Адыльбекова Раушан Калдыбековна

Бастауыш мектебінде қазақ тілі мен орыс әдебиетін оқытудың тиімді жолдары

жүктеу/скачать 111,34 Kb. бет 4/7 Дата 25.06.2022 өлшемі 111,34 Kb. #37294 түрі Сабақ

2.1 Бастауыш мектебінде қазақ тілі мен орыс әдебиетін оқытудың тиімді жолдары Қазіргі таңда Қазақстанда білім кеңістігінде жаңа бағдар жүйесі жүріп жатыр. Бұл жағдай орыс мектептеріндегі қазақ тілі мен әдебиетін жүргізудің талаптарын өзгертуге жол салады. Орыс мектептеріндегі қазақ тілі мен әдебиетін оқытып үйрету қиын да, күрделі жұмыс екенін білемін. Басқа ұлтқа қазақ тілін оқыту әдістемесі оқушының ана тілінің ерекшелігін ескере отырып, оны үйретудің түрлі тиімді жолдары бар. Орыс тілінде оқытатын мектепте қазақ тілін оқыту әдістемесі орыс тілін оқыту және шет тілдерін оқыту әдістемесімен тығыз байланысты. Орыс тілді мектепте қазақ тілін оқытудың өзіндік көптеген ерекшеліктері кездеседі. Орыс тілінде оқитын мектептерде мемлекеттік тілді оқыту әдістемесінің негізгі міндеті оқушылардың қазақша білетін азаматтармен қазақ тілінде күнделікті тығыз қарым-қатынаста болуы деп есептеймін. 2018 жылдың 10 қаңтардағы Н.Ә.Назарбаевтың Жолдауында: «Өз тарихын, тілін, мәдениетін білетін, шет тілдерін білетін, заманауи және жаһандық көзқарастары бар қазақстандықтар біздің қоғамымыздың идеясы болуға тиіс», – деп жазған. Қазақстан дамыды – біздің мақсатымыз өзгерді. Біз өзімізді жарияладық, енді өзімізді ұлт ретінде сақтап қалу маңызды міндетіміз. Мемлекеттік тіл мәртебесін көтеру қажет. Қазақстан Президенті қазақ тілін оқыту әдістемесін жетілдіру мәселесін мұқият зерделеуді тапсырды. «Қазақ тілінің мәртебесін көтеру жөніндегі жұмысты жалғастыру керек», – деді. Менің басты мəселемнің бірі орыс тілінде сөйлейтін оқушылардың тіл үйренуге деген құлшынысының болмауы ғана емес, оларға қазақ тілін меңгеру айтарлықтай қиын екендігінде сияқты. Бұл болашағымыз үшін маңызды əрі шешуді талап ететін мəселе болғандықтан, мен «Орыс мектептеріндегі қазақ тілі мен әдебиеті пәндерін оқытудың тиімді әдістері» атты әдістемелік тақырыпты таңдадым. Менің әдістемелік тақырыбымның негізгі міндеттері: жас ұрпақ арасында қазақ тілінің мәртебесін көтеру, қазақ тілін оқытудың тиімді жолдарын табу, қазақ тілін білу сапасын арттыру. Өз сабақтарымда қазақ тілін едəуір тиімді үйрету мақсатында қазақ тілін тиімді үйретуге көмектесетін əдістемелерді пайдаланамын. Себебі, басты мәселе мектептерде тіл үйретуде көмектесетін жақсы əдістемелердің жетіспеушілігінен тұрады. Тағы бір маңызды мәселе-оқулықтардың қаншалықты жақсы жиналғанын анықтауға көмектесетін айқын талдау жүйесінің болмағаны жайында болып тұр. 2017 жылы министрлік осы бағытта айтарлықтай жұмыс жасады: қазір қазақ тілі мен әдебиеті пәндері жаңа әдіске сәйкес оқытылады. Бұл техниканың мәні-бірінші кезекте оқушыларға қазақ тілінде жиі қолданылатын белсенді сөздерді оқып үйрену, олардың лексикасын біртіндеп арттыру. Осылайша, оқыту жағдайы ең алдымен ең жиі қолданылатын сөздерді үйренуден басталады, содан кейін жиі қолданылмайтын сөздерге көшеді. Біздің педагогикалық жұмысымыздың барлығы интерактивті оқытуға негізделгеніне сенімдімін. Менің ойымша, біз коммуникативтік стратегиямызды сыныпта дұрыс жасасақ, ол тіл үйренуге көмектеседі. …Выготскийдің айтуы бойынша, білім алу оқушыларды диалогқа, бірлескен әңгімелесуге тарту нәтижесінде пайда болады. Оқушылардың сабақта бірігіп сөйлесуі үлкен пайда әкеледі, себебі оқушыларға тақырыпты түсінуге, əр адамның жеке көзқарасы мен идеясының бар екендігіне көз жеткізуге, топ ішінде өздерінің идеяларын талқылауға, балалардың танымдық даму жолында, мұғалім оқушылардың қандай сатысында оқып жатқанын түсінуге көмектеседі. Оқудың бастапқы кезеңінде түсінбеген сұрақтар да болды, бірақ кейін қазақ тілі мен әдебиеті пәндерін білу сапасы айтарлықтай артады. Мұны маған сабақ беретін сыныптардағы білім сапасының мониторингісі арқылы көруге болады.(Қосымша 1-4) Менің ойымша, сабақтарды жаңартылған жүйеге көшіру арқылы кейбір әдістерді қолдану қиын болды. Мен, сонымен қатар, жаңартылған білім беру жүйесіне бейімделіп отырмын: әдістемелік нұсқаулықтарды оқып, жаңартылған жүйе бойынша ғана емес, курстардан білім алумен ғана шектелмеймін. Алайда, балалардың жаңа оқу жүйесіне көшу оңай бола қойған жоқ, бұл олардың көрсеткіштеріне де әсер етті. Сондай-ақ, менің ойымша, қазақ тілін үйрену сөздік қорын зерттеумен шектелмей керек. Грамматиканы оқу әсіресе орыс сыныптарында қажет. Бұл белгілі бір сөз тіркестерін жаттап қана қоймай, олардың негізін қалайтын принципті түсінуге көмектеседі. Бірақ күрделі тақырыптарды зерттеуді жеңілдету үшін оқушылар біртіндеп үйренеді. Оқу орыс тілінде жүретін мектептерде грамматикалық тақырып пен лексикалық тақырып қатар өтіледі. Оқушының сөздік қорын, сөйлеу дағдысын, тілін дамытуда лексикалық тақырыптардың рөлі ерекше деп ойлаймын. «Тағылым» журналының шығарылымында мен әдістемелік тақырып бойынша мақаланы жарияладым. Онда орыс мектептерінде қазақ тілін оқытуда туындайтын қазіргі заманғы мәселелерді зерттеудің тиімді жолдарын қарастырдым. Мен қазақ тілін үйренудің тиімді жолдарын табуға арналған конференцияға қатыстым.(Қосымша…) Осылайша, мен оқушыларымды әр түрлі әдіс-тәсілдер бойынша тілдік оқытуға тартамын, бұл да нәтиже береді. Оқушылар жарыстарға шын ниетімен қатысады жəне өз зерттеулерін маған тексеріске өткізеді, осы орайда, жоғарғы сынып оқушылары ерекше қызығушылық деңгейі арттады. Сонымен қатар, зерттеуші ретінде мен әдістемелік тақырыпты шешудің әртүрлі жолдарын іздеймін. Орыс мектептерінде қазақ тілін оқытуда көрнекі құралдардың да алатын орны ерекше деп ойлаймын, өйткені көрнекі құрал өзге ұлт өкілдеріне тілді үйретуде мәселенің түйінін есте сақтауға көмектеседі. Сөзбен толық түсіндірілген мәселенің көрнекі құралдағы түйіні әрі есту, әрі көру сезімдерінің қатысуына байланысты есте нақтырақ сақталады. Сонымен қатар, көрнекілік сабақта қазақ тілін өзге ұлт өкілдеріне үйретудің психологиялық талаптарын ескере отырып, оқытудың тиімділігін арттырушы күш болып табылады. «Өз тілінде сөйлейтін, өз тілінде жазатын адамдардың ұлты ешқашан жоғалмайды. Ұлттың сақталуы немесе жоғалуы үшін ең күшті фактор-бұл тіл. Тілді жоғалтуымен қатар, адамдар өздері жоғалады. Басқа ұлтты өз халқына қосқысы келетіндер, ең алдымен, бұл ұлттың тілін құртуға тырысады», мен ұлы жазушы Ахмет Байтұрсыновтың сөзімен толық келісемін. Мемлекеттік тіл мәртебесін көтерудің қажеттілігі бүгінгі күннің Қазақстандағы басты міндеттердің бірі болып табылады. Ал осы мақсаттардың орындалуы ерте жастан, яғни мектеп табалдырығынан басталуы керек. Сондықтан мен, қазақ тілі пәнінің мұғалімі үшін қазақ тілін үйренудің ең тиімді жолдарын табу өте маңызды. Қазіргі заманда Қазақстанның өзіне ғана тән ұлттық сипаты бар білім беру жүйесін одан әрі дамыту,білім беру сапасында әлемнің басқада алдыңғы қатарлы беделді де,белді елдерімен қатар жұмыс жасау,қазақ тілін дамытуда өзіндік үлес қосу,бүкіл әлемдік деңгейге көтеру, білім беру ісінде әлеуметтік кеңістікке шығу алдағы тұрған міндеттер. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтары,ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау,... оқытудың жаңа технологияларын енгізу,білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу»деп,білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделеді. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеру-маңызды мәселелердің бірі. Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі – баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы. «Педагогика технологиялар – бұл білімнің; басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу – тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды». «Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы жоқ және олай болуы мүмкін емес. Ойын дүниеге ашылған үлкен жарық терезе сияқты, сол арқылы баланың рухани байлығымен жасампаз өмірімен ұштасып, айналасындағы дүние туралы түсінік аладыОйын жағымды эмоция сыйлаушы құрал. Ойын ойнату аяқ астынан болғандықтан, ойламаған жерден ойынға кірісу қызығушылықты тударады. Ойын ойнау барысында оқушы ешбір бүкпесіз, бар жан-тәнімен ойынға кірісіп кетеді де, белсенділік пайда болады, білімгер лидерлік танытады. Тілді үйренгісі келмейтін адамның өзі ойын ойнаған кезде оны ұмытып кетеді. Ойын қатысымдықты қалыптастыратын әдіс болғандықтан, оны оқытудың ешбір әдіс-тәсілімен салыстыруға келмейді. Ойынды қолдану оқу үрдісінің басқа аспектілеріне де жақсы әсер етеді. Педагогикалық ойынның маңызы зор. Ойын біріншіден, білу және үйрену, екіншіден, адамның ойнай отырып, өзіндік білім алуы өмір тәжірибесін жинақтауға көмектеседі. Ойынның кәсіптік, әуестену, оқу-жаттығу ойындары сияқты түрлері бар.Ол дем алу, көңіл көтеру бола тұра оқуға , шығармашылықта , емдеуде, адам қарым-қатысының типтерінің модельдерінде, еңбекте көрініс табады. Ойынды ерте заманнан үлкендердің іс-тәжірибесін жеткіншек ұрпаққа жеткізу үшін пайдаланған. Қазіргі мектепке дейінгі мекемелерде және мектептерде де ойын әрекеті ойын пәнінің тарауын және тақырыбын түсіну үшін өздік технология ретінде, жалпы технологияның элементі ретінде, сабақ немесе оның бір бөлігі ретінде қолданылады. Әр түрлі топтарда орыс тілі сабағын қызықты етіп өткізу үшін сабақтарда мынандай ойындар қолданады: - Фонетикалық ойындар; - Әріптерге байланысты ойындар; - Оқу ережесіне байланысты ойындар; - Сөйлеу қабілетін дамытуға байланысты ойындар; - Грамматикалық ойындар; - Лексикалық ойындар; Тілдің дамуына ойын өте үлкен әсер етеді. Ойын ақыл-ой дамуына да әсер етеді, бала ойын үстінде заттар мен іс-әрекеттерді жалпылауды, сөздің жалпылама мағынасын қолдануды т.б. үйренеді. Ойындар жаңа тақырыптарды өткенде, сөздерді, тұрақты сөз тіркестерін пысықтауға арналған жаттығулардың бір түрі ретінде пайдаланылады. Қазақ топтарының балалары орыс тілі пәнін ойын сабағы ретінде тез қабылдайды, мұның өзі педагогқа бүлдіршіндерді пәнге қызықтырудың қосымша шараларын іздестіруді қажет етеді. Мұндай қызықтыру шараларының қатарына: еңбек процестерін суреттеу, табиғат, өз қалаң туралы әңгімелеу. Қазақ тілінде оқытылатын балабақшада орыс тілін оқытудың негізгі мақсаты – тәрбиеленушілерді орыс тілінде сөйлеуге үйрету. Орыс тілін үйретудің бастапқы кезеңінде әр сабақ өз мәнінде көрнекі құрал қолдану арқылы тартымды өткізілсе, білім мазмұнының сапасы да артпақ. Мектепке баратын балалардың бұл кезеңде сабаққа қызығуын жоғалтып алсақ, кейін олардың тілді әрі қарай меңгеруі қиынға түседі. Сондықтан сабақ арасында ойын элементтерін қолдану сабаққа қызығуын, белсенділігін, ойлау қабілетін дамытуға, жаңа сабақты пысықтау кезеңін сапалын өткізуге материалды толық меңгеруге көмектеседі. Ойындарды екі тарауға бөлуге болады. Бірінші тарау сөйлеу қабілетін дамытатын грамматикалық, фонетикалық, лексикалық және орграфикалық ойындар жатады. Бұл ойындар «Дайындық ойындары» деп аталады. Бұл тарау алдын-ала грамматикалық ойындардан басталады. Себебі грамматикалық материалдарды бірнеше рет қайталағанды қажет етеді және өзінің біркелкілігімен балаларды жалықтырып жібереді, ал жіберілген күш тез арада өз нәтижесін бермейді. Ойындар күнделікті жұмысты қызықты етіп өткізуге көмектеседі. Грамматикалық ойындардан кейін лексикалық ойындар жүреді. Фонетикалық ойындар сөйлеу қабілеті мен білігін дамыту кезеңінде дыбыстарды дұрыс айтып үйренуге арналған. Ең соңында жүргізілетін орфографиялық ойындардың мақсаты – лексика бойынша оқылған сөздердің дұрыс жазылуын үйрету. Екінші тарау «Шығармашылық ойындар» деп аталады. Бұл ойындардың мақсаты – сөйлеу қабілетінің ары қарай дамуына ықпал ету. Тез ойлауға, қарым-қатынаста ойланбай жауап қайтаруға, әр түрлі жағдайлардан тез шығуға көмектеседі. Дидактикалық ойындар оқушылырдың ой-өрісін дамытып, ойлау қабілетін артуымен қатар, үйретілген, өтілген тақырыптарды саналы да берік меңгеруге үлкен әсер етеді. Ойындар оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін жетілдірумен қатар, сөздік қорларын молайтып, сауатты жазуға да баулиды. Балалар ойын ойнау барысында үйренген сөздерін айтып қана қоймай, оның қандай мағыныда қолданылатынын да біледі. Ойын оқу пәндерінің мазмұнымен тығыз байланыста жүргізілгенде ғана дұрыс нәтижелер береді. Іскерлік ойындар – оқушылардың сөйлеу қабілеттерін жетілдіретін, дамытатын тиімді тәсіл. Сабақ барысында іскерлік ойындарды қолдану арқылы балаларға сөйлеу үлгілері меңгертіледі. Мұндай ойындар оқушылардың жасқаншақтық, ұяндық қасиеттерін жойып, оның қиялына ерік береді. Ойында келесі маңызды міндеттер: баланың қоғамдық қатынастарға бейімделуі, жалпы адамзаттық мәдени құндылықтар мен әр түрлі ұлт өкілдерінің мәдениеттерін меңгеруі, баланың шынайы адамгершілік коммуникацияға енуіне мүмкіндік беретін коммуникативті іс-әрекеттерінің көрініс табуы жүзеге асырылады. Оқушының әр қырынан көрінуіне интеллектуалдық, шығармашылық, коммуникативтік жағынан және әр түрлі қиындықтарды жеңуге жағдай жасайды. Ойынның оқыту мүмкіндігі жөнінде ертеден белгілі. Көптеген алдыңғы қатарлы педагогтар оқыту процесінде ойынды қолдану тиімділігіне әділ назар аударған. Ойында адамның,әсіресе баланың толық және кейде күтпеген жерде қабілеті танылады. Ойын – ақыл-ой мен сезім күшін талап ететін ерекше ұйымдастырылатын сабақтар. Ойын әрқашан шешім қабылдауды ұсынады- қалай істеу, не айту, қалай ұту қажет? Осы мәселелерді шешу тілегі ойнаушылардың ойлау әрекетін арттырады. Ал егер қазақ тілінде сөйлейтін бала сонымен қатар орыс тілінде сөйлесе, ол оқытудың бай мүмкіндігін ашады. Оқушылар ол туралы ойланбайды. Ойын олар үшін ең бастысы-еліктіргіш сабақ. Сонысымен ол оқытушыларды, соның ішінде орыс тілдер оқытушалырынқызықтырады. Ойын кезінде барлығы тең. Ол тіпті тілақауы бар балалардың да қолынан келеді. Теңдік сезімі, еліктеу мен қуаныш атмосферасы, тапсырманың қолынан келетіндігін сезіну- сөзінде басқа тіл сөздерін еркін қолдануға бөгет жасайтын балалардың ұялшақтық сезімін жеңуге мүмкіндік береді және оқыту нәтижесіне жағымды әсерін тигізеді. Байқаусыз тіл материалы меңгеріледі- «мен басқаларымен бірдей сөйлесе алады екенмін» Жасөспірімдердің білімі қалыпты болса да тәрбиесі жеткіліксіз болуының қоғамға тигізер кесірі мол. Қоғам өркендеп, заман көркейгенмен жаны азған, тілден, діннен безген,арбау мен алдау,кісі өлтіру мен ұрлық, әділетсіздік пен қайырымсыздық сияқты келеңсіз жағдайлардың кездесуі-ата-ана, мектеп, жұртшылық тарапынан тәрбиенің кеміс түсіп жатқанының айғағы. Сондықтан қазіргі таңда балабақша мен мектептің алдында тұрған өзекті мәселелердің бірі- білім берумен қатар тәрбие жүйесін жетілдіру. Жалпы білімді ізгілендіре отырып, тәрбие беру жолдары қандай? Тәрбие беру жолдарын қалай жетілдіруге болады? Міне, педагог қауымды ойландырып отырған осындай қитұрқы сұрақтар болып отыр. Ал бұл сұрақтардың жауабы тек мынада – білім беру үрдісінде балалардың өзіндік қабілет қарымдарын ескере отырып, бейіндік көзқараспен оқыту, оқыту үүрдісінде ойынның ең нәтижелі, тиімді үлгілерін пайдалану. Бұл жағдайлардың барлығы білім беру үрдісінің тәрбиелілігіне барып саяды. Сондықтан қай нәрсе де тек тәрбиеден бастау алады деу керек.Себебі ұлтына пайдалы қызмет ететін ұрпақ тек тәрбиелі оқушылардан шығады. Қорыта келгенде, мектеп оқушылардың білім, білік шеберліктерінің жан-жақты дамуына, қалыптасуына, тілдік материалдарды жақсы біліп, сөз іскерліктерін меңгеруіне ойындар көп көмек береді. ойын - дұрыс сауатгы сөйлеу, тыңдап түсіну деңгейлерін жоғарылататын, қатысымдыққа жетелейтін құралдың бірі болып табылады. Орыс тілі сабағында ойын ойнату басты мақсат емес. Орыс тілі пәнінің басты мақсаты - ойын арқылы білімгерлерді орыс тілінде сөйлету болып табылады. Ойынның кұрылымын оқу әрекетіне салғанда оқу үрдісін мақсатты қатысым үрдісіне айналдырарымыз хақ. Мәселен, білімгерлерге бірдей екі нәрсені, не болмаса суретті көрсетіп, осы екі нәрсенің арасындағы айырмашылықтарды атап беріңіз деген кезде, олар оны оқу үрдісінің максаты деп қабылдамайды. Тіл сөйлету мақсатына жету құралы болып табылады. Және сөз соңында айтарымыз кез келген тақырыпқа сабақта рөлдік ойындар ойнатқызуға болады. Қазіргі уақытта елдегі білім беру ұйымдарында білім беру қызметі: − орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына; − типтік оқу жоспарларына; − орта білім беру саласындағы Қазақстан Республикасының өкілетті органдарымен белгіленген тәртіпте бекітілген басқа да нормативті құжаттарға сәйкес жүзеге асырылуда. Мемлекеттік жалпыға міндетті стандартта білім беру саласындағы біртұтас мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға маңызды рөл бөлінеді. Орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты (әрі қарай ОБ (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) МЖМС: - орта білім берудің жалпы нормаларын, құрылымын жәнебазалық (міндетті) мазмұнының құрамын анықтайды; − білім алушылардың оқу жүктемелерінің көлемін, білім беру процесін, бақылау жүйесін және білімді бағалауды ұйымдастыру жағдайын реттейді; − жалпы білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптарды белгілейді; − білім беру процесін жүзеге асыру жағдайына қойылатын талаптарды: мемлекеттік бюджет қаражатын тиімді қолдану, жалпы білім беру ұйымдарын материалды-техникалық базаларын нормативті қамтамасыз ету және білім алушылардың денсаулығы мен қауіпсіздігін қорғаудыбелгілейді[1]. Қолданыстағы ОБ (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) МЖМС «Білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын бекіту туралы»Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілді. Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарт білім берудің барлық деңгейлерінде (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) тілдік пәндерді қамтитын «Тіл және әдебиет» білім саласын құрайды. Тілдік пәндерге: − «Сауат ашу (оқу, жазу)»; − «Әдебиеттік оқу»; − «Қазақ тілі»; − «Қазақ әдебиеті» (оқытуы қазақ тілінде және қазақ тілінде емес жалпы білім беретін ұйымдар үшін); − «Руский язык»; − «Русская литература» (орыс тілінде жалпы білім беретін ұйымдар үшін); − «Орыс тілі»; − «Орыс әдебиеті» (оқытуы қазақ тілінде және оқытуы қазақ тілінде емес жалпы білім беретін ұйымдар үшін); − «Шетел тілі» жатады. Сонымен қатар, Қазақстан аумағында тұратын этностың тілінде оқытатын жалпы білім беретін ұйымдарда «Тіл және әдебиет» білім саласына осы 6 этностың «Ана тілі мен әдебиеті» қосымша енеді. Нақты этностың шоғырланып орналасқан жерлерінде олардың тілін оқыту мәселесін шешу білім саласындағы жергілікті атқару органдары құзырына беріледі. «Ана тілі» («Ұйғыр тілі», «Өзбек тілі», «Тәжік тілі») мен «Әдебиет» («Ұйғыр әдебиеті», «Өзбек әдебиеті», «Тәжік әдебиеті») пәндері үлгілік оқу жоспарының инварианттық компонентіне енеді. Білім алушылардың тілдік дайындық деңгейіне қойылатын талаптар келесі нәтижелердіқұрайды (қолданыстағы ОББ МЖМС бойынша): − мемлекеттік және ана тілді меңгеру; − тілдікқарым-қатынастың жоғары мәдениетін көрсету; − дамыған коммуникативтік қабілет пен көптілді мәдениетті меңгеру. Білім алушылардың дайындық деңгейі үш аспектіні қамтып бағаланады: − тұлғалық нәтижелер; − жүйелі-қызметтік нәтижелер; − пәндік нәтижелер. Орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының құрамдас бөлігі болып табылатын үлгілік оқу жоспары оқу пәндерінің (сабақ) тізбесін регламенттейді және тиісті білім беру деңгейінің оқу жүктемесінің инварианттық және вариативтік компоненттерінің көлемін айқындайды. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012жылғы8 қарашадағы №500 бұйрығымен бекітілген оқу жоспары бойынша «Тіл және әдебиет» білім беру саласы бойынша оқу пәндерінің инварианттық көлемі білім берудің тиісті деңгейлерінің жалпы инварианттық оқу жүктемесінен 22%-49% құрайды Мектептегі тіл пәндерін оқытудың мазмұнын айқындайтын құжат – оқу бағдарламасы болып табылады. Соңғы уақытта бұл құжаттың ерекшелігі оны құрудағы көпшілік мақұлдаған талаптардың сақталуы барысында білім концепцияларына (білімдік тәсіл) бағытталуда. Атап айтсақ, бұл жерде тақырыптың бірізділігі (дидактикалық бірлік) пен оны оқып-үйренудегі уақыт мөлшері ұсынылады. Оқу материалы оқу жылдары бойынша және әр сыныптың ішінде орналастырылған. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрінің бұйрығымен (2013ж. 3-сәуір №115) бекітілген үлгілік оқу бағдарламасы жалпы білімдік пәндердің мақсатын, міндетін және мазмұнын анықтайды, оның ішінде Қазақстандағы білім мекемелерінде оқытылатын тіл пәндері де бар. Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгейініңтіл пәндері бойынша оқу бағдарламаларының сипаттамасына тоқталайық. Бастауыш білім деңгейінің тіл пәндері бойынша оқу бағдарламасының мақсаты, міндеті және мазмұны(МЖМБС 2012ж.) Үлгілік оқу жоспары бойынша бастауыш білім деңгейінде тіл пәндері төрт жылға бөлінген «Ана тілі» пәнін оқытудың негізгіміндеті – тілдік және коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру болып табылады, табысты шешім оқытудың соңғы нәтижесіндегі жетістіктерге байланысты болады: − жеке бас: азаматшылыққа, патриотизмге тәрбиелеу, қарым-қатынастың негізгі құралы тілге құрметпен, ықыласпен қарауға тәрбиелеу; ана тіліне және мемлекеттік тілге деген сүйіспеншілігі пен қызығушылығын ояту; − пәндік: жүйелі сөзді дамыту, оқушылардың сөздік қоры мен сөздегі грамматикалық құрылымын байыту; дайындығын, ана тілін меңгеруде өздігінен жетілуге, сөздік қатынасқа деген қабілеті мен қажеттілігін қалыптастыру; орыс тіліне деген негізгі білімін, оның құрылысын, орыс әдеби тілінің негізгі нормаларын меңгеру; − жүйелік-қызметтік: тіл фактілерін байқау, тану, талдау, жіктестіру (топтау), оларды қалыптылық жағынан бағалау;мәтінмен жұмыс істей алу, мәтіннен қажетті ақпаратты ала алу, берілген тапсырмаға сәйкес қайта жасай алу; өзіндік талдамжасай алу ептілігін дамыту. Әр тілдің, тіл мәдениетінің өз ерекшелігіне байланысты «Ана тілі»пәнінің мазмұны да бір-бірінен ерекшеленіп тұрады. Мысалы, «Қазақ тілі» пәнінің мазмұнында «Тіл және сөйлеу», «Дыбыс және әріп», «Мәтін», «Сөйлем», «Сөз және оның мағынасы», «Сөз құрамы», «Сөз таптары» сияқты бөлімдер бар. «Орыс тілі» пәнінің негізгі мазмұны оқытудың соңғы үш нәтижесінің жетістіктеріне бағытталады: оқытудың пәндік нәтижесінің грамматикалық минимумы, жүйелі мәтіндер тақырыптары; оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталған жалпылама оқыту іскерлігі. Білімнің бастапқы деңгейіндегі 1-4 сыныпқа арналған «Қазақ тілі» пәні (оқытылуы қазақ тілінде емес) оқушының көптілді тұлғасын қалыптастыруға мүмкіндік бере отырып, қазақ тілінде әрекеттесуге және мәдениаралық қатынасқа қабілетті, мемлекеттік тілді меңгеру үшін қарапайым негізді ұсынады. Білімнің бастапқы деңгейіндегі 1-4 сыныпқа арналған (оқытылуы қазақ тілінде емес) «Қазақ тілі» пәні: − бастауыш сынып оқушыларының қазақ тілін үйренуге деген уәжін қалыптастыру; − тілге, қазақ халқының тарихы мен мәдениетіне дұрыс қарым-қатынасты дамыту; − мәдениаралық қатынаста балаға қазақ тілінде араласуға нақты жағдай жасау; − қазақ тілін оқып-үйренуде оқушыны қызықтыра отырып, жеке мінезқұлқындағы дербестігін қалыптастыру. Білімнің бастапқы деңгейіндегі 3-4 сыныпқа арналған «Орыс тілі» пәні (оқытылуы орыс тілінде емес) «Тіл және әдебиет» саласына кіреді. Мектептегі білім жүйесіндегі орыс тілі пәнінің рөлі көпұлтты мемлекеттегі ұлтаралық қатынас тілі ретінде атқарылады. Білімнің бастапқы деңгейінде орыс тілін оқытудың негізгі мақсаты: − шектелген лексикалық-грамматикалық материалда қарапайым орыс 11 тілін қалыптастыру және дамыту; − сөйлеу қызметінің түрлерін оқытудың өзара байланысы (тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым); − орыс тілі пәні бойынша фонетика, графика, орфоэпия, лексика, грамматика, сөзжасам, орфография, пунктуацияны меңгеру; − орыс тілі арқылы қарым-қатынас, өнегелік және эстетикалық мәдениетке тәрбиелеу. Білімнің бастапқы деңгейіндегі 3-4 сыныпқа арналған (оқытылуы орыс тілінде емес) «Орыс тілі» пәнінің мазмұны үш блоктан тұрады: сөйлеу қызметі, оқу мен тіл дамытудағы қарым-қатынас аясын қамтитын тілдік материалдар мен мәтіндер: оқу, әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени және ойын. Сондай-ақ орыс тілін оқыту маңызын саралауда бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу қызметінің аясына көңіл бөлінеді, деңгейлік минимумдар (лексикалық, грамматикалық, тақырыптық-ситуациялық, фонетикалық-орфоэпиялық т.б.). Білімнің бастапқы деңгейіндегі 1-4 сыныпқа арналған «Шет тілі» (ағылшын тілі) пәнінің типтік оқу бағдарламасы бастауыш сынып оқушысының тілін дамытып қана қоймай, шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру арқылы баланы жан-жақты дамытуға бағытталған. Бастауыш мектепте тілді оқыту курсын меңгеру деңгейі Еуропалық жүйеге сәйкес қарапайым деңгейлер А-Базалық деңгей (Basic User) және А1-күн көріс деңгейі (Breakthrough) арқылы жүзеге асады. Бастауыш мектепте ағылшын тілін оқытуда келесі мақсаттарға қол жеткізу көзделеді: − бастауыш сынып оқушысының тұлға болып қалыптасуы және дамуы; − сөйлеу қызметінің негізгі түрлерінде бастауыш сыныптақарапайым қарым-қатынас құзыреттілігін қалыптастыру: тыңдалым, айтылым, оқылым және жазылым; − нақты тақырыптық минимум шеңберінде ойды жеткізе алу дағдыларын және сөздік қорды байыту арқылы қарапайым жағдайда бастапқы қарымқатынас әдеттерін қалыптастыру; − бастауыш сынып оқушыларын шетелдік құрбыларының ортасына, шетелдік балалар фольклорына тарту, ағылшын тілін үйренуде тиімді мотивация қалыптастыру; − нақты тақырыптық минимум шеңберінде өз ойларын жеткізе алу үшін бастауыш сынып оқушыларының эмоционалдық, шығармашылық, әлеуметтік, когнитивтік және тілдік қабілеттерін дамыту. Көрсетілген мақсаттарға сәйкес оқытудың келесі міндеттері жүзеге асырылуы тиіс: − ана тілі және ағылшын тілдерінде кездесетін (дыбыс, әріп, сөз, сөйлем, сөз таптары, екпін) қарапайым лингвистикалық түсініктер білімін қалыптастыру; − дұрыс артикуляция нормаларымен, ағылшын әріптерінің дұрыс айтылу нормаларымен, әріптерге сәйкес дыбыстардың графикалық мәнінің 12 арақатынасымен таныстыру; − есту арқылы басқа тілде сөйлеуді дәлме-дәл түсіну дағдыларын қалыптастыру; − оқудың қарапайым дағдыларын қалыптастыру; − болымды, болымсыз және сұраулы сөйлемдерді дұрыс айту дағдыларын қалыптастыру; − қажетті сөз мөлшерін меңгеруді, айтылатын пікірдің жеткіліктілігі, қарапайым диалогты қолданудағы стартегия мен тактикалық қадамдар, нақты тақырыпта монолог құру мазмұнының жиынтығымен қамтамасыз ету; − жазба сөзінің қарапайым дағдыларын қалыптастыру; Қазақстандық патриотизмнің, толеранттылық, қоршаған ортаға ұқыппен қарау және ұлттықмәдени идентификация сезімін нығайту, соған баулу. Білімнің бастапқы деңгейіндегі 1-4 сыныпқа арналған «Шет тілі» (ағылшын тілі) пәнінің оқу бағдарламасының төмендегідей тақырыптық бөлімдері бар: «Танысу», «Менің отбасым», «Оқу құралдары», «Түстер», «Ойыншықтар», «Жануарлар», «Мені қоршаған заттар», «Киімдер» т.б. Бастауыш білім деңгейінің тіл пәндері бойынша оқу бағдарламасының мақсаты, міндеті және мазмұны(МЖМБС 2012ж.) Негізі орта және жалпы орта білім деңгейіндегі тіл пәндерінің типтік оқу бағдарламасына (3-кесте): − Қазақ/орыс/ана тілі; − Қазақ/орыс/ана тілі(ұйғыр/өзбек/тәжік) әдебиеті; − Шет (ағылшын) тілі; − Оқытылуы қазақ тілінде емес мектептерге арналған қазақ тілі; − Оқытылуы қазақ тілінде емес мектептерге арналған қазақ әдебиеті; − Оқытылуы орыс тіліндегі мектептерге арналған орыс тілі; − Оқытылуы орыс тіліндегі мектептерге арналған орыс әдебиеті жатады. Негізгі орта және жалпы орта білім деңгейіндегі тіл пәндері бойынша оқу бағдарламаларының мақсаттары мен міндеттері, сондай-ақ, оның мазмұны төмендегі нәтижелерге бағытталады: − әртүрлі деңгейдегі тіл жүйесін меңгеруге негізделген тіл және сөйлеу материалы арқылы оқушының коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру; − нақты тақырыптық минимум шеңберінде коммуникативтік құзыреттілікті дамыту; − қатынас, таным, өзін-өзі таныту және әлеуметтік бейімдеу құралы ретінде шет тілін оқып-үйренудің маңызын түсіну және мотивациясын арттыру; − оқу ептілігін қалыптастыру, екі және көптілді сөздіктерді, түсіндірме сөздіктерді, ақпараттық қарым-қатынас технологияларын қолдану; − көптілді, жан-жақты мәдениетті тұлға қалыптастыру; Қазақстан патриоты, азаматы сапаларына сай тәрбиелеу; − ұлттық сана-сезімді дамыту, әртүрлі қауымдастықтағы адамдар арасында өзара түсіністікке ұмтылу, өзге мәдениетке деген толеранттылықты көрсету; − аға/кіші буынға құрмет көрсету, қамқор болуға тәрбиелеу, мүлікке және қоршаған ортаға ұқыппен қарау; − салауатты өмір салтына тарту. Еліміздің білім беру жүйесінде қазақ тілін оқытудың сапалық деңгейін арттыру мақсатында тілдерді меңгертудің халықаралық стандарттарында көрсетілген тілді меңгеру деңгейлері басшылыққа алынған. Әлемдік білім кеңістігінде орныққан «Шетел тілдерін деңгейлеп меңгертудің еуропалық жүйесінде» белгіленген тілді игерудіңдеңгейлері менолардың сипаттарының негізінде еліміздегі оқыту қазақ тілді емес жалпы білім беретін мектептердіңқазақ тілін үйретудің деңгейлері айқындалған «Қазақ тілі» пәнінің (оқытылуы қазақ тілінде емес мектептерде) оқыту мақсаты – қарапайым, негізгі,орта, ортадан жоғары деңгейлер бойынша қазақ тілін қатысымдық тұрғыдан меңгерту; сөйлесім әрекетінің түрлеріне сай оқушыны тілдік білім негізінде түсінікті сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету. Пәнді оқыту міндеттері: - оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін күнделікті қарым-қатынас деңгейінде меңгерту; - оқушылардың тілдік дағдысы мен білігін дамыту; - қарым-қатынас әдебінің қарапайым нормаларын меңгерту; - ойын жағдаяттарында қазақ тілін қолдану арқылы оқушыларды жаңа әлеуметтік тәжірибеге қатыстыру; - оқушыны сөйлесімдік қарым-қатынастың жаңа тәсілдеріне (қазақ тіліндегі), қазақ халқының мәдениетіне, ұлттық-мәдени сөйлесім ерекшелігіне баулу; - оқушылардың оқу білігін, шынайы өмірлік жағдаяттарда алған тілдік білімдерін шығармашылықпен пайдалануға дайын болу білігін қалыптастыру; - оқушыларды қазақ халқының балаларға арналған әндермен, тақпақтармен және ертегілермен, фольклормен, көркем әдебиетімен, ойындармен 14 таныстыру; - оқушылардың қазақ тіліне қызығушылығын дамыту, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу. Бастауыш мектепте қарапайым деңгейдің 3 игерімін талап етеді: 1-3-сыныптардағы қарапайым деңгей-А1 3 игерімді қамтиды: бастапқы орташа игерім-А1 – 1-сынып; бастапқы толық игерім-А1.1 – 2-сынып; бастапқы жетік игерім-А1.2 – 3-сынып; 4-сыныпта негізгі деңгейдегі-А2.1.2 5 игерімінің алғашқы баспалдағы қамтылады: қалыптасу қарсаңындағы бастапқы игерім А2 – 4-сынып. 5-7- сыныптардағы негізгі деңгей-А2.1.2 үш игерімді қамтиды: - қалыптасу қарсаңындағы орташаигерім А 2.1 – 5-сынып; - қалыптасу қарсаңындағы толықигерім А2.1.1 – 6-сынып; - қалыптасқанбастапқы игерімА2.1.2 – 7-сынып. 8-9-сыныптардағы Орта деңгей-А 2.+екі игерімді қамтиды: - қалыптасқан орташаигерім А 2.2 – 8-сынып; - қалыптасқан толық игерім А 2.+ – 9-сынып. 10-11-сыныптардағы Ортадан жоғары деңгей-В1 екі игерімді қамтиды: − тереңдетіле қалыптасқан орташа игерім В 1.1 – 10-сынып; − тереңдетіле қалыптасқан толық игерім В 1.2 В 1.2 – 11-сынып. Білім мазмұнында қазақ тілінің тұрмыстағы, қоршаған ортадағы адамдар арасындағы қатынас құралы қызметін игеруі әлеуметтік-тұрмыстық ая; әлеуметтік-мәдени ая; оқу-еңбек аясы деген аяларға бөлініп ұсынылған. Әрбір аяда қамтылған тақырыптар бірізділікті сақтай отырып, бірте-бірте күрделенеді. Қазақ тілінің функционалды-грамматикалық минимумдары осы лексикалық тақырыптарды меңгерудің нәтиже көрсеткіші болып табылады. Сонымен қатар, тақырыптар қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстануматематикалық бағыттардың ерекшеліктерін ескере айқындалған. Қолданыстағы оқу бағдарламаларының мақсаты, міндеттері мен мазмұндары бойынша салыстырмалы талдаудың қорытындысы: 1. Қазақ тілі (оқытылуы қазақ тілінде емес), орыс тілі(оқытылуы орыс тілінде емес мектептерде) және ағылшын тілін оқыту мақсаттары мен міндеттері ұқсас – тілдік және сөйлесу материалы негізінде оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру, орта мектеп жүйесінде тілді «Шетел тілдерін деңгейлеп меңгертудің еуропалық жүйесі» бойынша меңгерту, әдеби тіл нормаларын, сөйлеудің әдеп ережелерін сақтау, тілдерді қатысымдық тұрғыдан меңгерту, семантикалық байланыстағы тілдік бірліктерді сөйлеу қызметінде қолдану. Қазақ тілі (қазақтілді емес мектептерде), орыс тілі(орыстілді емес мектептерде) және ағылшын тілін оқыту курс мазмұны әлеуметтік –тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени, оқу-еңбек салаларынан тұрады. Үш тіл бойынша тілдік материал фонетикалық, лексикалық, грамматикалықаспектілерді оқытуды қарастырады. Бірақ мыналарды айта кету қажет: 2. Әлемдік білім кеңістігінде орныққан «Шетел тілдерін деңгейлеп меңгертудің еуропалық жүйесінде» белгіленген тілді игерудің деңгейлеріне 15 сәйкес қазақ тілінің (оқытылуы қазақ тілінде емес) Оқу бағдарламасы 1- сыныптан бастап, орыс тілі(оқытылуы орыс тілінде емес) және шет тілі 5- сыныптан бастап құрылған. 3. Қазақ тілін (оқытылуы қазақ тілінде емес), орыс тілін(оқытылуы орыс тілінде емес) оқытуда тілдік құзыреттілікті қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінген, ал ағылшын тілін оқытуда коммуникативтік құзыреттілікті арттыруға ерекше назар аударылған. . Шет тілінің оқу бағдарламасында әр сынып, әр тақырып бойынша жаңа лексикалық бірліктердің, диалог пен мәтіндердің көлемі жазылған, қазақ тілінің(оқытылуы қазақ тілінде емес) Оқу бағдарламасында жазылмаған. Қазақстан Республикасының білім мекемелері 1-сыныптан бастап қазақ, орыс және ағылшын тілдерін оқыту арқылы үштілділік саясатын енгізеді. Үш және одан да көп тілде оқыту сөйлеу қызметінің төрт түрін (тыңдалым, айтылым, оқылым және жазылым) дамыту арқылы коммуникативтік дағдыларды қалыптастыруға бағытталған.Қазақстан Республикасының білім беру мекемелері функционалды сауаттылықты дамыту мақсатында оқушылардың коммуникативтік құзыреттілік негіздерін қалыптастырады. Үштілді білімніңнегізгі міндеттерінің бірі – тұлғалық, тұлғааралық және мәдениаралық құзыретке, мәдениеттің әр түріне құрмет көрсетуді қалыптастыру. Бұл құзыреттер оқушыларға көпмәдениетті қоғам өміріне тиімді түрде араласуға мүмкіндік береді. Тілдік пәндердің оқу бағдарламаларында: − мектепте және мектептен тыс жерлерде пікірге, дінге, іс-әрекетке, салтдәстүрге, өзге халықтардың идеясына деген толеранттылықты дамыту; − көптілді және көпмәдениетті қоғамда өз ойларын ашық айта алу, өзін еркін ұстай алу дағдысын дамыту; − бейбітшілікті және ұлтаралық бірлікті сақтауға жәрдемдесу; − көпмәдениетті қоғамда өмір сүру қабілетін дамыту; − әртүрлі мәдениетті бейнелейтін халық шығармашылығындағы ауызекі жанр туралы білімі мен түсінігі. Тұлғаны әлеуметтендіру, яғни әртүрлі қауымдастықта тиімді әрекет етуге қабілетті азаматтарды тәрбиелеу, қарым-қатынас дағдыларын дамыту, оқушыларға өз ойларын нық сеніммен айта алатын қолайлы орта жасау. Коммуникативтік дағдыларды дамыту үшін оқыту үдерісі кезінде оқушыларды сыныптастарымен, мұғалімдерімен қарым-қатынасжасау үшін үлкен аудиторияда ауызша, жазбаша формада немесе әртүрлі ақпарат құралдары арқылы, қазақ, орыс, ағылшын тілдерін сауатты қолдана отырып мадақтау қажет. Сондықтан тіл пәндері бойынша оқу бағдарламаларында оқушылардың тыңдалым және айтылым дағдыларын дамытуға ықпал ететін тапсырмалардың үлгілері беріледі: − тыңдалған мәтінге байланысты сұрақ қою; − таныс тақырыптар мен оқушыларды қызықтыратын тақырыптарға айтылым; − алдын-ала дайындалған сұрақтар бойынша интервью алу (мысалы мұғалімнен интервью алу) және жауапқа ауызша есеп беру; − жоспарланған тақырып бойынша пікірлесу/дәлелдеу; − екі-екіден немесе топпен іс-әрекет, болған оқиғаны жазуға дайындық жасау; − ауызекі сөйлеуді түсіну және сұраққа дұрыс жауап беру шеберлігі; − берілген тақырыпқа диалог құру жүктеу/скачать 111,34 Kb. Достарыңызбен бөлісу: