Кҥн жәнe кҥн жҥйecінің бaқылaу дepeктepінe шoлу
Кҥн cіз бeн біздің плaнeтaмыздың энepгия кӛзі. Кҥннің қaтты гpaвитaциялық ӛpіcі плaнeтaлapды ӛз opнындa
ҧcтaп тҧpaды. Кҥннің қуaтынaн aуa paйы мeн плaнeтaлapдaғы климaт жәнe жepдeгі биoлoгиялық ӛміp тәуeлді. Кҥнcіз
біздің жepдeгі ӛміpіміз мҥмкін бoлмac eді. Кҥн жҥйecі әлдeбіp ғapыштaғы кӛpшілepдің жиынтығы бoлып тaбылaды.
Бҧл epeкшe жҥйeгe: жҧлдыз, 8 плaнeтa, 140 aй жәнe acтepoид, кoмeтa жәнe кapлик-плaнeтaлapы кіpeді. Кҥн
жҥйecінің opтacындa кӛлeмі жәнe жacы бoйыншa opтaшa capы жҧлдыз opнaлacқaн, біз oны Кҥн дeп aтaймыз. Oның
aйнaлacындa, бec миллиapд жылдaй 8 плaнeтa жәнe дe тaғы дa бacқa дeнeлep aйнaлaды. Плaнeтaлap ӛлшeмі шaғын
тac әлeмінeн aлыптapғa дeйін бapaтын гaз бeн мҧздaн тҧpaды. Ocындaй плaнeтaлapдың aйнaлacындa кӛптeгeн aйлap
aйнaлaды, ӛлшeмдepі жapтacты acтepoидтapдaн, ӛз aтмocфepaлapы бap плaнeтaлapғa дeйін.
Кілт cӛздep: кҥн, кҥн жҥйecі, плaнeтaлap, гpaвитaция, ғapыш, жҧлдыз, acтpoфизикa, энepгия
Summary
Abdikaimova Dinara Kenzhebekkyzy – Kazakh National Pedagogical University named after Abai undergraduate 2-course
in the specialty 6M011000 - "Fizika", Nauchny pukovoditel: PhD, st.ppepodavatel Nacipova D.M.
Overview of data on observation the sun and the solar system
The sun is the energy source of our planet. Strong gravitational field of the Sun holds the planets in their places. From the
Sun's energy depend on weather conditions and climate on the planets, and biological life on Earth. Without the Sun our life
on Earth would be impossible. The solar System is a collection of some of the neighbors in space, existing within certain
limits. In this incredible system of celestial bodies is composed of: a star, 8 planets, 140 moons, and other objects, such as
asteroids, comets, and planets, the dwarf. In the center of the Solar System is average in size and age yellow star we call the
Sun. Around her, is already about five billion years, in the eternal dance circle 8 planets, as well as other rotating body. The
size of the planets range from small worlds to the stone giants of gas and ice. Revolves around such planets many moons,
ranging in size from rocky asteroids to planets held with a private atmosphere.
Keywords: the sun, solar system, planets, gravity, space, star, astrophysics, energy
ӘӚЖ 914.919
АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ГЕОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
Д.Б. Тоқшылықов – Абай ат. ҚазҦПУ, Жаратылыстану және география институты
6М011600 – «География» мамандығының 2-курс магистранты
Мақалада Алматы қаласының геоэкологиялық жағдайы сӛз болады. Мегаполистегі жер қорын пайдаланудың кең
кӛлемде игерілуіне байланысты, сондай-ақ, ғылыми техникалық революцияның қазіргі жетістіктеріне, халық саны-
ның ӛсуіне байланысты табиғи кешендердің сандық және сапалық ӛзгерістерге ҧшырап отырғандығы талданады.
Кілт сӛздер: халықтың ӛсуі, урбанизация, геоэкология, агломерация, қала ландшафты
Жалпыәлемдік маңызды мәселелердің бірі – урбанизация, немесе қалалар мен қалалық мекендердің
тез, аса жылдам қарқынмен ӛсуі. Бҧл ҥдеріс аса маңызды жаһандық ӛзгерістер категориясына жатады.
Зерттеуші Голубевтің мәліметіне сҥйенсек, 1996 жылы әлем қалаларындағы қала халқының саны 2,64
млрд адам немесе 46 пайыз болған, яғни қала халқы жылына 2,5 пайыз, ал ауыл халқы 0,8 пайыздан ӛсіп
отырған. Жыл сайын әлемнің дамыған елдерінде қала халқы 150 мың адамға ҧлғайып отырған.
Қала халқының бҧлайша ерекше қарқынмен ӛсуіне әсер еткен факторлар:
а) басқа да мемлекеттерден, сондай-ақ ауыл халқының дені қалаға миграциялануы;
б) қала демографиясының ӛсуі.
Г.Н. Голубев дерегінше, 1975 жылы әлем халқының ҥштен бірі қалада ӛмір сҥрсе, 2000 жылы
жартысы, ал 2025 жылға қарай ҥштен екісі қалада ӛмір сҥретін болады [1,384]. Кӛптеген қалалар
мегаполиске қарағанда жылдам ӛсіп жатыр (5 пайыз). Соның нәтижесінде 1 және 10 млн адамнан тҧратын
қала саны кӛбеймек. Егер 1990 жылы әлемде халқы тығыз орналасқан 270 қала болса, 2015 жылға қарай
оның саны 516-ға дейін артқан.
Қала территориясының ҧлғайып, адам санының кӛбеюі антропогенді ӛзгерістерге алып келетіні белгі-
лі. Табиғи қала ландшафттары барынша әлсіз кҥйде. Фаунадан тек қҧстар мен жануарлардың санаулы
ғана тҥрі сақталып қалған. Ӛйткені тҧрақсыз экожҥйе олардың ӛміріне қауіп тӛндіретін болғандықтан,
олар қоныс аударуға мәжбҥр. Ал адам әрекетінің негізінде пайда болған паразитті атжалман, қарға,
тарақан секілді жәндіктер кҥн санап кӛбеюде. Тіпті климаттың ӛзі ӛзгеру ҥстінде. Ірі қалалардың ланд-
шафты адамның кӛмегінсіз ӛзінің байырғы қалпын сақтап қала алмайды. Мегаполистердің кҥтім кӛрме-
ген немесе қараусыз, иесіз қалған кварталдары антропогенді шӛлдің сҧрықсыз тҥрі болып табылады.
Қалалар орналасқан жердің табиғи жағдайы геоэкологиялық мәселелерге толы. Орталық Еуропа,
Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г.
89
Сібір, Солтҥстік-Шығыс Қытай секілді елдердің қалаларында қыс мезгілінде ауа қатты ластанады. Ӛйтке-
ні, бҧл қалалар тӛмен сапалы кӛмір жағып келеді. Лос-Анджелес, Мехико, Сантьяго секілді автомобиль-
дері аса кӛп қалалардың да жағдайы ӛте тӛмен, оның ҥстіне бҧл қалалар тау алқабында орналасқан. Ал
Джакарта қаласының геоэкологиялық проблемасы тіпті қиын. Себебі, қаланың канализация жҥйесі қала
салынған уақытта жарты миллион адамға есептеліп, жоспарланып салынған. Ал бҥгінде Джакартада 11,5
млн халық ӛмір сҥруде. Бҧл ӛз кезегінде жерасты суларының ластануына әсер етіп отыр. Канализациялық
жҥйе арқылы ластанып отырған жер асты суларын пайдаланған халықтың денсаулығы мҥлде тӛмен
деңгейде. Мәселен, 5 жасқа дейінгі балалардың 20 пайызы тек осының салдарынан ӛмірден ӛтеді [1,384].
Гиганттық агломерация сияқты ҥлкен қалалар да, тез дамып келе жатқан «миллионер» қалалар да –
бҧл экологиялық қауіпті аймақтар. Урбанизацияның геоэкологиялық жҥйесі дамыған және дамушы
елдерде әртҥрлі сипатта жҥреді. Қалалардың ӛмір сҥруіне қажетті сумен қамтамасыз ету жҥйесі, канали-
зациялық қҧбырлар, қоқыс-қалдықтарды жинап, қайта ӛңдеу, электр энергиясымен жабдықтау, қала берді
білім беру жҥйесі, медициналық қызмет секілді негізгі мәселелер уақытында жҥйелі тҥрде жасалып
отырмаса ол адамзаттың ӛміріне де, денсаулығына да қауіп тӛндіреді. Нақты деректерге сҥйенсек, бҥгінде
әлем қалаларының ішінде 220 млн адам ауыз суға зәру боп отыр; 420 млн астам адамның туалеті жоқ.
Қала қоқысының 30-дан 65 пайызына дейін мҥлде жиналмайды. Ал кейбір жерлерде бҧл мәселелер
жақсы жолға қойылған. Мәселен, Токио қаласында 1960 жылдары ауаның соншалықты лас болғандығы-
нан кӛлік қозғалысын реттеуші полиция мамандары кислород толтырылған маска киіп тҧратын болған.
Ал бҥгінде ауа біршама тазарған.
Қалалардың геоэкологиялық проблемасын сӛз еткенде олардың антропогенді трансформациясының
кҥшті екендігін ҧмытпауымыз керек. Оның шарттылықтары мен себептері әртҥрлі. Мәселен, жергілікті
халық әлі кҥнге тамағын от жағып, ағашты пайдалана отырып жасайтын болғандықтан, барлық жарамды
орман ресурстары орналасқан мекеннен 50-80 км-ге дейін жойылып кеткен. Тіпті, ағаштың жоқтығынан
Африканың кӛп елдерінде ыстық тамақты кҥніне бір-ақ рет дайындап ішеді.
Халқы тығыз орналасқан ірі қалалар қоршаған ортаға ҥлкен зиян әкеледі. Ӛйткені олар жаһандық
ситуацияға әсер етеді. Американдық бір зерттеуші: «әр отбасының ауаның ластануына қосқан ҥлесі,
уланған суды пайдаланып, қаза тапқан балалардың ӛлімі, әйел ӛмірінің ҧзақтығы секілді шешімін
таппаған жаһандық мәселелер тропикалық қалың ормандарды жойып, қҧртып жіберген жалпыәлемдік
экологиялық мәселелерден де ӛткір мәселе» деп жазған.
Бҥгінде Алматы секілді ірі қалаларда жер қорын пайдаланудың кең кӛлемде игерілуіне байланысты,
сондай-ақ, ғылыми техникалық революцияның қазіргі жетістіктеріне, халық санының ӛсуіне байланысты
табиғи кешендер сандық және сапалық ӛзгерістерге ҧшырап отыр. Сонымен бірге, егіншілік, орман ал-
қаптары ауданының кемуі, топырақ қабатының ластануы, химиялық элементтердің қарым-қатынасында-
ғы ауытқулар мен ластаушы ингредиенттердің жиналуы салдарынан геожҥйелердің табиғи тҧрақтылығы,
экологиялық сыйымдылығы нашарлап, ӛздігінен тазару деңгейі тӛмендегені шындық. Негізінде, адам –
табиғи факторды ӛзгертуші негізгі кҥш. Сол себепті адамның табиғатқа ықпалы жан-жақты. Ӛйткені ол
табиғи ортада ғана ӛмір сҥріп, ондағы ресурстарды ӛмір кӛзі ретінде пайдаланады. Міне, осы қалалық
аумақты зерттеудің теориялық, әдістемелік негізі П.М. Полян, Г.М. Лаппо, Т.Г. Нефедова, А.И. Трейвиш
еңбектерінде кеңінен қарастырылып, ғылыми пайымдаулар жасалды.
Алматы аумақтық, сәулет, ӛнеркәсіптік бірлік ретінде салыстырмалы тҥрде жас қала болып табылады,
ӛйткені 1911 жылы кҥшті жер сілкінісінен кейін қала тҥгелімен дерлік қирап қалып, XX ғасырдың 20-
жылдарында қайта қалпына келтіріле бастады. Қазіргі бейнесінің қалыптасуына 1929 жылы астаналық
мәртебе алған кезеңдегі қайта қҧрулар ықпал етті.
Қаланың жоспарлану ҥлгісі бастапқы шахмат тәртібінен ауытқып, қазіргі кезде сызықтық бағытта
оңтҥстік-батыстан солтҥстік-шығысқа қарай созылып орналасқан. Қаланың кейбір аудандарында ретсіз
қҧрылыс жҧмыстарының жҥргізілуі, жергілікті табиғи-климаттық ерекшеліктерді ескермеу қаладағы
геоэкологиялық жағдайды кҥрделендіруде.
Адам әрекетінен ӛзгерген ландшафттың қалыптылығы табиғиға қарағанда аз және жҥйесі бҧзылған
болып келеді. Антропогендік ландшафттар сыртқы факторларға тӛтеп бере алмайды. Антропогенді
фактордың әрекет ету кӛлемі, қарқыны халықтардың орналасу тығыздығына, ӛндіріс қҧралдары мен
ӛндіріс қатынастарына, әлеуметтік жағдайларына байланысты әр тҥрлі аумақта әртҥрлі болып келеді.
Ғылымда жер шары ландшафтын адам әрекетінің әсеріне қарай тӛрт топқа бӛліп қарастырады:
1. Адам аяғы баспаған табиғи ландшафты. Оның ерекшелігі - қҧрамы табиғи фактордың әрекетіне ғана
байланысты дамиды. Оған Арктика, Антарктида секілді адам қоныстанбаған мекендер жатады.
2. Адам әрекетінен кӛп ӛзгермеген ландшафт. Бҧған халық сирек қоныстанған, қҧрамдас бӛлігінің
аралық тепе-теңдігі бҧзылмаған тундра, тайга және шӛлді аймақтарды жатады.
Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж.
90
3. Адам әрекетінен бҧзылған ландшафт. Бҧндай жерлердің қҧрамдас бӛліктерінің байланысы ғылыми
тҧрғыда зерттелмей, табиғат байлықтары сарқа пайдаланылып, жері жараланып, топырағы тҧзданып, жері
азған.
4. Адам әрекетінен тҥлеп, қайта тҥзілген ландшафт. Мҧнда қҧрамдас бӛліктерінің байланысы жан-
жақты зерттеліп, адам әрекеті ғылыми негізде жоспарланып, жер тиімді пайдаланылып, жоғары ӛнімді
мәдени ландшафттар тҥзіледі [2].
Осының ішінде Алматы қаласының ландшафты ҥшінші тҥрге, яғни адам әрекетінен ӛзгерген ланд-
шафтқа жатады. Себебі біз таулы аймақта орналасқандықтан, халықтың жиі қоныстанғандығы сондай, ҥй
салу ҥшін жерді игеріп, тіпті таулы аймақтардың ӛзін «террасалап» тастаған. Зерттеуші Г.Н. Голубев- тің
айтуынша, таулы аймақтарды «террасалаудың» ӛзі экологияға ҥлкен қауіп тӛндіреді. Бҧл мәселеге біздің
географ ғалымдарымыз да ӛз ҥлесін қосып келеді. Ғалымдар Ә.Бейсенова, К.Каймульдинова Алматы
қаласының барлық ресурстарын: табиғи мҥмкіншіліктер, тҧрғын халықтың, экономиканың,
инфрақҧрылымның әлеуеті секілді ресурстардың қоршаған ортаға шамадан тыс жҥктеме тҥсірмейтін
деңгейде тиімді пайдалану негізінде оның ҥйлесімді әлеуметтік-экономикалық және экологиялық
дамуын, кҥн тәртібіндегі мәселелерінің шешімін табуды, қала тҧрғындарының ӛмір сапасын қамтамасыз
етуді атап кӛрсеткен [3]. Осы ҧстанымды ескере отырып, зерттеу барысында аталған ғалымдар Алматы
мен оның маңының мысалында урбандалған аумақтарды геоэкологиялық, яғни кешенді экологиялық-
географиялық зерттеудің әдіснамалық қҧралдарын анықтап, табиғи-ресурстық, аумақтық жоспарлау,
экологиялық-экономикалық, инженерлік-технологиялық, геоақпараттық деп бӛліп кӛрсетеді [3].
Тҥйіндей келгенде, Алматы қаласының ландшафты компонентаралық байланысы нашарлаған табиғи-
антропогендік жҥйе деуге болады. Тҧрақты деп саналатын литогендік негіз де қаламызда кҥрделі
ӛзгеріске ҧшыраған. Алматы қаласының суларының ластануына баға беріп, Ҥкіметаралық бағдарлама
жасау, жануарлар мен ӛсімдіктер әлемі қҧрамындағы ӛзгерістерге баға беріп, экологиялық және экономи-
калық факторларды есепке ала отырып, соңғы жылдары агломерациясы шекараларының айтарлықтай
кеңеюі салдарынан табиғи ортаның ӛзгеруін назардан тыс қалдырмауымыз керек. Дер кезінде ҥн қосып,
қаланы геоэкологиялық принциптер негізінде басқарып, жоспарлау, табиғатты тиімді пайдалануымыз
қажет деп ойлаймыз.
1 Голубев Г.Н. Геоэкология. – М., 1999. – 338 с.
2 Боранқҧлова Д. «Табиғи-техногендік жҥйелердің геоэкологиялық аспектілері». ПОӘК. - Алматы, 2014.
3 Бейсенова Ә., Каймулдинова К., Абдинамапов Б. Алматы мен қала маңы аумақтарының геоэкологиялық
тҧрғыда зерттеу мәселелері. Абай атындағы ҚазҦПУ Хабаршысы. «Жаратылыстану-географиялық ғылымдары»
сериясы, №3(37), 2013. 3-6 бб.
Резюме
Тоқшылықов Д.Б. - 2 курс магистрант КазНПУ им. Абая
Геоэкологическое положение Алматы
В данной статье излагается геоэкологическое состояние города Алматы. А также идет речь о нерациональном
использовании природных ресурсов мегаполиса, достижения научно-технических революциях и качественное и
количественное изменение природных комплексов из-за высокого развития ростанаселения в целом.
Ключевые слова: демография, урбанизация, геоэкология, агломерация, ландшафт города
Summary
Toсshylyсov D.B. - 2 course the undergraduate of KAZNPU of Abay
Geoecological situation Almaty
This article describes an ecological condition of Almaty city. Also it will depict issues of the irrational usage of natural
resources of metropolis, the achievements of scientific and technological revolutions and the qualitative and quantitative
changes in natural systems because of the high development of the population.
Keywords: demography, urbanization, environment, agglomeration, city landscape
УДК:523.9-1/-8
АКТИВНЫЕ ПРОЦЕССЫ НА СОЛНЦЕ
Э.Ж. Алмаева – КазНПУ им. Абая магистрант 2-курса по специальности 6М011000 – «Физика»
Научный руководитель: PhD, ст. преподаватель Д.М. Насирова
Всѐ, что происходит с Землѐй как планетой, включая геологические и климатические процессы на ней, зарожде-
Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г.
91
ние жизни, еѐ эволюция от примитивного уровня до «homo sapiens», духовная и психическая жизнь, как отдельного
человека, так и целых народов - все связано с «жизнью» самого активности Солнца. В определенном смысле можно
утверждать, что мы живем в атмосфере Солнца. Вот почему всестороннее исследование нашего небесного светила
чрезвычайно важно, особенно изучение процессов происходящих в его атмосфере. Связанные с сильнейшим, хотя и
пространственно-локальным, сравнительно кратковременным выделением энергии, они сопровождаются генерацией
нейтральных и заряженных частиц, а также мощнейшего электромагнитного излучения, которые пронизывают
межпланетное пространство, эффективно воздействуют на его объекты, в том числе и на Землю. Поэтому
физические процессы, происходящие в ней для нас чрезвычайно важны.
В этой статье приведены солнечные вспышки, зарегистрированные Геостационарный эксплуатационный
спутник наблюдения за окружающей средой. Данные на графике ведутся со спутников слежение GOES 15 и
GOES 14. Рассматриваются результаты наблюдений (за последние десятилетия) вспышек и связанных с ними
активных явлений, которые сопровождаются магнитными возмущениями.
Ключевые слова: Электромагнитного, протон, спутник, звезды, радиоволн, солнечные космические лучи
С древнейших времен люди замечали на поверхности Солнца темные пятна. Они принимали разные
формы, имели различную площадь, и число их изменялось во времени. С появлением телескопа наблюде-
ния за Солнцем привели к созданию глубокой и разносторонней науки. Сейчас мы хорошо знаем, что
солнечные пятна это внешнее проявление глубинных активных процессов на Солнце. Наблюдение за
ними позволило установить существование цикличности в активности Солнца, которая проявляется не
только в периодическом изменении различных параметров, характеризующих солнечные пятна. Периоди-
ческие изменения наблюдаются и в электромагнитном излучении Солнца. Наиболее изученный цикл это,
так называемый, 11- летний период солнечной активности [1].
Солнечная вспышка – одно из главных событий активности Солнца. Солнечные вспышки начально
были обнаружены в виде внезапного увеличения яркости солнечной хромосферы, отчего и получили
название хромосферные вспышки, однако впоследствии выяснилось, что это комплекс явлений (всплески
радиоизлучения, (протонные) вспышки космических лучей, рентгеновское и гамма-излучение,
корональные выбросы массы и пр.).
1 сентября 1859 года два английских астронома – Ричард Кэррингтон и Ш. Ходжсон, независимо друг
от друга наблюдая Солнце в белом свете, увидели, как нечто подобно молнии сверкнуло вдруг среди
одной группы солнечных пятен. Это было первое наблюдение нового, еще неизвестного явления на
Солнце; в дальнейшем оно получило название солнечной вспышки.
Вспышка – очень сложное явление. Она проявляется прежде всего в кратковременном усилении
электромагнитного излучения в широком диапазоне длин волн, от жестких рентгеновских лучей с длиной
волны меньше 1 А, а в редких случаях от гамма-лучей с длиной волны около 0,02 А, до километровых
радиоволн, и в выбросе ускоренных солнечных частиц. Кроме того, вспышки приводят к активизации
процессов в других областях солнечной атмосферы, порой удаленных от них на десятки тысяч
километров. А в некоторых наиболее мощных вспышках даже порождаются космические лучи, протоны
которых обладают смертоносной энергией. Общая же энергия вспышки составляет 10
29
- 10
32
эрг, что
сравнимо с энергией взрыва тысяч водородных бомб [2].
Чаще всего вспышки возникают в нейтральных областях, расположенных между большими пятнами
противоположной полярности. Обычно развитие вспышки начинается с внезапного увеличения яркости
факельной площадки - области более яркой, а значит и более горячей фотосферы. Затем происходит
катастрофический взрыв, во время которого солнечная плазма разогревается до 40-100 млн. Это проявля-
ется в многократном усилении коротковолнового излучения Солнца (ультрафиолетового и рентгеновско-
го), а также в усилении «радиоголоса» дневного светила и в выбросе ускоренных солнечных корпускул
(частиц). А в некоторых наиболее мощных вспышках генерируются даже солнечные космические лучи,
протоны которых достигают скорости, равной половине скорости света. Такие частицы обладают смерто-
носной энергией. Они способны почти беспрепятственно проникать в космический корабль и разрушать
клетки живого организма. Поэтому солнечные космические лучи могут представлять серьезную
опасность для экипажа, застигнутого вовремя, полета внезапной вспышкой. Таким образом, солнечные
вспышки излучают радиацию в виде электромагнитных волн и в виде частиц вещества. Усиление
электромагнитного излучения происходит в широком диапазоне длин волн от жестких рентгеновских
лучей и гамма-квантов до километровых радиоволн. При этом общий поток видимого излучения остается
всегда постоянным с точностью до долей процента. Слабые вспышки на Солнце бывают практически
всегда, а большие раз в несколько месяцев. Зато в годы максимума солнечной активности большие
солнечные вспышки происходят по нескольку раз в месяц. Обычно небольшая вспышка длится 5-10
минут; самые мощные-несколько часов. За это время в околосолнечное пространство выбрасывается
Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж.
92
облако плазмы массой до 10 млрд т и выделяется
энергия, эквивалентная взрыву десятков, а то и
сотен миллионов водородных бомб. Однако
мощность даже самых больших вспышек не
превышает сотых долей процента от мощности
полного излучения Солнца. Поэтому при вспышке
не происходит заметного увеличения светимости
нашего дневного светила [3].
Во время солнечных вспышек, как уже было
отмечено, часть ядер различных химических
элементов солнечной атмосферы ускоряется до
значительных энергий. Ускоренные частицы
взаимодействуют с ядрами элементов солнечной
атмосферы. При этом и те, и другие переходят с
определенной вероятно-стью в так называемое
возбужденное состояние, которое, как правило,
«снимается»
с
излучением
гамма
кванта
определенной энергии. Проблемы солнечной гамма-
астрономии интенсивно разрабатываются с семидесятых годов прошлого столетия до настоящего
времени учеными многих стран мира, таких как США, России, Франции, Германии, Японии, Китая и др.
[1].
Первый успешный теоретический анализ гамма-излучения от солнечной вспышки, получивший на
редкость точное экспериментальное подтверждение в американском космическом эксперименте при
наблюдении гамма-излучения от мощных солнечных вспышек в августе 1972 года, был выполнен в
Институте ядерной физики МГУ в 1967 году. К настоящему времени гамма-кванты от многих солнечных
вспышек (солнечная гамма вспышка) наблюдались в околоземном космическом пространстве.
Естественно, что величина потока гамма-квантов и его временные характеристики зависят от целого
ряда параметров, определяющих саму солнечную вспышку. Таких, например, как энергетический спектр
СКЛ и его временная эволюция, распределе-ние плотности вещества солнечной атмосферы в области
ядерного взаимодействия, полная длина пути, которую проходят энергичные частицы до выхода в
межпланетное пространство. Наблюдение гамма вспышек позволяет определить все эти параметры. При
этом важно то, что гамма-квант ы несут нам информацию о плотных вспышечных слоях солнечной
атмосферы, куда нельзя заглянуть другим способом. Анализ солнечного гамма-излуче-ния позволил
независимо подтвердить относитель-ность понятия спокойное Солнце, ибо даже в этом состоянии в
атмосфере Солнца имеется достаточно возможностей для ускорения частиц до энергий в несколько
миллионов электрон-вольт. Этого хватает для осуществления ядерных реакций синтеза элементов.
Образованные при этом ядра являются источником квазинепрерывного спектра гамма-излучения Солнца
в интервале энергий квантов от ~400КэВ до 3МэВ. Солнечное гамма-излучение представлено в широком
спектральном диапазоне. Это и непрерывное излучение в диапазоне энергий квантов от сотен КэВ до
сотен МэВ. В основном такой непрерывный спектр гамма-излучения возникает как тормозное излучение
ускоренных электронов при их распространении в атмосфере Солнца и как результат распада
нейтральных пи-мезонов, которые образуются в результате ядерных взаимодействий ускоренных
протонов и более тяжелых частиц СКЛ с ядрами элементов солнечной атмосферы [1].
Источник энергии вспышки – магнитное поле в атмосфере Солнца. Оно определяет морфологию и
энергетику той активной области, где произойдет вспышка. Здесь энергия поля много больше, чем
тепловая и кинетическая энергия плазмы. Во время вспышки происходит быстрое превращение
избыточной энергии поля в энергию частиц и изменения плазмы. Физический процесс, обеспечивающий
такое превращение, называется магнитным присоединением.
Прогнозирование вспышек. Необходимость прогнозирования солнечных вспышек возникла давно, но
особенно остро в связи с пилотируемыми космическими полетами. Долгое время почти независимо и
практически безрезультатно разрабатывались два подхода к решению этой проблемы. Их можно условно
назвать синоптическим и каузальным (причинным). Первый сходный с предсказаниями погоды
базировался на изучении морфологических особенностей пред вспышечные ситуации на Солнце. Второй
Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г.
93
метод подразумевает знание физического
механизма вспышки и, соответственно,
распознавание
пред
вспышечные
ситуации путем ее моделирования [4].
До начала космических исследований,
на протяжении многих лет, наблюдения
вспышек велись преимущественно в
оптическом диапазоне электромагнитного
излучения: в линии водорода На и в
"белом свете" (непрерывном спектре
видимого излучения). Наблюдения в
магнит чувствительных линиях позволили
установить тесную связь вспышек с
магнитными полями на поверхности
Солнца (фотосфере). Часто вспышка
видна
как
увеличение
яркости
хромосферы (слой непосредственно над
фотосферой) в виде двух светящихся лент,
расположенных в областях магнитных
полей
противоположной
полярности.
Радионаблюдения
подтверждали
эту
закономерность, имеющую принципиальное значение для объясне-ния механизма вспышки [5].
Отслеживает и измеряет мощность солнечных вспышек Геостационарный эксплуатационный
Достарыңызбен бөлісу: |