Абай атындағы ҚазҰпу-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж
Задание 10. Определение полевой влажности почвы
жүктеу/скачать 4,31 Mb. Pdf көрінісі
|
Задание 10. Определение полевой влажности почвы.
Данный показатель дает возможность установить общее содержание воды в почве на момент наблюдения, которое в свою очередь состоит из доступной и недоступной для растений влаги.
Материалы и оборудование: технические весы и разновесы, почвенные образцы, металлические бюксы с крышками, почвенный бур, сушильный шкаф, нож, щипцы, сито (1 мм), ложки, эксикатор.
Ход работы: 1. Взять навеску почвы 10-15 г с нужной глубины в предварительно высушенный и взвешенный бюкс с крышкой. 2. Взвесить бюкс с почвой и поместить его в сушильный шкаф с открытой крышкой на 6 часов при+105оС. 3. Остудить бюкс в эксикаторе с закрытой крышкой и взвесить. 4. Вторично просушить бюкс с почвой в сушильном шкафу 2 часа (+105о), остудить в эксикаторе и взвесить. Разница между первым и вторым взвешиванием не должна превышать 0,5%. 5. Процент полевой влаги рассчитать по формуле: ПВ=В-С: С-а х 100%; где: ПВ - полевая влажность, %, а - масса пустого бюкса, г, В - масса бюкса с почвой до высушивания, г, С - масса бюкса с почвой после высушивания, г. 6. Величина доступной влаги определяется разностью: А-2Б, где: А - полевая влажность, Б - гигроскопическая влага (она обычно составляет около 3%). Если, например, полевая влажность была 40%, а гигроскопическая - 3%, то количество доступной влаги для растений в почве будет равно 40-6=34%. 7. Результаты определения записать в дневник по форме:
Название № бюкса Масса
Масса Масса
Масса Масса
Влаж образца
бюкса, г бюкса с бюкса с
испарив- сухой
ность
почвой до почвой шейся
почвы, г почвы
высуш, г после
высуш, г влаги,г
,%
Задание 11. Определение водопрочности почвы
Величина водопрочности почвы зависит от способности почвенных структурных отдельностей противостоять разрушающему действию воды, чему в основном способствует содержание гумуса.
Материала и оборудование : почвенные образцы, чашки Петри, фильтровальная бумага, часы, вода, сито (3-5 мм).
Ход работы: 1. Взять чашку Петри, дно выстелить фильтровальной бумагой, на которую разложить рядами почвенные комочки одного цвета - 30 штук, взятые с сита размером 3-5 мм. 2. Осторожно по краю чашки залить комочки водой до полного их покрытия и отметить время. 3. Отмечать каждую минуту количество развалившихся комочков в течение 10 минут. 4. Количество не распавшихся комочков выразить в процентах, это и будет величина водо- прочности. Задание 12. Определение кислотности почвы
Воспользуемся самым простым способом, применяя лакмусовую бумажку, что очень удобно для демонстрации кислотности почвы.
Материалы и оборудование: образцы почвы, красные и синий полоски лакмусовой бумажки, фарфоровые чашки, дистиллированная вода, часы.
Ход работы: 1. На дно фарфоровой чашки положить красную и синюю лакмусовые бумажки. 2. Наполнить чашки на 1/3 почвой и увлажнить ее дистиллированной водой. Оставить стоять на 10-15 минут.
3. Вынуть лакмусовые бумажки, если синий цвет изменится на красный, то почва имеет кислую реакцию (от 1 до 6,5), если красный цвет изменится на синий, то почва имеет щелочную
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж. реакцию (от 7 до 14), если цвет бумажек не изменится, то реакция почвы нейтральная (от 6,5 до 7). Задание 13. Приготовление почвенной водной вытяжки
Все пустоты почвы заполнены воздухом и водными растворами, где содержатся легкорастворимые соли. Если содержание солей в растворе больше 0,25%, то почвы считаются засоленными. В водной почвенной вытяжке определяют: сухой остаток, прокаленный остаток, щелочность и кислотность, катионы и анионы.
Материалы и оборудование : образцы почв, весы и разновесы, сито (1 см), фарфоровые чашки, колбы 100-1000 мл, стеклянные банки с притертыми пробками, воронки, фильтры, дистиллированная вода.
Ход работы: 1. Взять навеску воздушно-сухой почвы - 100 г, просеянную через сито, поместить ее в стеклянную банку с притертой пробкой. 2. Добавить в банку 500 мл дистиллированной воды, встряхивать 3 минуты, затем отфильтровать через складчатый фильтр, при необходимости фильтрование повторить. 3. Срок хранения полученного фильтрата 2-3 суток. Задание 14. Простой способ определения легкорастворимых солей.
В приготовленной водной вытяжке почвы можно определить наличие в почве хлоридов, суль фатов и соды, которых особенно много в засоленных почвах. ,
Материалы и оборудование : водная вытяжка почвы, пробирки, дистиллированная вода, реактивы - для определения хлоридов (5% раствор азотнокислого серебра), сульфатов (1% раствор хлористого бария), соды (раствор фенолфталеина).
Определение хлоридов Ход работы:
1. Налить в пробирку 10 мл водной вытяжки почвы и добавить несколько капель 5% раствора азотнокислого серебра. 2. Появление хлопьевидного белого осадка свидетельствует о наличии в почве хлоридов, а его интенсивность определяет их количество. Определение сульфатов Ход работы:
хлористого бария. 2. Появление белого осадка свидетельствует о наличии сульфатов, о их количестве судят по интенсивности выпадения осадка. Определение соды
Ход работы: 1. Налить в пробирку 3-5 мл водной вытяжки почвы и капнуть несколько капель фенолфталеина. Появление малиновой окраски свидетельствует о наличии в почве соды.
Метод основан на различной растворимости гуминовых кислот и фульвокислот в растворителях - воде, щелочах и кислотах.
Материалы и оборудование : образцы почв, технические весы и разновесы, сито (1 мм), пинцет, лупа, стеклянные палочки, фарфоровые ступки, колбы, воронки, бюретки, электроплитка, реактивы - 10% раствор едкого натрия, 10% раствор соляной кислоты.
Ход работы: 1. Взять навеску почвы 10 г, протереть в ступке и пропустить через сито, перенести в колбу 100 мл. Залить 50 мл 10% раствора едкого натрия. 2. Взболтать раствор и довести до кипения на плитке, остудить, дать отстояться и отфильтровать. 3. Взять в пробирку 3-5 мл фильтрата, где находятся в растворенном виде смесь гуминовых и фульвокислот, которые нужно разделить, для этого в фильтрат добавляют несколько капель соляной кислоты. 4. При образовании хлопьевидного бурого осадка раствор отфильтровать, при этом хлопьевидный осадок- это гуминовые кислоты, а в фильтрате остались фульвокислоты.
72
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж. IV. Обработка полученных данных и составление отчета
Обобщение полученных данных проводится по всем выполненным заданиям, предварительно проведя обработку цифрового материала. Отчет готовится и представляется студентами подгруппы, где возможно демократическое распределение обязанностей, учитывая особые способности студентов.
В отчете должны быть отражены: 1. Общие сведения об исследуемом участке - географическое и административное положение, площадь, хозяйственное использование. 2. Условия почвообразования - климат, рельеф, растительность, почвообразующие породы, специфические особенности, схема маршрута профиля. 3. Характеристика морфологии почвы, физические и химические свойства почвы, типы расти- тельности и ее приуроченность к элементам рельефа. 4. Заключение с указанием рационального использования территории. Отчет включает в себя:
1. Титульный лист с указанием названий - Министерства, ВУЗа, факультета, кафедры. Название отчета, место проведения практики, исполнители, руководитель, Алматы и год. 2. Содержание - по указанным в содержании вопросам.
ӘОЖ [91:504] (574) ГИДРОЛОГИЯ ПӘНІНЕН ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРДЫ ЖҮРГІЗУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ (ӨЗЕНДЕР ТАҚЫРЫБЫ МЫСАЛЫНДА) А.Н. Бейкитова -Абай атындағы ҚазҰПУ-дың оқытушысы
Жоғары оқу орнында 050609-География мамандықтары үшін «Гидрология» пәні жүргізіледі. Жалпы кредит саны – 2 (90 сағат). Оның - 15 сағаты дәріс, 15-сағаты практикалық сабақ, 30-сағаты студенттердің оқытушы жетекшілігімен жасайтын өзіндік жұмыстары, 30-сағаты студенттердің өзіндік жұмыстарына арналған. «Гидрология» пәнінің мақсаты білім алушыларды гидросферада өтіп жатқан процестермен, су нысандарының ерекшеліктерімен, олардың қоршаған ортамен байланысымен таныстыру болып табылады. «Гидрология» пәнінің негізгі міндеттері: гидрологиялық құбылыстар мен процестердің географиялық ортамен байланысын ашып-көрсету; біртұтас табиғат кешені ретіндегі Дүниежүзілік мұхиттың ерекшеліктерімен таныстыру; дүниежүзілік су айналымының маңызды бір буыны құрлық суларын қарастыру. «Гидрология» пәнін оқып-үйрену барысында студенттер: гидросфера және оның құрылымы; үлкен және кіші су айналымы; Дүниежүзілік мұхит және оның бөліктері; мұхит суының қасиеттері және аумақтық айырмашылықтары; ылғалдылық пен буланушылық және олардың сипаттамасы; мұхиттар мен теңіздердің жылу режимі; мұхит суларының қозғалыстары және толқындар; құрлық суларының түрлері, олардың ерекшеліктері; су көздерін пайдалану және қорғау негіздерін білуі тиіс.
байқаулар жасап, қарапайым есептеулер жүргізу; жалпы су айналымының сызбасына талдау жасау; сандық мәліметтерді өңдеу негізінде су балансы сызбасын құрастыру; сандық деректер негізінде өзен ағынының жылдық өзгерістерінің сызбасын құрастыру; географиялық атлас, қабырға карталары және сызбалармен жұмыс істей білу; өзеннің су шығынын анықтап, ағын көлемін есептеу; изобаталар арқылы көл тереңдігінің карта-сызбасын құрастыру; әртүрлі дерек көздерін пайдала – 73
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж.
нып, кез келген аумақтағы су көздерінің сипаттамасын құрастыруды меңгеруі тиіс [1]. Сабақ тақырыбы: Өзендер. Сабақтың мақсаты: 1. Өзендердің морфометриялық элементтерімен танысу. 2. Өзендердің ағын модулін және өзен торларының жиілігін есептеп шығаруға үйрету. Көрнекі- құралдар: Дүние жүзінің физикалық картасы, әртүрлі анықтамалық атластар, өзеннің морфологиялық элементтерінің сұлбасы. Тапсырмалар: 1. Өзеннің морфологиялық элементтерінің сұлбасын пайдалана отырып (1-сурет), негізгі ұғымдарға анықтама беру; 2. Материктердің физикалық карталарын пайдаланып, дүние жүзіндегі ірі өзендердің сипаттамасын беретін кесте құрастыру; 3. Өзеннің су шығыны, ағын модулі, ірі өзендердің ағын модулін есептеп шығару; 4. Белгілі бір аумақ бойынша өзен торларының жиілігін анықтау (кесте түрінде)
табиғи су ағыны. Өзеннің бастауы – ағынның тұрақты арнасы басталатын жер Өзендердің бастауы болып әдетте жылғалар, бұлақтар, батпақтар, көлдер, мұздықтар саналады. Сарқырама – суы үлкен құламалы және ағысы өте күшті өзеннің шоңғалды телімі. Сала – өзенге немесе көлге құятын ағын су. Арна – аңғар түбінің өзен суы ағатын ойыс бөлігі. Жайылма – өзен аңғарының шөгінділерімен жабылған, су тасыған кезде су басып қалатын тегіс бөлігі. Атырау – өзен сағасындағы негізінен өзен шөгінділерінен түзілген және оның тармақтар жүйесімен тілімденген бөлігі. Су жинау алабы – үлкен өзенге, көлге құятын өзендер жүйесінің суы жиналатын аумақ. Терраса – беткейлік жер бедерінің баспалдақ тәрізді пішіні. Суайрық – өзеннің, теңіздің алаптары арасындағы шекара.
өзеннің бір жыл ішіндегі су шығынының мөлшері. Бифуркация – бір өзеннің екі алапқа бағытталған бөліктерге ажырауы. Шоңғал – қатты тау жыныстары жер бетіне шығып жатқан, еңкіштігі жоғары, ағыны күшті болатын өзеннің тайыз сулы тасты бөлігі. Меандр – өзеннің ирелеңдеп ағуынан пайда болатын өзен арнасының бір қалыпты иіні (2-сурет).
өзендер өзен торын қалыптастырады, ол көл, батпақ және мұздықтармен бірге гидрографиялық тор құрайды [2, 3].
сипаттамасын құрастыру.
74
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж.
1-кесте. Жер шарындағы ірі өзендер Өзен аты, бастауы, салалары Ұзын дығы,
км Су
алабы ауданы,
мың км 2
Орташа су
шығы ны, м
3 /сек
Қатты ағын,
мың т Құятын
жері Амазонка, Анд т, Укаяли, Риу-Негру, Токантинс, Тапажос, Мараньон, Шингу т.б. 6280
7 875 175 000
498 Атлант
мұхиты Конго, Шығыс Африка таулы үстірті, Луалаба, Чамбеши, Ква, Лванга, Касаи, Убанги т.б.
4320 3 690
46000 64
Гвинея шығанағы Ніл, Тана көлі, Кагера өз. Көк Ніл, Ақ Ніл, Собат, Эль- Газал, Амбара,
Джебель, Атбара
6671 2 870
2870 110
Жерорта теңізі
Янцзы, Тибет таулы қыраты, Ялунцзян, Инхэ, Уицзян,
Пяньизян 6300
1 818 34000
500 Шығыс
Қытай теңізі
Ганг, Гималай
т, Брахмапутра, Атрай, Гандах, Гхагхра, Коси, Сон, Гумть, Бетва, Джамна, Банас, Ганбол 2700 2 055
38000 217
Бенгаль шығанағы Объ, Монғол Алтайы, Ертіс, Сосава,
Конда, Демьянка, Есіл, Аган, Вах, Алей, Бия, Катунь, Васюган, Тара, Ок, Тура. 5410
2 990 12070
15 Солтүстік Мұзды мұхиты
3-тапсырма. Су шығыны (Q) деп өзен қимасы арқылы белгілі бір уақытта ағып өтетін су мөлшерін атайды. Оның өлшемі әдетте м³∕с. Q=υ*ω υ – жылдамдық ω – қиманың ауданы Ағын модулі (М) - өзеннің су жинау алабының әрбір шаршы км-нен 1 секундта ағып шығатын судың литрмен берілген мөлшері (1 м 3 /сек =1000 л/сек) M=10 3 Q∕F 10 3 – коффициент Q – м 3 /сек F – аудан –км 2
Мысал: Амазонка өзенінің су жинау алабы 7 875 000 км 2 -ге тең, ал орташа су шығыны 175 000 м 3 /сек.
орташа су шығынын су жинау алабы көлеміне бөліп, ағын модулін аламыз. 175 000 /7 875 000 =22 л/сек
2-кесте. Ірі өзендердің ағын модулі көрсеткіштері
Өзен аты Су жинау алабы, мың км 2
Орташа су шығыны, м 3 /сек Ағын модулі, л/сек Амазонка 7 875 000 175 000
22 Ніл
2 870 000 2870
1 Янцзы
1 818 000 34000
18 Миссисипи 3 268 000 19000
5,8 Конго
3 690 000 46000
12,4 Енисей
2 580 000 19000
7,4 Ганг
1 120 000 13000
11,6 Дунай
817 000 6430
7,8
75 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж. 4-тапсырма. Өзен торының жиілігі - аудандағы өзендердің санымен есептеледі. К=1,5√ n/Р 1,5 – тұрақты коффициент n - өзендер саны Р – ауданы 1-карта. Африканың кешенді картасы (7-сынып) 2-карта. Африканың физикалық картасы (жоғары оқу орындары үшін) Мысал: алдымен Африканың кешенді картасынан 20 0 -30 0 картографиялық тордың ішіндегі өзендер санын санаймыз. Бұл картографиялық тордың ауданын есептеп шығарамыз. Ол үшін параллель және меридиан ұзындықтарын өлшейміз. Картадағы n ұзындығы - 2,8 см, m ұзындығы – 2,8 см. Сандық масштабты 1:35000000 атаулы масштабқа аударамыз. 1 см-де – 350 км. Шыққан мәндерді 350
км-ге көбейтеміз. n =2,8*350=980 км, m=2,8*350=980 км.
табу үшін
Р=980км*980км=960400 км 2
К ж =1,5√5/960400=0,003 км/км 2
3-кесте. Өзен торларының жиілік коффициенті Карта атауы Масштаб 1 Карта 1:35000000 2 Карта 1:20000000 Өзендер саны 5 40
Ауданы, км 2
960400 1078000
Өзен торлары жиілігі К ж , км/км 2
0,003 0,009 Қорытынды. Өзен торларының жиілік коффициенті алдымен картаның мазмұнына, тағайындалуына байланысты болытын анықтау керек. 1 картада өзен торларының жиілігі аз, өйткені бұл картаның масштабы екінші картамен салыстырғанда ұсақ. Масштаб ұсақ болған сайын картографиялық жинақтау артады. 1-карта Африканың кешенді картасы болғандықтан мұнда өзендердің барлығын көрсету қажет емес. Сондықтан тек ең басты өзендерді іріктеп алып, маңыздыларын бейнелеп отыр. 2-картада өзен торлары жиілік коффициенті жоғары, бұл картаның масштабы 1-ші картамен салыстырғанда ірі. 2-карта Африканың физикалық картасы, жоғары оқу орындарына арналғандықтан бұнда барлық ірілі-ұсақты өзендер бейнеленген. Бұл карта жоғары оқу орны студенттеріне арналғандықтан біршама көп мәлімет берілген. Қорыта келгенде, практикалық сабақтарды жүргізу барысында студенттер қарапайым есептеулер жүргізуге, атлас, карталармен жұмыс жасауға, су шығынын анықтауға және су көздеріне сипаттама құрастыруға үйренеді.
жүктеу/скачать 4,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|