языком.   

жүктеу/скачать 3,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: