Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жана кыртыс. Ондағы әрекеттік аймактар мен орталықтар
| Ми сынарларынын кыртысы
Ми сыңарлары кыртысы тарихи дамуына байланысты ескі (көне) (архикортекс), ежелгі (иалеокортекс) жэне жаңа қыртыс (неокортекс) болыш үш бөлімгс бөлінеді. Ежелгі қыртыс құрамына иіс төмиешігі (tuberculum olfactorius), бадам тэрізді дененің сыртындағы аудан және лагералдық иіс катары кірстін болса, ескі кыртысқа үлкен шардыц ішкі бетіндегі құрылымдар: бслдеу катар (gyrus cinguli), гиппокамп, тісті қатпар (girus dentus) жэне ішкерленіс иіс пен иіңді қагар жатады. Ежелгі қыртыс иісті кабылдаумен қатар оган байланысты сақтық иіс- эрскстін камтамасыз етсді. Ескі қыртыс вегетативтік, әрекеттерді реттейді және тағамдық, жыныстық, қорғаныс инстинктердің орындалуын іске асырады. Эмоцияны калыптастыруға жэне мидың еске сақтау қызметіне де катысады. Ежелгі жэне ескі қыртыс гипоталамус, торлы күрылым бірігіп лимбиялык жүйе қүрайды. Ол жүйе гомеостазды, жануарлар түрін, өзін-өзі сақтау қызметін де орындайды. Жана кыртыс. Ондағы әрекеттік аймактар мен орталықтар Адамның екі жарты шары кыртысының 96%-ы жаңа қыртыс. Жоғарыда көрсетілген 6-шы кабат кұратын нейрондық кұрылым жаңа кыртыска тэн. Жаңа кыртыстың эрекеттік маңызы өте күрделі, ол туралы мәліметтер осы оқулыктың жоғары жүйке іс-эрекеті тарауында берілді. Бұл арада И.И. Ііавловтың ми кыртысы кызметі туралы белгілі кыска анықтамасын еске түсірген жөн. И.П. Ііавловтың айтуынша ми кыртысы организм тірлігінің ен жоғары баскарушысы жэне орнын тауып ұйымдастырушысы. Осыған орай әрекеттердің жаңа кыртыстагы орны (орталығы) туралы зерттеулер жүргізілді. Ми кыртысы бірнеше әрекеттік аймақка (зонага) бөлінеді. Ми сыңарларының сезімдік (сенсорлық) аймағы кыртыстын әжептәуір бөлігін камтиды. Бұлар кобінесе шеттегі кабылдағыштардың ми кыртысындагы проекция орны. Мидың эр сыңарының арткы орталық қатпарында (girus postcentralis) денелік (тері, ет, буын кабылдагыштары) жэне вегетативтік сезім проекциясы орналаскан. Мүны 1-ші денелік-сезімдік аймак деп атайды. Ал И-ші сезімдік аймак 1-аймактан ішкері, Сильвиев сайынан тыскары орналаскан. Оған заламустың арткы жэне вентралъдык арнамалы ядропарынан мәліметтер келіп түседі. Денелік-сезімдік аймактарда талдау, бірлестіру және тітіркендіргіштін эсеріне, эсер еткен кабылдау аясына байланысты түйсік дәрежесі өзі ерістерін аныктау үрдістері жүреді. Мидың шүйде бөлігінің ішкі бетінде тепкі сайы (sulcus calcarinus) тұсында. 17, ,18, 19 алаңда көздің торлы кабыгының проекциялык алаңы орналасқан. 6, 7, 8 аймактарда дэм, иіс, ішкі агзалардың хеморецепторларының проекция аймақтары бар. 117 Есту аймагы 41 жэне 42 алаңдарында негізінеи жоғарғы самай бөлігінің латеральдық сайында, ал көлденең қатпарының 20-21 алацдарында сезімдік сөйлеу, тіл орталығы (Вернике) орын алған. Моторлық сөйлеу орталыгы сол жақ жарты тардың маңдай болімініц төменгі катарында орналаскан. Бүл орталык бұзылса адам сөйлей алмайды, бірак басқалардың сөзін естиді жэнс гүсінсді. Моторлық аймақ организмнің срікті козгалыстарын қамтамасыз ететін орталык апдыңгы орталық қатпарда (girus precentralis) 4-6 алаңда орналаскан. Ми сыңарларының ішкі бетінде жэне мандай болімінде қосымша моторлық аймақ бар. Мидың екі жарты шарының қызмсті бірдсй смсстігін 1981 жылы Роджерс Спери (Нобель сыйлыгының лауреаты) дәлелдеп бсрді. Спери мидың сол жақ қыртысы көбінесе екінші сигналдық жүйс қызметін агқарады, яғни сөйлеу, санау, дерексіз ой, дүние тану, нікір тудыру, келешекті болжау. Мұнымен қатар сөйлеу мен қозгалыс қимылдарды үйлестіру қызметін атқарады. Мидың бұл сыңарын дүнис тану қызмстінс байланысты "оптимист ми" деп сипаттайды. Мидың оң жақ сыңарының қызметі музыканы түсіну, көргснді дэл суреттеу, сыртқы ортаға бейімдеу, багдарламалык жэнс қабылдаі ыштардан түскен хабарларға байланысты ой, пікір тудыру, өтксннсн окигаларда қарайлау. Бұл мидың қызметі көбінссс мидың ссзімдік аймагымсн байланысты. Мидыц оң сынарын көбінесе "пессимист" ми деп атайды. * жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|