Адам физиологиясы
-сурет . Е тк е, н а н г а ж э н е м а й ғ а и т тің ұй к ы б е з ін ің
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Адам физиологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Ұйқы безінің сөл шыгару кезеңдері
| 51-сурет .
Е тк е, н а н г а ж э н е м а й ғ а и т тің ұй к ы б е з ін ің сел б ө л ін у м ө л ш ер і. (И . П . П ав л ов). Үйкы безі солінің қанша уакыт, қай мелшерде бөлінетіні, ферменттік құрамы тагам түріне жэне тагам рационына байланысты. Ет, нан жеп, сүт ішкен кезде бөлінетін склдің көлемі, қүрамы, бөлініп шыгу мерзімі біркелкі емес, керісінше, тагам түріне карай өзгеріп отырады. Бүл тэжірибе жүзінде дәлелденіп, қисык сызықпен көрсетілген (И.П. Павлов) (51-сурет). Тагам кұрамында көмірсулар басым болса, без сөлінде оларды ыдырататын ферменттср, ал белок кобірек болса, трипсин мен химотрипсин көбірек болады. Майлы тамақты ыдырату үшін без сөлінде липаза ферменті көп болуы шарт. Үйкы безі сөлінде ферменттердің мөлшері, қүрамы, тагам рационына бейімделуі сол бездің кызметі жүйке жүйесі қызметімен тыгыз байланысты екенін дәлелдей түседі. Ұйқы безінің сөл шыгару кезеңдері Аш карында үйқы безі он екі елі ішекке аздап сөл шығарып түрады, ал тамақ ішкен соң 2-3 мин өтісімен мол етіп шырын шығара бастайды. Тагам қүрамына қарай сел шыгару 6-14 сагатқа созылады. Сел шыгару себебіне қарай бұл үрдісті күрделі 2 кезеңге - рефлекс жэне қан аркылы химиялық жолмен сәл шыгару кезендеріне (гуморальды химиялық) белуге болады. Рефлекс арқылы сел шыгару кезеңцері шартты жэне шартсыз рефлекстермен реттеледі. Алдымен үйқы безі тамақ ауызға келіп гускенше сэл шыгара бастайды, осыган орай рефлекстік доға ми қыртысы арқылы өтеді. Одан эрі сөл шыгару үрдісі дэм татқан кезде, яғни тамақ ауызга түскеннен кейін үдей түседі. Бұл шартсыз рефлекс арқылы сол шығару. Жүйке серпіні дэм қабылдагыштарына жүйке аркылы, сопақша мидагы сэл шыгару орталыгына жетеді де, ксзеген жэнс симпатикалық жүйкс талшықтары арқылы ұйқы бсзінің сел шыгару қабілстін күшейтсді. Қан арқылы түрлі химиялық заттармсн, айталық гормондармси үйқы безіне эсер ете отырып, оның сол шыгару қабілетін күшейтуге болады. Химиялық заттар сәл шыгару үрдісін үзартады. Қатарынан бірнеше фистула қойылган иттің он екі слі ішегінің шырышты қабыгын тұз қышқылы сіңген тампонмсн тітіркендірсе, үйқы безіндс сөл шығару үрдісі күшейе түседі. И.П. Павлов оны рефлекстік үрдіс деп есептеді. Белгілі агылшып ғалымдары Бейлис нен Стерлинг И.П. Павлов тэжірибесін растай келіп, ұйқы безінің сөл шыгару қабілетін тұз қышқылы қалай күшейтетінін анықтап берді. Түз қышкылы он скі слі ішектің шырышты қабыгында түзілетін гормон - просекрстинді секретингс айналдыратынын, канға сіңген сои секретин үйқы бсзіне эсер етіп, одан көп мөлшердс сөл шыгаратынын дэлелдеді. Бұл ғалымдар тапқан секретинніц химиялық құрамы осы мезгілде аныкталыгі сннтездслді. 1943 ж. Хейнср мен Рсйнср он скі елі ішектің шырышты қабығында тагы да бір гормон - панкрсозимин (холецистокинин) түзілетінін, ол тск осы бсздің сөл шыгаруын күшсйтіп қана қоймай, қан арқылы осы ішекке қүйылатын өт көлемін де көбейтетінін байқады. Соңгы кезде көптегсн ішек (интестинальдық) гормондары он скі слі ішек пен пилоруста түзілетіні, олардың бірқатары қанга сіңген соң үйқы безінің сол шығару кабілетін күшейтетіні, екінші біреуі бұл үрдісті тежейтіні анықталды. Алғашқы топтың қатарына гастрин. бомбезин, инсулин, ал екінші топқа глюкогон, кальцитонин, ЖИП*, ВИП**, ПП***, соматостатин жатады. Аталған гормондардың ішінде инсулин мсн глюкогон үйқы бсзінсн гікслей қанға бөлінетін ішкі секреция гормондары. Демек, үйқы безінің ішкі жэне сыртқы секреция қызметі бір-бірімен тығыз байланысты. ІҚП - қарынның сәл шығаруын тоқтататын пептид, бірақ ол инсулин шығуын үдетіп, гастрин бөлінуін тежейді. ҚТҚІП - қан тамыры қызмстін күшейтетін (вазоактивті) интестинальдык пептид, үйқы безінің сәл шыгару қабілетін азайтады. ҰБГІ - панкреастык полипептид, панкреозимин бөлінуін тежеп, ұйқы безінде сәл шығуын азайтады. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|