А.Ә. Ниязғалиева, Г. Г. Тҧрғаналиева
ы/а (құдағый-құдағай); ӛ/ҥ
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Ниязгалиева А., Турганалиева Г. Қазақ диалектологиясы
| ы/а (құдағый-құдағай); ӛ/ҥ (ҿгей-үгей,дҿнен-дүнен), ҧ/ҥ (шұжық-
сүжік); ш/ж (келешек-кележақ,берешек-бережақ); ж/ш (келемеж- келемеш, былжырақ-былшырақ); с/т (сонадайдан кҿрінді- тонадайдан); д/ж (домалау-жұмалау) т.б. Сҿз тұлағаларындағы ерекшеліктер-бізің,сізің-біздің, сіздің, бізікілер, сізікілер, біздердікі, сіздердікі, барулы, келулі-барды, барған, келді, келген деген қолдануларды кҿрсеткен. Сҿз тіркестерінде-баз кешу (күздер үзу), сүрен жайлау (апат келу), шара кҿру (шара қолдану), шахаты келмеу (шамасы келмеу), танасын шығару (есін шығару), жар газеті (қабырға газеті), зыбан ұру (ҽлек салу),мҽнтті болу (ықыласты болу), күстҽнҽ қылу (сықақ ету), жан созу (жан таласу), жылау айту (жоқтау айту) т.б. Лексикалық ҿзгешеліктер-леку (шалқу), шебік (нашар, ҽлсіз), ұтыр (жҿн, қисын), шеке (ҽже, үлкен шеше), ақыр (оттық, малға шҿп салатын орын), айлақ (бухта, кеме тоқтайтын қолайлы орын), тҽртіп (қаулы,нұсқау) т.б. Жоғарыда келтірілгендей ҿзгешеліктер аз емес. Бұл ҿзгешеліктердің тек батыс облыстар халқына тҽн екендігі жҿнінде Ж.Досқараевтың ҿзі де жазған. Бірақ «Вопросы языкознание» журналындағы (№2, 1954 жыл) мақаласында бұл сияқты ҿзгешеліктерді Қазақстанның бүкіл батыс, солтүстік жҽне орталық аудандарындағы халық тіліне тҽн ҿзгешеліктер ретінде кҿрсетеді. Қазақстанның батысы мен солтүстік-шығыс аймақтарындағы халық тілінде айырмашылық бар екенін революциядан бұрын-ақ белгілі түрколог П.М.Мелиоранский кҿрсеткен болатын. 161 Қазақ тіліндегі говорларды Ж.Досқараевтың жоғарыдағыдай екі топқа жіктеуін дыбыстық ерекшеліктер тұрғысынан қарап, проф. Н.Т.Сауранбаев та қостайды. Бірақ ол- лексиаклық, грамматикалық ерекшеліктер жағынан мұндай классификацияны жасауға болмайтынын айтады. Ж.Досқараев бұл негізгі екі говорлық топтан басқа да говорлар бар екенін кҿрсетеді. Мҽселен,Сырдария говорының ауыспалы сипаты бар деп қарайды.Ал Шығыс Қазақстан облысы мен Семей облысының оңтүстік-шығыс аудандарындағы (Кекпекті, Ақсуат, Жарма т.б.), сондай-ақ Талдықорған облысының оңтүстік-шығыс аудандарындағы (Қапал, Алакҿл, Ақсу т.б.) халық тілін шығыс говоры деп бҿледі.Оның негізгі ерекшеліктері: ш/ч алмасуы (чүберек-шүберек,чығып-шығып); жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|