Компьютерде цифрлық бейнелеуді ҧйымдастыру

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
106 
твининг  қолданылады,  (tweening)  -  аралық  кадрларды  автоматты  генерациялау.  Сондай-ақ  морфинг, 
кӛріністі сығу, тҥрлі оптикалық эффектілер мен циклдық тҥрде ӛзгеріп отыратын тҥстер қолданылады. 
 
 
 
Сурет-3 
 
3-суретте кӛрсетілгендей, ҥшӛлшемді анимация қуыршақ технологиясын еске салады: 
объектілер каркасын қҧру, материалдарды анықтау, бір сценаға (сахнаға) жинақтау, жарықты және 
камераны орнату сонан соң фильмдердегі кадрлар санын беріп, қозғалысқа келтіруге болады 
 
Қазіргі уақытта бейненің екі тҥрі бар: аналогты және цифрлық. Цифрлық бейнефайлдардың кӛлемін 
кішірейту  ҥшін  деректерді  сығу  тәсілі  қолданылады,  ол  бейне  сигналдағы  ҧқсас  деректерді  топтау, 
орташа  деңгейге  жеткізу,  алып  тастаудың  математиалық  алгоритмдеріне  негізделген.  Сығудың  тҥрлі 
алгоритмдері бар: Compact Video, Indeo Motion – JPEG, MPEG, Cinepak, Sorenson Video. 
Мультимедиа  жҥйені  қҧру  ҥшін  қосымша  техникалық  қолдау  қажет:  аналогты  аудио  және  бейне 
сигналдарды  цифрлық  эквивалентке  немесе  кері  аудару  ҥшін  цифлық  –  аналогтық  тҥрлендіргіштер, 
қарапайым  телевизиондық  сигналдарды  дисплейдің  электронды  сәулелік  трубкасына  қабылданатындай 
тҥрге  тҥрлендіруге  арналған  бейне  процессорлар,  телевизиондық  стандарттарды  тҥрлендіруге  арналған 
декодерлер және т.б.  
Дыбысқа жауап беретін барлық жабдықтар дыбыстық картаға, ал бейнеге жауап беретін жабдықтар 
бейне карталарға біріктіріледі [4]. 
Дыбыстық карталар. 
IBM біріккен компьютерлерінің дыбыстық карталары ҥшін мынандай тенденция анықталады. 
 Біріншіден, дыбысты шығару ҥшін жиілікті модуляцияның (FM) орнына кӛбіне кестелік (wavetable) 
немесе  WT  синтез  қолданылады,  осы  жолмен  алынған  сигнал  инструменттің  ӛзінен  шығатын  дыбысқа 
кӛбірек ҧқсайды, FM синтезде мҧндай мҥмкіндік аз.  
 Екіншіден, дыбыстық карталардың бірігушілігі.  
 Ҥшіншіден,  қазіргі  кезде  дыбыстық  карталар  компоненттерінің  бірі  сигналдық  процессорлар  DSP 
(Digital Signal Processor), оның мҥмкіндіктері: сӛзді танып білу, ҥшӛлшемді дыбыс шығару, TW синтез, 
аудиосигналдарды сығу және декомперессиялау. 
 Тӛртіншіден,  жҥйелік  платада  дыбыстық  карта  функцияларын  интеграциялаудың  қалыпты 
тенденциясы. 
 Бесіншіден, дыбыс табиғилығын жоғарылату ҥшін ӛндіруші фирмалардың кӛлемді немесе ҥшӛлшем-
ді (30) дыбыс шығару технологияларын қолдануы. 
 Алтыншыдан, CD-ROM приводтарын қосу.  
 Жетіншіден,  карталарда  DualDMA  режимінің,  яғни  жадыға  қосарланған  тікелей  қатынас  қҧру 
режимін қолдануы.  
Дыбыстық қатарлар 90%-да, кӛбіне ойын ҥшін алынады, қалған 10%-н мультимедиа программаларда 
қолдану ҥшін алынады.  
Дыбысты енгізу, шығару қҧрылғыларының ең бастысы аудиоадаптер. Оған: кірістер-сызықтық кіріс, 
микрофонды кіріс, CD ROM-ға арналған кіріс, сигналдарды микширлеуге арналған тәуелсіз кіріс; MIDI-
сигналдар ҥшін кіріс және шығыс; қалыпқа келтіруші кіріс кҥшейткіштері-сигналдарды кіріс араластыру-
шылары-микшер;  аналогты  кіріс  дыбыстық  сигналдарды  цифрлық  кодтарға  тҥрлендіруші  аналогты-
цифрлық  тҥленгіштер  (АЦТ);  арнайы  дыбыстық  эффектілерді  (кӛлемді  дыбыс,  жаңғырық  және  т.б.) 
ойнату  және  дыбыстық  сигналдарды  ӛңдеудің  кҥрделі  тәсілдерін  (шуылды  басу,  DOLBY  жҥйесі  және 
т.б.) жҥзеге асыратын, сондай-ақ, цифрланған дыбыстық сигналдарды компрессиялау /декомпрессиялау 
жҥйесін  аппараттық  жҥзеге  асыруға  арналған  DSP  сигналдық  процессоры  (немесе  ASP);  цифрлық 
кодаларды (файлдарда сақталған) қайтадан аналогты сигналдарға айналдыратын цифроаналогты тҥрлен-
дігіш (ЦАТ), электромузыкалық аспаптар мен олардың интерфейстеріне MIDI стандартын қанағаттанды-
ратын музыкалық дыбыстар синтезаторы, бҧл FM-синтезаторы немесе музыкалық дыбыстарды кестеден 
таңдайтын (кестелік синтезатор деп те аталады) толқындық синтезатор; стереофондық шығыс кҥшейткіші 
және микшер. 
Лазерлік дискілер, CD ROM 
Бҧл  қҧрылғы,  жалпы  дискілер  қымбат  емес,  ӛте  сенімді,  ақпараттың  ҥлкен  кӛлемін  сақтай  алады, 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
107 
сондықтан  олар  программаларды,  деректердің  ҥлкен  кӛлемін  жеткізуге  ӛте  ыңғайлы,  деректерге: 
каталогтар, энциклопедиялар, оқытатын, демонстрациондық, ойын программаларын жатқызуға болады. 
Бейнекарталар 
IBM  PC  біріккен  компьютерлерінде  бейнесигналдармен  жҧмысқа  арналған  қҧрылғылар  ӛте  кӛп. 
Бірнеше тҥрге жіктеуге болады: бейнетізбектерді (Cupture play) енгізу және ҧстау қҧрылғылары, фрейм 
грабберлер (Framegrabber), TV-тюнерлер, VGATV және MPEG-плейерлер сигналдарын тҥрлендіргіштер. 
TV-тюнер 
Бҧл карта немесе бокс (шағым коробка) тҥріндегі қҧрылғылар. Олар кабельдік телевидене, бейнемаг-
нитофоннан неміс комкодерден (camcorder) келіп тҥсетін аналогты бейнесигналдарды тҥрлендіреді. TV-
тюнерлер  MPEG-плейерлер  немесе  фрейм  граббер.  Сенімді  басқа  да  қҧрылғылардың  қҧрамына  кіру 
мҥмкін.  Олардың  кейбіреулерінде  дыбысты  тҥрлендіруге  арналған  тіркелген  микросхемалары  болады. 
Кейбер тюнерлер телемәтінді шығару мҥмкіндігінде қамтиды. 
Фреймграбберлер 
Графикалық,  аналогты-цифрлық  микросхемаларды  қамтиды,  ол  бейнесигналдарды  дискреттеуге, 
кӛріністің жекелеген кадрларын буферге сақтауға (оны алдағы уақытта дискіге немесе монитор терезесіне 
шығару ҥшін) мҥмкіндік беретін бейнесигналдарды ӛңдеуге арналған. 
VGA-TV тҥрлендіргіштер 
Бҧл  қҧрылғы  VGA  кӛріністің  цифрлық  тҥрдегі  сигналын  аналогты  сигналға  аударады,  оны  алдағы 
уақытта  телевизиялық  қабылдағышқа  енгізуге  болады.  MPEG-плейерлер  компакт  дискіге  жазылған, 
бейне кӛріністерді (фильмдерді) VNS сапасымен ойнатуға мҥмкіндік береді. MPEG кодермен шешілетін 
тапсырманың  негізгі  кҥрделілігі  мынада:  әр  ағын  ҥшін  (I)ntra,  (P)redicted,  (B)idirectional  кӛріністер 
арасындағы оптимальды қатынасты анықтау қажет. 
Бейнеҧстау  платасын  бағалау  ӛлшемі.Телевидение  жҥйесіндегі  платаның  маңызды  кӛрсеткіші 
телевидениенің  қандай  жҥйеде  жҧмыс  істейтіндігінде.Плата  мультижҥйелік  болуы  керек,  яғни  PAL, 
NTSC, SECAM-ды қолдану қажет.  
Компрессия – платаның бейнесигналдарды цифрлау сапасын анықтайтын параметрлерінің бірі. 
Overley режимі – егер плата осы режимді қолдаса, онда компьютер мониторында толық экранды ―тірі‖ 
бейне  кӛруге  болады.  Бҧл  мҥмкіндік  жҧмысты  кӛрнекі  және  қарапайым  жасауға  кӛмектеседі  және 
бейнематериалды қарау ҥшін бейнемонитордың болуын міндетті емес. 
Дыбыстық мҥмкіндіктер – дыбыс бейнеҧстау платасының ӛзіне тіркелген жағдайда ғана дҧрыс. 
Программалық  жабдықтар  және  жылдамдатқыштар  –  сызықты  емес  монтаждауда  қолданылады 
(бейнені цифрлау ҥшін). 
Ол ҥшін бейнмонтажды пакеттер қолданылады, олар бейнематериалдарды эффектілермен, фильтрлар-
мен, титрлармен және т.б. безендіруге кӛмектеседі.  
Мультимедианың программалық жабдықтары ҥш компоненттен тҧрады: 
 Жҥйелік программалық жабдықтар; 
 Инструментальды программалық жабдықтар; 
 Қолданбалы программалық жабдықтар.  
Болашақ  маман  даярлауда  кеңістіктік  компьютерлік  графиканы  пайдалану  студенттердің  жалпы 
ғылыми әдістері туралы тҥсінігін қалыптастыру тӛрт кезеңге бӛлуге болады [5]: 
1.  Бірінші кезең оқытудың мақсаттары мен міндеттері 
2.  Екінші кезең оқыту мазмҧнын іріктеу 
3.  Ҥшінші кезең оқу материалын іріктеу 
4.  Тӛртінші кезеңде  ҧсынылған оқу-бағдарламалық қҧжатпен оқу-әдістемелік қҧралдарды тәжірибе-
лік-эксперименталды мақҧлдау. 
 
1 Хакимова  Т.  Инновационные  методы  обучения  информатике  (учебноe  пособиe)  –  Алматы:  Издательство 
"NURPRESS", 2013 г. - 270 бет. 
2 Хакимова  Т.  Білім  беру  жҥйесін  ақпараттандыру  //  ИНФОРМАТИКА  НЕГІЗДЕРІ.  Республикалық-  ғылыми 
әдістемелік журнал 2014 №2, 2-4 бет. 
3 Хакимова  Т.  Компьютерлік  3d-графика  ҥшӛлшемді  виртуальды  модельдерді  оқытудың  атқаратын  рӛлі,  - 
Алматы, 2015 г. - 4 - стр. 
4 Оқу ҥрдісінде компьютерлік анимация технологиясының атқаратын рӛлі – Актобе, 2015 г. - 6-стр. 
5 Тюлепбердинова Г.А., Адилжанова С.А. Web бетін jsp технологиясы арқылы жасау. Вестник КазНТУ, 2015 г., 
№2, 478-480 бет. 
 
Резюме 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
108 
Хакимова Т.Х., Тюлепбердинова Г.А., Адилжанова С.А., Газиз Г.Г. – Преп-ли КазНУ им аль-Фараби, Алматы 
Роль обучения организации цифрового образа на компьютере 
Интеграция современной науки и образования и информационных материалов на основе образования, основан-
ный  на  использовании  новых  технологических  достижений  ведущих  роль  в  использовании  пространственной 
компьютерной графики образования играет важную роль. Эта статья пространственное Цель преподавания исполь-
зование компьютерной графики в учебном процессе , целей , теоретических основ организации учебных технологий. 
Ключевые слова: образование, интеграция, пространственное, компьютерная графика, 3D графика, мультиме-
диа и анимации 
 
Summary 
Khakimov T.H., Tyulepberdinova G.A., Adilzhanova S.A., Gaziz G.G. - Lecturers KazNU named after Al-Farabi, Almaty 
The role of education to organize the digital image on the computer 
The integration of modern science and education and information materials on the basis of education, based on the use of 
new technological advances leading role in the use of spatial computer graphics education plays a role. This article spatial 
purpose of teaching the use of computer graphics in the educational process, the objectives, the theoretical foundations of the 
organization of the training technologies. 
Keywords: education, integration, spatial, computer graphics, 3D graphics, multimedia and animation 
 
ӘОЖ: 378.016: 547  
 
ОРГАНИКАЛЫҚ ХИМИЯ КУРСЫНДА КІРІКТІРЕ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН 
ҚОЛДАНУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ 
 
Ж.Қ. Қорғанбаева – Абай ат. ҚазҦПУ, Жаратылыстану және география институты, 
химия кафедрасының аға оқытушысы, химия ғылымдарының кандидаты, 
А.Қ. Сәтімбаева – Абай ат. ҚазҦПУ, Жаратылыстану және география институты, 
химия кафедрасының магистранты 
 
Қазіргі  кездегі  инновациялық  педагогикалық  технологияны  пайдалануда,  білім  жҥйесінің  дамуы,  шығармашы-
лық ізденістің жетілдіру тәсілі тез қарқынды дамуымен ерекшеленеді. Бҧл мақала кәсіптік колледжде химия курсын-
да кіріктіре оқыту технологиясын қолдануға арналған. Сонымен қатар, проблемалық оқыту технологиясының мәні 
мен маңыздылығы қарастырылып, осы технологияны пайдалана отырып білім алушылардың танымдық іс-әрекетте-
рін дамыту жайлы баяндалған. 
Қазақстандағы  білім  беру  жҥйесі  білім  беру  бағдарламаларының  мазмҧнына  қарай  жалпы  және  кәсіптік  білім 
беруді қамтиды. Елімізде, орта білім алу міндетті және жалпы білім беру орта және орташа кәсіптік, бастапқы кәсіп-
тік болып бӛлінеді. Бастапқы кәсіптік білім 2-3 жыл мӛлшерінде кәсіптік колледждерде, лицейлерде негізгі жалпы 
білім беру базасында жалғасады.  
Қазіргі  таңда  кәсіптік білім  беру  барысында оқытушылар, жҥйелі кәсіптік  білім  берумен  қатар  жалпы міндетті 
білімді байланыстыра отырып, мамандықтың қыр-сырын ашу арқылы, білім алушылырдың біліктілігін, машықты-
лығын, қызығушылықтарын, шығармашылық шеберліктерін бір-бірімен терең ҧштастыра отырып, алған білімдерін 
болашақта меңгерген мамандықтарында қолдана білуге тәрбиелейді.  
Педагогикалық  тәжірибе  нәтижелерін  сараптай  келе,  химия  курсын  оқытуда,  сабақтың  жҥру  барысын  және 
жоспарын білім алушылардың ӛз бетінше ізденулерне ыңғайлап қҧрастыру арқылы, олардың танымдық белсенділі-
гін арттыруға болады деген қорытындыға келдік. Сабақ барысында білім алушылар қаншалықты оқу-танымдық іс-
әрекеттер жасаса, соншалықты олардың іс-әрекеттері рационалды және мақсатты, оқу еңбегі де қарқынды болмақ. 
Сондықтан  да,  химия  курсын  оқыту  барысында  білім  алушылардың  танымдық  белсенділігін  арттыруда  кіріктіре 
оқыту технологиясын қолданудың маңызы зор.  
Тҥйін сӛз: падагогикалық технология, кіріктіре оқыту, органикалық химия 
 
Білім  беру  жҥйесін  жаңарту  мақсатында  кіріктіру  ҥрдістерін  қолдану  кең  бейімді,  жоғары  білікті 
мамандар дайындаудағы жетекші бағыттардың бірі. 
Білім  беру  барысында  пәндерді  кіріктіре  отырып  оқыту  –  студенттердің  оқуға  қызығушылығы  мен 
танымдық белсенділігін арттыруға, олардың ӛздігінен ізденушіліктерін, ойлау қабілеттерін дамытуға, оқу 
ҥрдісін ҧйымдастыру кезеңіне тән қарама- қайшылықтардың тиімді шешілуіне септігін тигізеді.  
Біз ӛз зерттеуімізде пәндер арасындағы байланысты пайдалана отырып, кіріктіре оқыту идеясының да-
муы мен жҥйеленуіне және осы ҥдерісті тиімді пайдалану мҥмкіндіктеріне кӛңіл бӛлдік. Осы орайда пән-
дерді кіріктіре отырып оқыту мәселелеріне кӛптеген ғалымдардың еңбектері арналғандығын байқадық.  
Классикалық педагогикада пәнаралық байланыс негізінде кіріктіре оқыту идеясы Я.А. Коменскийден 
басталады. Ҧлы дидакт: «Бір-бірімен байланысы бар заттар, сол байланысы кӛрсетіле отырып оқытылуы 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
109 
қажет»  -  деген  болатын  [1].  Осы  идеяны  кӛптеген  педагогтар  дамытты.  Классикалық  педагогиканың 
келесі ҧлы ӛкілі, педагог К.Д. Ушинский пәндер арасындағы байланысты пайдаланып кіріктіре оқытудың 
тиімділігін  психологиялық-педагогикалық  тҧрғыдан  негіздеп,  оның  дидактикалық  маңызын  кӛрсеткен. 
К.Д. Ушинский пәнаралық байланыс негізінде кіріктіре оқыту идеясын жҥйелеп оқытудың бір бӛлігі деп 
қарастырады [2]. 
Ҧлы педагогтың кіріктіре оқыту идеяларын В.Я. Стахарин, Н.Ф. Бунаков, В.И. Водовозов т.б. педагог-
ғалымдар жалғастырып, пәндерді кіріктіре оқыту әдістемелерін жасады [3]. Ӛткен ғасырдың прогресшіл 
әдіскерлері мҧғалімдердің кәсіби біліктілігі олардың әртҥрлі пәндердің мазмҧнын кіріктіре отырып оқыта 
алу мҥмкіндігін меңгеруінде деп кӛрсеткен. Пәндерді кіріктіре оқыту ҥшін пәндер арасында мазмҧндық 
байланыс болуы тиіс. Пәнаралық байланыстың 30-дан астам анықтамалары бар.  
«Пәнаралық  байланыс»  ҧғымына  берілген  анықтамалардың  әртҥрлілігі  бҧл  бағытта  жҥргізілетін 
зерттеу жҧмыстарына мол мҥлік береді, бҧл ҧғымды әр алуан аспектіде қарастыруға жол ашады [4]. 
Кіріктіру  –  «интеграция»  ҧғымының  қазақша  аудармасы  әрі  баламасы.  Бҧл  термин  қазіргі  кезде 
педагогикада кӛп пайдаланылып жҥр.  
А.А.  Бейсенбаев  «Интеграция  –  бҧл  екі  ғылымның  жай  қосылуы  емес,  ол  табиғат  заңдылықтарын 
терең  тҥсінуге  мҥмкіндік  беретіндей  дәрежеде  ойластырылған,  жаңаша  жҥйеленген  ішкі  бірлігі»,  -  деп 
кӛрсетеді [6]. 
Кіріктірудің  мәні  мен  қызметтік  маңызы  С.И.  Архангельский  еңбектерінде  қарастырылған.  Ол 
оқытудың жҥйелілік принципін жҥзеге асырудың бірден- бір жолы кіріктіру деп санайды [7]. 
Білім алушылардың ӛз мамандықтарына деген қызығушылығы, сҥйіспеншілігімен қатар, білімділігін 
арттыру, олардың болашақта сапалы білімді меңгерген нағыз ӛз мамандықтарының шебері, білікті маман 
болуларын алдымызға мақсат-міндет ете отырып Алматы электрмеханикалық колледжінде органикалық 
химия курсын оқытуда кіріктіре оқыту технологиясын қолдандық. 
Біз тәжірибе жҥргізген  Алматы электрмеханикалық  колледжінде білім алушы студенттер 1-2 курста 
химия  пәнін  оқиды.  Әр  тҥрлі  мамандықты  тереңдетіп  оқитын  топтардың  ішінен  2  топқа  деңгейлік 
тапсырмалар беріп тәжірибе жҥргізуге таңдап алдық. Бірінші топ бақыланатын екінші топты тәжірибелік 
топ  ретінде  алып  сауалнамалар  жҥргіздік.  Таңдалынып  алынған  топтардағы  дәріс  сабақтар  пәнаралық 
байланыс  арқылы  қҧрастырылды  және  оқытылған  тарауларды  қорытындылау  кезінде,  алынған  білімді 
бекіту мен бағалауда деңгейлік тапсырмалар қолданылды. 
Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты – әрбір оқушының ӛзінің даму деңгейіне байланысты оқу 
материалын  меңгеруін  қамтамасыз  ету.  Бірінші  жҥргізілген  бақылау  жҧмысында  алынған  деңгейлік 
тапсырмалар  білім  алушылардың  алдыңғы  тарауда  оқытылған  материалдар  негізінде  жалпы  білімдерін 
тексеру  мақсатында  қҧрастырылды.  Осы  тапсырмалардың  қорытындысына  қарап  отырып  таңдалған 
топтар  (0910000  «Электрлік  және  электрмеханикалық  жабдықтар»  және  0910032  «Жарық  беру  және 
жарықтандыру жҥйесін электромантаждаушы») ары қарай тәжірибеге қатыстырылды.  
Химиядан  білім  беру  барысында  басқа  пәндермен  сабақ  ҥстінде  әр  тақырыпты  ӛткенде  жан-жақты 
байланыстыра отырып білім беру ҥшін материалдарды сҧрыптағанда қоршаған ортадағы болып жатқан 
әр  тҥрлі  қҧбылыстарды  жалпы  және  жеке  заңдар  мен  ережелер  негізінде  тҥсіндіруге  бастаса,  білім 
алушыларда  қоршаған  орта  жҥйесіндегі  тҥрлі  ҥдерістерге  танымдық  кӛзқарас  қалыптасып,  ол  жалпы 
білімнен  мамандықтарына  қатысты  кәсіби  білімге  ҧласады.  Ал  мҧндай  білім  беру  жҥйесін  іске  асыру 
ҥшін,  ең  алдымен  пәнаралық  байланыста  оқытылатын  пәннің  мазмҧны  оқытудың  мақсатын,  нәтижесін 
анықтайтындай оқу бағдарламасында кӛрініс табуы қажет [8].  
Химия  және  биологияны  білім  алушыларға  кіріктіре  отырып  оқытқанда  кез-келген  тақырыптағы 
мәліметтер бір-бірімен байланысып отыратыны анық. Соның әдісін тауып, білім алушыларға ҧғындыру, 
жан-жақты терең білім беру пән бойынша нәтижесін береді. Және тақырып ҥнемі жаңғырып отырады.  
Химияны  биология  және  экологиямен  пәнаралық  байланыста  оқытуда  келесі  міндеттер  іс  жҥзіне 
асырылады:  химияның  жаратылыстану  пәндерімен  байланысын  ҥздіксіз  қолдана  отырып,  экологиялық 
білім алуда және әр курс деңгейіне ӛткенде материалдарды жаңғыртып отыру, зертханалық, сарамандық 
жҧмыстарға шығармашылық деңгейде кӛңіл бӛлу; зертханада, ӛндірісте, қоршаған ортада, табиғатта және 
кҥнделікті  тіршілікте  байқалатын  сандық,  сапалық  ӛзгерістерді  бақылауда  ӛзінің  білімін  қолдана  білу 
және  сол  арқылы  экологиялық  проблемалардың  мәнін  тҥсіну;  пән  бойынша  алған  білім  жҥйесін  басқа 
пәндерде алынған білім қорымен байланыстырып, табиғат туралы материалистік кӛзқарас қалыптастыра 
отырып, алған білімді оқу ҥрдісінде, ӛмірде, қоғамға пайдалы еңбекте жҥзеге асыра білуге ҥйрету; тҧлға-
ның экологиялық білім, білік қалыптастырудағы шығармашылық дербестігін қалыптастыру, табандылы-
ғын тәрбиелеу, сонымен қатар тҧлғаның пәнге кӛзқарасын, қызығушылығын пәнаралық байланыс негізін-

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
110 
де экологиялық білім бере отырып дамытып, мамандықтарымен байланыстыра отырып білім беру [8-10]. 
Білім  беру  барысындағы  іс-әрекет  нәтижелерін  сараптай  келе  химияны  оқыту  барысында  сабақты 
жоспарлауда білім алушылардың белсенділігі мен ӛз бетінше ізденулерін ескеру керек деген қорытынды-
ға келдік. Сабақ барысындағы білім алушылардың оқу танымдық іс-әрекетінің қаншалықты белсенділігі 
ҥрдістің соншалықты мақсатты және рационалды, оқу жҧмысының қарқындылығының жоғары болуына 
кепіл.  Сондықтан  да  химияны  оқытуда  кіріктіре  оқыту  технологиясын  қолдану  білім  алушылардың 
танымдық белсенділігінің артуына кӛмектеседі деп есептейміз.  
Органикалық химия [5] курсынан кӛмірсутектер тарауын оқытуда бірнеше проблемалық-ізденушілік 
дәрістер мен кіріктіре оқыту технологиясын қолданып дәрістер мен практикалық сабақтар ӛткіздік. Дәріс-
тер  мен  практикалық  сабақтарды  биологиямен  және  экологиямен  байланыстырып  қҧрастырдық. 
Колледжде арнайы бекітілген жоспарға сәйкес екі тарауға модуль қҧрастырдық (кесте-1). Әр модульдегі 
бӛлімдерге  қҧрастырылған  дәрістер  Блум  токсономиясы  негізінде  және  пән  аралық  байланыспен 
оқытудың интербелсенді әдіс тәсілдеріне сҥйеніп қҧрастырылды. 
 
1-кесте. Берілген сабақтар кестесі 
 
модуль 
бӛлім 
тақырып 
сағат саны 
Модуль 1 
XV-бӛлім. 
Кҥрделі 
эфирлер 
және 
майлар 
Кҥрделі  эфирлер.  Этерификация  реакциясы.  Кҥрделі  эфирлердің 
гидролизденуі. 
1 
Майлар. Сабындану реакциясы. 
1 
Практикалық  жҧмыс  №6  «Сабын  синтетикалық  жуғыш  заттар-дың 
қасиеттерімен танысу» 
1 
Модуль 2 
XVI- бӛлім. 
Кӛмірсулар 
Глюкоза және сахароза. Адам ӛміріндегі кӛмірсулардың қасиеттері. 
1 
Крахмал және целлюлоза. (дисахаридтер және полисахаридтер) 
1 
Практикалық жҧмыс №7 «Крахмалдың иодпен әрекеттесуі, гидролизі» 
1 
 
Мысалға  «Майлар.  Сабындану  реакциясы»  тақырыбының  сабақ  барысынан  ҥзінді  келтірсек.  Дәріс 
(сабақ 90 минутқа жоспарланған) Блум токсономиясына негізделіп жасалды. Білу (10 минут) - қарапайым 
сҧрақ: Дәрісті бастамас бҧрын ой қозғау немесе миға шабуыл тәсілін қолданып сҧрақтар беру. Тҥсіну (20 
минут) - нақты сҧрақ: Тақырып бойынша ӛтілген негізгі сӛздерге анықтама беру және тест сҧрақтарын 
беру Қолдану (10 минут) – тәжірибелік сҧрақ: Бейне жазба бойынша кӛрсетілген жағдаятты талқылап, 
мәселені шешу жолдарын қарастыру Талдау (10 минут) – интерпретациялық сҧрақ: Венн диаграммасы 
негізінде екі топқа бӛлініп табиғи майлар мен синтетикалық майлардың ҧқсастығы мен айырмашылығын 
талдау Синтез (кубизм әдісі 25 минут) – шығармашылық сҧрақ: Топқа бӛліп (1-топ жасанды майлар және 
2-топ табиғи майлар) майлардың алынуы, химиялық қасиеті туралы постер қорғау. Бағалау (15 минут)-
бағалау сҧрағы: Майлардың адамзат ӛміріндегі орны қандай (табиғи және жасанды майлардың тҧрмыста-
ғы рӛлі)?  
Дәріс  барысында  жаңа  сабақты  тҥсіндіру  қойылған  SMART-мақсатқа  сәйкес  жҥргізілді.  Тҥсіндіру 
кезінде ассоциограмма қолданылды. Тӛменде 1-суретте кӛрсетілгендей пән аралық байланысты пайдала-
нып майлардың физика-химиялық қасиеттері, алынуы, қолданылуынан бӛлек тҧрмыстағы маңыздылығы 
мен  адам  ағзасына  әсері  және  техникда  қолдану  мҥмкіндіктері  туралы  мәліметтер  берілді.  Одан  бӛлек 
ассоциограммада  берілген  ҧяшықтарда  жеке-жеке  гиперссылкамен  әр  май  туралы  мәлімет  келтірілген, 
мысалы: физика-химиялық қасиеттері, алынуы, қолданылуынан басқа майлардың тҧрмыста қолданылуы, 
адам ағзасындағы рӛлі, техникада қолдану ерекшеліктері туралы мәліметтер, биология мен экологиямен 
байланысты мәселелері қарастырылады. 
 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
111 
 
 
Сурет 1. Табиғи майлар туралы ассоциограмма 
 
Педагогикалық тәжірибе нәтижелерін сараптай келе, химия курсын оқытуда, сабақтың жҥру барысын 
және  жоспарын  білім  алушылардың  ӛз  бетінше  ізденулерне  ыңғайлап  қҧрастыру  арқылы,  олардың 
танымдық белсенділігін арттыруға болады деген қорытындыға келдік. Сабақ барысында білім алушылар 
қаншалықты  оқу-танымдық  іс-әрекеттер  жасаса,  соншалықты  олардың  іс-әрекеттері  рационалды  және 
мақсатты, оқу еңбегі де қарқынды болмақ.  
  
1 Коменский Я.А. Избранные педагогические сочинения / Под ред. А.А. Красновского. – М.: Учпедгиз, 1955 - 652 с. 
2 Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. В 2-х т. / Под ред. В.Я. Струминского. Т. 2. – М.: Гос. 
Учпедгиз, 1954. – 734 с.  
3 Зверев И.Д., Максимова В.Н. Межпредметные связи в современной школе. - М.: Педагогика, 1998. - 81-159 с. 
4 Нҧғманҧлы И. Химияны оқыту әдістемесі. - Алматы. 2004, 9. - Б. 27-28. 
5 Мансуров Б.А. Органическая химия. Учебник для 10 классов. – Алматы: Мектеп, 2000. 
6 Абуова Б.Д. Педагогикалық оқу орындарында биология мен химия пәндерін ақпараттандыру негізінде кіріктіре 
оқытудың әдістемелік ерекшеліктері: Пед. ғыл. канд.,дис. афтореф. - Алматы, 2009. 
7 Қҧрманәлиев М.Қ. Қазіргі педагогикалық технологиялар. – Алматы, 2010 ж. – 210 б. 
8 Иманғалиева Б.С. Жаратылыстану пәндерін кіріктіре оқыту. ҚР Химия және биология мҧғалімдерінің І Сьезі, 
ӛскемен,”Қазақстан мектебінде“, - №3, 2012 ж., - 8-11 б.  
9 Бейсебеков М.Қ., Әбілов Ж.Ә. Органикалық химия (биоорганикалық химия элементтерімен): оқулык. - Алматы: 
Қазақ университеті, 2012. - 339 б.  
10  Педагогические технологии / под общей ред. В.С. Кукушкина. – М.: Ростов н/Д.: ИКЦ «МарТ»: Издательский 
центр «МарТ», 2006. – 336 с. 
 

жүктеу/скачать 4,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: