Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Плацента
Плацента (бала жолдасы) (лат. placenta, грек, placus - бала орны) эйел жүкті болтан кезде түзіліп, ұрық пен ана организмінің көпкырлы байланысын камтамасыз етеді. Плацента олардың зат алмасуын іске асырады, бүған қоса газ алмасу, трофикалык, шығару, қорғаныс, эндокриндік т.б. коптеген маңызды қызмет атқарады. Бұл қызметтер екі ортанизмнің де өмір сүруіне қолай^ы жағдай гугызуына бағытталтан. ( Плацентаның физиологиялық эсері жағынан эртүрлі кажетті заттардың ана қанынан үрыққа жэне керісінше өтуін реттеу қабілеті бар. Бұлардың өзара байланыстарының қүрылымдық жэнс әрекеттік срекшеліктерінің жиынтыгы фето-плацентарлық барьер (лат. fetus - ұрық) деп аталады. Қызметі жагынан ол гемато-энцефалиттік тосқауылға ұқсас, бірақ оның айырмашылыгы - ол дербес екі организмнің күрделі зат алмасуына қатысады. Уақытша эндокринді без бола отырып, плацента жүктіліктің сақталуына және оның дұрыс өтуіне қажетті гормондық заттарды шығарып отырады. Плацента ұрықтың өсуі мен дамуына, туу акгі мен сүт жасалып бөлінуінің іске асуы үшін қажетті ана организміндегі бейімделу өзгерістеріне қатысады. Плацентаның гормондары хорионда жасалады. Адамның жэне жоғары сатыдағы жануарлардың плацентасы канга екі топ гормондарды шығарады - белоктык жэне стероидты. Белоктық түріне хорионды гонадотропин, шараналық сүт бөлетін (плацентарлык лактогенді) гормон жэне релаксин жатады. Хориондық гонадотропин жатырга үрықтанған жыныстық жасуша бекітілгеннен кейін (имплантация) бірнеше тәуліктен жүктіліктің соңына дейін шыгарылады. Оның қандагы ең көп мөлшері жүктіліктің 7-12 аптасында байкалады. Бұл гормон сары денеде прогестеронның жэне ұрықтың бүйректүсті бездерінде бөлінетін эстроген гормондары пайда болатын заттардың жасалуына әсерін тигізеді.
Лактогсндік гормон, басқаша айтканда хорионды самотомаммотропин өзінің химиялык құрылымы жеце физиологиялык эсері жағынан гипофиздық соматотронинге өте жакын. Ол жүктілік кезеңінде зат алмасудың барлык түрлеріне анаболизмдік эсер етеді. Бұган қоса бұл гормон сүт бездерінің өсуін реттейді, оларды сүт шыгаруға дайыңдайды. Релаксин жүктілік кезінде жатыр етінің жэнс жамбас сүйегінің біріккен жеріндегі буын байланысының біртіндеп босаңсуына эсер етеді, жатырдыц мойын еттерін босаңсытып, гууды жеңілдегуге себепші болады. Стероидты жыныс гормондары - прогестерон жэне эстрогенді жасап шыгарады. Плацента гормондары жүктіліктің екінші жартысында көп бөлінеді жэне олар гипофиз бен жыныс бездерінің аттас гормондарының орнын баса алады. Бүл жүктіліктің екінші жартысында болған гипофизэктомия мен жануарлардың жыныс бездерін алып тастаганда жүктіліктің үзілмеу себебін түсіндіреді. Жүктілік кезінде ұрық нен ананың иммунологиялық кабілсттілігінің түзілуіне планцетаныц қандай қатысы бар деген мэселе жөніндегі зерттеулер теориялық жағынан да, практикалык жагынан да көп қызықтырады. Плацента ана жэне ұрық организмдерін біріктіріп кана коймай, иммунологиялык конфликт, карама-кайшылыктар тумас ушін, генетикалык жағынан эртекті организмдерді бөліп тұрады. Антигендік жағынан ана мен үрық біріге алмайды, бірақ жүктілік негізінен дұрыс өтіп, дені сау қалыпты баланың тууымен аяқталады. • Медициналык практикада жеке агзаларды донордан реципиентке алмастырып орнатқанда, олардың иммунологиялык көрсеткішгерінің кейбір антигендері ғана сэйкес келмесе де, ол агза қабылданбайды, өйгкені даралама оргаңизмдер сэйкес келмейді. Олай болса, ұрықтың ана организмінде өмір сүруін кандай тетіктер камтамасыз етеді - деген сұрак туады? Бұл "иммунологиялык парадокс" ягни үрықтыц антигендеріне ананың салғырттыгы шараналык гормондардың - хориогонадотропин мен хориосамототропиннің иммунодепрессивгі әсерінен деген болжамдар бар. Жүктілік кезеңінде, эсіресе соңгы айларда бүлардың мөлшері мен белсенділігі өте жогары болады. Плацента гормондары ұрык пен бала экесінің лимфоциттеріне карсы иммундык жауаптың дамуына кедергі келтіреді. Жүктілік кезінде эйел қанында Т-супрессорлар мөлшері едәуір көбейетіні дэлелденген. Сондыктан да несен қүрамында жыныс жэне плацента гормондарының мөлшері біршама көбейеді. Соған байланысты жүкті әйел несебі ұрыксыздыкты емдеу үшін қолданылады. Қорыта келе, адам организмінде ішкі сөлініс бездерінің күрделі жүйесі жүмыс істейді. Ол жүйке жүйесімен бірге организмнің біртұтастығын камтамасыз етеді. Қалыитасу бала (ұрық) іште жатқан кезеңде басталады. Туғаннан ксйінгі онтогенезде гетерогенді, ягни уақы г бойынша әркелкі даму, содан соң - эндокринді жүйенің инволюциясы (кері қарай дамуы) жүрсді.
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|