Адам физиологиясы
Ә р тү р л і ж а ғд а й л а р ға бейімделіс
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Адам физиологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Т ем п ер атур а әсеріне бейімделіс.
| Ә р тү р л і ж а ғд а й л а р ға бейімделіс.
Организмнің күнделікті тіршілік жагдайында, еңбск жүктемелерінде, ағзалары мен тіндеріндс үнемі қоректік заттар мен су талшылығы, оттегі жетіспеуі, температуралык ауытқулары, газдардың үлестік (парциалдық) кысымының өзгерістері байкалады. Осы өзгерістер жэне оларды реттеуші жүйелер қалыпты физиологиялык тетіктер арқылы организмнің бейімделіс негізін жасайды. Т ем п ер атур а әсеріне бейімделіс. Организм қоршаган ортаның суык жэне ыссы температура өзгерістеріне эртүрлі ерекшеліктермен бейімделеді. Суықтыққа бейімделу. Суык аймақтың организмге жағымсыз әсерлері: суыктық температура, гарыш сэулелерінің қарқындылыгы, геомагнит жэне элекр өрісінің толқуы, атмосфералық қысым, гипоксия. Сонымен қатар солтүстіктің жануарлар мен өсімдік элемінің тапшылыгы, үзак элеуметгік оқшаулану, қатаң табиғи жағдайлары адамның бейімделісін қиындатады. Суыққа бейімделудің алгашқы кезеңінде жарты жылға дейін физиологиялык көрсеткішгердің тұраксыздығы байкалады. Екінші кезеңде (2-3 жыл) тұлғалык жэне тірліктік әдеттегі психоэмоциялық жүктемелерде калыптастыгы жэне лайықтыгы орын алады. 5 4 0 Үшінші кезеңде (кейінгі 10-15 жыл) организмнің күйі тұрақталады. Тіршілік әрекетін калыпты күйде үстау ушін нейро-эңцокриңдік реттеу жүйесінің зорлануы кажет. Алайда бүл организмнің косалқы мүмкіндіктерін элсіретеді. Адам суык жерлерде немесе тоңазыткыштарда жүмыс істегенде, алғашқы кезде оның организмнің жылу өндтруі тиімсіз, орасан көи, ал жылу шығаруы әлі дс жеткіліксіз болады. Кейін жылу өндіру мен жылу шыгару теңестіріліп бейімделістің тиянақты кезі қалыптасады. Сөйтіп бүл адамның озіне тэн темиературалық режимі пайда болады. Мүнда бейарнамалык бейімделіс құбылыстарымен катар, суықты кабылдауды бейімдейтін жэне дене температурасының белгілі ыргағын жасайтын арнайы тетіктер қатысады. Олардың ішінде, Кеннонның деректері бойынша, суык тітіркендірулер эсер еткенде, бүйрекүсті безінің милы кабатында катехоламиндер көп өндіріледі. Кейін калканша бездің тироксин гормоны белсендіріледі. Бүлар катаболизмді, линолизді күшейтіп, жылу өндіруді ұлғайтады, негізгі зат алмасу 13-17% өседі. Оған АКТГ мен глюкокортикоидтар қатысады. Мәселен, адам солтүстік ендікке мекен ауыстырғанда, алғашкы кезде жылу өндіру мен жылу шыгарудың тепе-теңдігі байқалмайды. Көбінесе жаңа жағдайға тиянақты икемделу үшін жылу өндіру срекшс орын алады. Жоғары ендік түрғындарының (аборигсндер) белгілі морфотиптері қалыптасқан. Дсне бітісі тапалтак, бүлшыкеттері шымыр, кеуде пішіні күбі тэрізді, беттері дөңгелек, көз киығы тар, мұрындары жалпақ болады. Жалпы энергия шыгынын азайтып, жылу гомеостазын түрақты сактау үшін ОЖЖ-нің нэрлендіру эрекеті төмендейді. Температуралык талдағыштың суыққа сезімталдығы элсірейді, өкпе желдетілісі азаяды, оттегін найдалану жеңілдейді, анемия, лейкопения байкалады, қан қысымы көтеріледі, алғашқы # t кездегі тыныстык алкалоз, кейінгі кезеңдерде зат алмасу аңидозына ауысады. Мигранттардың жүмыскерлігі алгашкы кезде 15-20%-ке кемиді. Кейде бейімделіс кезінде адам тез шаршайды, жиі ентігеді, психикалык эсерленісі өзгереді. Мүндай синдромның пайда болуына жогары қарқынды ғарыштық сәулеленіс (радиация) эсер етеді. Кейбір адамдарда нашар даярлыктан жэне үйренбеген психофизиологиялык жүктемелерге төзе алмагандықтан бейімделісі бұзылады. Мүны "үйектік ауру" деп атайды. Балалардың температуралык өзгерістерге әсерленісі жас кезеңдеріне сэйкес жетіледі. Алғашқы балалық шақта олар жоғары температурадан гөрі салкындықты жақсы көтереді. Бұл, эрине, олардың жылу реттелісінің толык жетілмегендігін көрсетеді. Өйткені балалардың осы жас кезеңдерінде жылу реттелуі, терісінің құрылысы, оның жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|