политический курс состоявшегося государства” поставлена задача увеличить вдвое транзитные
перевозки через Казахстан к 2020 г. и в 10 раз - к 2050 г. “Важно сосредоточить внимание на выходе за
пределы
страны
для
создания
производственных
транспортно-логистических
объектов.”,-
подчеркнул Нурсултан Назарбаев [5].
На развитие транспортно-логистической инфраструктуры в рамках реализация Послания главы
государства народу Казахстана “Нұрлы жол - путь в будущее” выделят более 367 млрд. тенге. “Астана,
45
Алматы, Актобе, Шымкент и Усть-Каменогорск как центры макрорегионов станут городами притяжения в
регионах для создания условий, для решения данной задачи поручено развитие транспортной
инфраструктуры страны по лучевому принципу”, - сказал министр экономики Ерболат Досаев. Он отметил,
что «на реализацию этих проектов из Национального фонда РК в 2015 году будет выделено 178 млрд. тенге
и в 2016 году 143,3 млрд. тенге. Финансирование данных проектов продолжится до 2020 года, при этом
объем дополнительного финансирования будет уточняться в ходе реализации проектов». “Масштабное
строительство и реконструкция автодорог позволит создать в автодорожной отрасли около 200,0 тыс.
рабочих мест в период реализации проектов до 2020 года”, - сказал министр.
В целях развития экспортных путей отечественных товаропроизводителей и повышения транзита
страны в западном направлении, будут реализованы проекты по строительству железнодорожной линии
“Боржакты - Ерсай” и паромного комплекса в порту Курык в Мангистауской области. “Для строительства
железнодорожной линии “Боржакты - Ерсай” из Национального фонда в 2015 году будет выделено 6,7 млрд.
тенге. На строительство паромного комплекса в порту Курык в 2015 году - 4,8 млрд. тенге, в 2016 году - 7
млрд. тенге”, - рассказал глава МНЭ РК. По словам министра, для строительства сплошных вторых
железнодорожных путей на участке Шу-Алматы стоимостью порядка 39 млрд. тенге, в 2015 году будет
выделено 8,3 млрд. тенге, в 2016 году - 19,4 млрд. тенге. Оставшаяся часть проекта будет профинансирована
за счет собственных средств АО “НК КТЖ”.
“В целом, по транспортно-логистическим проектам количество создаваемых временных рабочих
мест в период строительства составит более 2,5 тыс. человек и 700 постоянных рабочих мест в период
эксплуатации”, - подчеркнул Ерболат Досаев.Мировой опыт показывает, что развитие именно
инфраструктуры способствует росту внутреннего спроса, создает благоприятные условия для развития
новых производств, повышения деловых связей и новых возможностей для бизнеса, и населения,
экономической интеграции регионов. Кроме того, в целях повышения надежности электроснабжения
Восточно-Казахстанского и Алматинского регионов и усиления транзита в направлении Север-Юг будет
реализован проект “Строительство транзита 500кВ Север-Восток-Юг”. Данный проект будет
осуществляться в два этапа: по направлению Экибастуз - Семей - Усть-Каменогорск; и по направлению
Семей-Актогай-Талдыкорган-Алматы. По данным МНЭ РК реализация проекта “Строительство транзита
500кВ Север-Восток-Юг” будет осуществляться за счет собственных средств АО “КЕГОК” в сумме около
118,9 млрд. тенге.
Казахстан, активный сторонник различных интеграционных процессов, обладает важным
преимуществом - его геополитический и экономический ресурсы позволяют успешно реализовывать
транзитный потенциал как самый оптимальный вариант наземной транспортной связи азиатских государств
с Европой. Правительства многих стран делают ставку на развитие логистики, которая является основным
фактором для стимулирования экономического развития. В современных условиях логистике отводится
ключевая роль для индустриального развития страны, так как все грузоперевозки в Казахстане и
доставляемые товары из Казахстана зависят от правильных логистических схем.
Рисунок 1 – Казахстан, находясь на стыке международных коридоров, имеет все предпосылки
стать основным логистическим звеном, соединяющим Европу и Азию.
Особенно важен тот факт, что неотъемлемым компонентом успешного экономического развития
является реализация на практике внутреннего компонента - Логистической карты Казахстана. Этот
инструмент планирования всей транспортно-логистической системы дает возможность на долгосрочной
основе многим промышленным предприятиям делать прогнозы доходов и расходов, реализовывать
долгосрочную маркетинговую политику, финансово стабильно учитывать все положительные факторы. Его
структура должна подходить как для бизнеса в целом, так и для отдельных компаний и госструктур.
Важным внешним инструментом должна стать реализация проекта “Казахстан - Новый Шелковый путь”,
нацеленного на казахстанский транзит. Казахстан здесь будет иметь сразу несколько преимуществ, главные
из которых: сроки доставки, замораживание финансов и времени; маршрут, который в основном пройдет по
14,2
13,9
13,7
13
8
0,0
5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0
1
2
3
4
5
доля транспортной логистики
Казахстан
Германия
Гонконг
Сингапур
Ирландия
46
территории Китая, а также строительство зеленого коридора - Торгово-транспортного хаба и немаловажный
фактор - исторический маршрут Шелкового пути.
Во всем мире логистика сама по себе является очень прибыльным сегментом. Мировой рынок
транспортной логистики оценивается в 2,7 триллиона долларов США, т.е. порядка 7 % мирового ВВП. В
развитых странах доля транспортной логистики составляет где-то 13-14 % от ВВП. Так в Ирландии этот
показатель достигает 14,2 %, в Сингапуре — 13,9 %, Гонконге — 13,7 %, в Германии — 13 % (см. Рис.1).
Это свидетельствует о том, что эти страны обращают особое внимание на развитие данного сектора как
одного из источников национального дохода. В Казахстане доля логистики приблизительно равна 8 %.
Список литературы:
1. Савенкова Т.И. Логистика: Учеб. пособие — М.: Омега, 2008. — 225 с.
2. Громов Н.Н., Персианов В.А. Менеджмент на транспорте. Учеб. пособие. — М.: Академия, 2003
—
186 с.
3. Джонсон Дж. С. Современная логистика. — М., СПб., Киев: Вильямс, 2005 — 386 с.
4. Логистические транспортно-грузовые системы: Учебник / Под ред. В.М.Николашина. — М.:
Академия, 2003 —242 с.
5. Назарбаев Н.А. Программа «Стратегия «Казахстан - 2050»: новый политический курс
состоявшегося государства // [ЭР]. Режим доступа: online.zakon.kz
6.
Арсенов В.И. Транспорт в международных экономических отношениях. М., 2003-28с
7. Лавриненко Ю.Н. Транспортный комплекс Казахстана и его роль в обеспечении экономических
связей и транзитных перевозок на континенте. Документы Международной конференции «Транспорт и
торговая политика». Алматы, май. 2010
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ КОМПЬЮТЕРНОЙ СЕТИ ИНТЕРНЕТ В МАРКЕТИНГОВЫХ
ИССЛЕДОВАНИЯХ НА ПРЕДПРИЯТИИ
Исакова А. студентка 2 курса специальности «Учет и аудит»
Кашкинбаева К.Т. старший преподаватель кафедры «Менеджмент» Костанайский инженерно-
экономический университет
им. М.Дулатова
Кәсіпорындардың маркетингтік қызметінде Интернет желісін қолдану тауарлар мен қызметті тұтынушылар
үшін жақсартып, сонымен қатар өз бизнесін дамытудың жаңа деңгейіне шығуға мүмкіндіктер ашады.
Использование в маркетинговой деятельности предприятия сети Интернет позволяет улучшить для
потребителей товары и услуги, также открывает новые возможности выхода на новый уровень своего бизнеса.
Use of the Internet marketing companies offers the prospect of improved products and services for the benefit of
consumers, but also to reach a qualitatively new level of development of their business.
Наряду с бурным ростом электронного бизнеса одним из важных явлений стало появление нового
направления в маркетинге – Интернет-маркетинга. В некоторых источниках это направление также
именуется как гипермаркетинг, в котором приставка гипер- подчеркивает гипермедийный характер среды
Интернета. Все эти названия объединяет та сущность, которая лежит в основе глобальной компьютерной
Сети – это гипер- и мультимедийная глобальная компьютерная среда предоставляющая невиданные до сих
пор возможности взаимодействия, начиная от простого обмена информацией, кончая осуществлением
финансовых транзакций, заключением сделок и доставкой цифровых продуктов.
Сейчас Интернет представляет собой стратегически важное дополнение к обычным магазинам. Но
интересно то, что впоследствии традиционным магазинам не обойтись без Интернета. Через глобальную
информационную сеть традиционные «реальные» магазины будут поддерживать связь, регулировать
поставки и сливаться с Интернет-компаниями. Интернет будет представлять собой необходимый элемент
бизнеса для розничной торговли (см. рисунки 1 и 2).
Вероятно, что сейчас перед руководством многих предприятий стоит вопрос о целесообразности и
возможности экспансии в электронный бизнес.
Маркетинговые исследования являются частью коммуникативной политики фирмы. Проводимая
коммуникативная политика в Интернете — это курс действий предприятия, направленный на планирование
и осуществление взаимодействия фирмы со всеми субъектами маркетинговой системы на основе
использования комплекса средств коммуникаций Интернета, обеспечивающих стабильное и эффективное
формирование спроса и продвижение товаров и услуг на рынки с целью удовлетворения потребностей
покупателей и получения прибыли.
47
Рисунок 1 – Рост оборотов электронной коммерции В2С в Казахстане
Появление и развитие Интернета прибавило целый ряд инструментов, чья функция состоит в
достижении цели продвижения товаров, а также несколько дополнительных задач, связанных с
использованием Сети - к ним относятся создание и продвижение собственного web-сайта и формирование
собственного уникального имиджа в Интернете.
Web-
сайт компании обычно выступает центральным элементом коммуникативной политики,
проводимой в Интернете. Поэтому так важна задача его продвижения, от успешной реализации которой в
значительной степени зависит эффективность всей коммуникативной политики.
Рисунок 2 – Рост оборотов электронной коммерции В2С в мире ( в млн долл)
Основным преимуществом маркетинговых исследований через Интернет является возможность
получения вторичных и первичных данных с более высокой скоростью и относительно низкими затратами.
При использовании некоторых методов сбора данных автоматически готовится стенограмма дискуссии или
обработка информации осуществляется в режиме реального времени. Кроме того, с помощью Интернет-
опросов можно опросить географически разобщенных респондентов, изучить специфические проблемы,
обсуждение которых в традиционной форме затруднено (интимные, личные проблемы).
Следует отметить также ряд недостатков Интернет-исследований:
-
низкий уровень распространения Интернет среди населения;
-
ограниченный объем и скорость передачи информации вследствие низкой скорости и пропускной
способности каналов связи;
-
проблема обеспечения репрезентативности выборки;
-
зависимость представления интерактивных форм и передачи информации от технического и
программного обеспечения, применяемого респондентами;
-
сложность проверки достоверности ответов респондентов;
-
высокие требования к уровню подготовки персонала при проведении качественных исследований;
-
невозможность дать необходимые респондентам разъяснения.
Существенным недостатком является низкий процент возврата анкет, характерный даже для
панельных исследований, при которых респонденты дают согласие участвовать в маркетинговых
исследованиях. Так, среди участников панели Фонда «Общественное мнение» доля согласившихся принять
участие в конкретном опросе в период с осени до весны составляет 90%, летом – 65-75%. В связи с этим
необходима мотивация потенциальных респондентов. С целью стимулирования пользователей сети могут
использоваться следующие способы:
1. Условием получения доступа к услугам сайта является заполнение обязательной формы. Способ
эффективен при небольшом количестве вопросов (2-3); при большем количестве пунктов пользователь
может отказаться от посещения сайта.
2. Посетителям предлагается ответить на вопросы с целью повышения качества обслуживания
0
50
100
150
200
250
300
1998 2008 2012 2013 2014
млн
…
0
50
100
150
200
1999
2010
2011
2012
2013
30,1
48,6
77,7
120,8
187,6
9,4
37
67,7
85,7
104,7
3,5
5,4
1,4
26,2
63
в мире
в США
в Европе
48
покупателей или информирования о мнениях пользователей лиц, принимающих соответствующие решения.
3. Участников опроса информируют о некоторых результатах исследования.
4. Фактором, способствующим, привлечению внимания участников может быть созданный
исследовательской компанией имидж.
5. Для респондентов организуются лотереи, розыгрыши призов, предоставляются купоны или
скидки на приобретение каких-либо товаров или услуг, перечисляется определенное количество
электронных денег.
6. При создании панелей участникам может предоставляться доступ к сети и адрес электронной
почты.
Таким образом, можно утверждать, что в условиях формирования спроса на электронном рынке
маркетинговые исследования в Интернет в перспективе получат достаточно широкое распространение при
оценке емкости рынка, изучении потребительских предпочтений и конкурентной среды, исследовании
эффективности маркетинговых коммуникаций.
Список литературы:
1.
Алексеев
А.А.
«Маркетинговые
исследования
рынка
услуг»
//
www.marketing.spb.ru/read/m17/index.htm
2.
Бушуева Л.И. Роль Интернет-услуг в практической маркетинговой деятельности // Маркетинг в
России и за рубежом.,2001.- № 4 с. 21-24
3.
Галицкий Е.Б. Методы маркетинговых исследований. М.: Институт Фонда «Общественное
мнение», 2004 с. 40
4.
Интернет-реклама: Меньше навязчивости // Эксперт. – 2001. – №28. с.12
5.
Успенский И.В. Интернет- маркетинг, Учебник.- СПб.: Изд-во СПГУЭиФ, 2003, с. 119.
ӘЛЕМДЕГІ ҮЗДІК БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕЛЕРІНДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ
Исмайлова Ж.Б., Менеджмент мамандығының 2 курс магистранты, М.Дулатов атындағы
Қостанай инженерлік-экономикалық университеті Утебаева Ж.Ә.,э.ғ.к., доцент,
Менеджмент кафедрасының доценті, М. Дулатов атындағы
Қостанай инженерлік-экономикалық университеті
Мақалада әлемдегі үздік білім беру жүйелеріндегі менеджмент қарастырылған
В статье расматривается менеджмент в мировой образовании
Input a word in the article in the global Education Management
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғалы бері жиырма жылдан астам уақыт өтсе де, жан-
жақты реформалар жүргізу үрдісі аяқталған жоқ. Тәуелсіздік жылдарының алғашқы күнінен бастап дамыған
елдерден үлгі алуға тырысқан ҚР-сы өз ішіндегі жаңашылдықтарды басқа елдермен тығыз қарым-қатынас
жасау арқылы енгізіліп келеді. Америка Құрама Штаттары сондай елдердің ішінде ең маңызды орынға ие.
Елімізде жүргізіліп жатқан білім саясаты әлемдік білім кеңістігімен ықпалдасуға бағдарланған.
Әлемдік білім кеңістігіндегі жалпы білім берудің басымдылық мақсаты-өзгермелі өмір жағдайына тез
бейімделетін, өз жолын дұрыс таңдай білетін, оң шешім қабылдай алатын тұлға дайындау болып отыр.
Осы орайда Австралияда қабылданған ХХІ ғасырдағы ұлттық мектептердің «Аделаида
декларациясында»: «Австралияның болашағы әрбір азаматтың білімді, әділетті және ашық қоғамда өнімді
әрі толыққанды өмір сүру үшін қажетті білімдерді, біліктерді, түсінісулер мен құндылықтарды игеруіне
байланысты» делінген.[ 1]
Еліміздегі білім беруді дамыту ісі жаңаша көзқарастар мен сондай бағыттарға негізделіп отырғаны
мәлім.Президенттің Қазақстан халқына Жолдауында: «Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның
білімділік деңгейімен айқындалады» деп айтылған. Осы тұрғыдан Қазақстан Республикасының 2015 жылға
дейінгі білім беруді дамыту Тұжырымдамасында: «Орта білім берудің мақсаты-жылдам өзгеріп отыратын
дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі
іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер
қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру» деп көрсетілген. [ 3]
Қазіргі кезеңде елдердің бір-бірінен салыстырмалы тұрғыдағы артықшылығы, бәсекелестік күш-
қуаты олардың табиғи ресурстарымен емес көбінесе адам капиталымен, инновациялық технологияларды
және ақпарат ағымын ұтымды пайдаланумен анықталып отыр. Дүниежүзі көлемінде постиндустриалдық
қоғамға көшудегі білім беруді жаңарту қазіргі заманғы маңызды әлеуметтік құндылықтар мен қоғамдық
бағыттар жүйесін дұрыс қалыптастырудың шешуші жағдайы есебінде көрінеді. Білім құндылықтары
тұлғанық, қоғамның және табиғаттың игіліктеріне сәйкестендіріліп, ашық, вариативті, рухани және мәдени
қаныққан толерантты, отаншылдық және шынайы азаматтықтың қалыптасуын қамтамасыз ететін жүйеге
бірігуі тиіс. Білім беру экономикаға мамандар даярлау емес, қоғамның интеллектуалдық және мәдени
49
деңгейін көтеру, оның бәсекелестік қабілеттерін инновация мен демократиялық прогреске лайық дамыту,
өмірдің қазіргі заманғы стилін қалыптастыру құралына айналуы тиіс.
Әлемдік тәжірибе білім беру ұлттық немесе ғаламдық саясаттың жеке саласы болып есептелмейді,
ол адам құқығын сыйлауға, жақсы тұрмыс пен тиімді басқаруға, қазіргі қоғамның әлеуметтік,
экономикалық, саяси, экологиялық тұрақтылық даму процестерінің негізгі шарты және сенімді құралы,
әлеуметтік құбылыс пен процесс, әлеуметтік жүйе, ұлттық бірегейлік пен рухани мәдениетті сақтау және
дамытудың бірден-бір кепілі есебінде дәлелденіп отыр .[ 2]
Еліміздің білім моделі ұлттық идеяға, ұлттық құндылықтарға негізделіп құрылып, ұлт мүддесін
басым бағытта бере отырып дамытылуы тиіс. Жасөспірімдерге берілетін білім мен тәрбие мазмұны,
ұлтымыздың ұрпақ тәрбиесіндегі даналығынан, тарихи мәдени мұраларынан, асыл дәстүрлерінен, ұлы
педагогтеріміз бен ғұлама-гуманистеріміздің классикалық философиялық ой толғауларынан, ғұламалық
бұлақтарынан, яғни тереңге бойлаған түп тамырынан нәр алып, табиғи таза мәдени-рухани құндылықтармен
қаныққан болуы тиіс. Білімі мен технологиясы жедел өрлеп, экономикалық және қоғамдық тұрақты даму
жолына түскен Жапония, Франция, Финляндия, Швеция сияқты елдердің тарихи тәжірибелері осының
айқын дәлелі.
Әлемнің ең қуатты елі Америка Құрама Штаттарының Конгресінде білім мекемелерінде берілетін
білімнің тым таяз, үстірт болуының салдарынан сауатсыз ұрпақ пайда болады, бұл мемлекеттің
қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін факторларға айналады деп есептей келе, «Ұлтымыз қатерлі жағдайда» деп
жариялануының үлкен мәні бар екенін қатаң ескергеніміз жөн.
ХХІ ғасыр табалдырығын аттағаннан кейін көпеген елдер әлеуметтік салада біршама өзгерістерді
бастарынан кешіруде. Шын мәнінде соңғы 10 жыл ішінде оқу-ағарту саласында реформа жүргізбеген бір де
бір дамыған мемлекет жоқ. Кейбір елдерде бұл тәжірибе тұрақты түрде жүргізіліп келеді. Қазіргі қоғамның
дамуында және әлемдік рынокта мықты позизияны қамтамасыз етуде білімнің басымдық рөлі туралы идея
жоғары дамыған мемлекеттердің оқу-ағарту саясатында маңызды орынға ие. Ол ресми құжаттарда, саяси
платформаларда және мемлекет басшыларының сөздерінде көрініс табуда. әлемдік қауымдастық өзінің
жарқын болашағын жаңа біліммен байланыстырады.
Қазіргі таңда білім, ғылым және мәдениет мәселелерімен айналысатын Халықаралық
институттармен де ынтымақтасу өте маңызды. Олар өте көп және олардың көбісі ЮНЕСКО басшылығымен
жұмыс атқарады.
Сонымен қатар Қазақстанда жұмыс жүргізіп жатқан шетел оқу-ағарту бағдарламалары да Қазақстан
білімін реформалауға әсерін тигізбей қоймайды. Олардың ішінде ірілері қатарына АҚШ оқу-ағарту
бағдарламаларын жатқызуға болады.
Кез келген мемлекетте білім беру жүйесі толық реформаланып болған жоқ және болмайды да.
Өйткені, заман талабына сай ол өз талаптарын да өзгерте бермек. Сондықтан біздің еліміз де бұл үрдіске бар
белсенділігімен қатысуға ат салысуда. Ал ол үшін шетелден үлгі алмай болмайды деп ойлаймын.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, білім берудің жаңа сапасына қол жеткізу 12 жылдық жалпы білім
беретін мектептер жағдайында мүмкін болады, ол білім туралы құжаттардың айырбасталуын, бейіндік
оқытуды, көп тілдікті қамтамасыз етеді.
Дүниежүзінде міндетті негізгі білім жүйесі де әр түрлі. Мысалы, Германияда барша оқушыға
алғашқы 4 жылдық оқу ғана міндетті деп айтуға болады, өйткені одан әрі балалар өз қалаулары және
қабілеттеріне қарай оқуларын кәсіптік мектептерде жалғастыра береді.[ 5]
Францияда 5 жылдық элементар мектепті бітірген бала оқуын жалпы білім беретін 4-5 жылдық
колледждерге жалғастырады. Жалпы айтқанда міндетті оқу мерзімдері түрліше: 8 жылдық (Италия,
Венгрия, Канада), 9 жылдық (Швеция, Жапония, Куба, Болгария, Чехия, АҚШ) және т.б.Барлық оқушыларға
11-
12 жылдық білім беруді ешбір ел міндетіне алып отырған жоқ. Зерттеу барысында 20-дан астам елдің 55
пайызында міндетті оқу-9 жылдық, 32 пайызында 10 жылдық, қалғандарында 8 жылдық .[ 4]
Дүниежүзі елдері мектептерінің біразында жоғары мектепке оқушылар оқу үлгеріміне қарай және
мектеп берген мінездеме негізінде арнайы мемлекеттік комиссияның шешімімен қабылданды.Білім берудің
жаңа парадигмасы бойынша, күннен күнге кең етек алып отырған білімді жүйелі түсіндірумен бірге, өз
бетінше ізденіс әдістеріне басты назар аудару да орын ала бастаған. Бұл білім берудің әлемдік
стандарттарына сәйкес келеді. Мұндағы ең басты міндет-оқушы алған білімін өз бетінше дамытып, іс-жүзіне
асыруға қабілетті тұлға ретінде қалыптасуын ұйымдастыру.
Экономикалық білім бұрын жоғары оқу орындарында, теориялық негізде ғана берілетін. Егеменді
ел болғалы, нарықтық экономикаға көшкелі мектепте экономикалық білім беру қалыптасты. Жалпы білім
беру жүйесі ұлттық және әлемдік рухани, мәдени құндылықтарды тұтастықта қарастыра отырып, бүгінгі
әлеуметтік-экономикалық өзгерістерді, жас ұрпақтың санасына жеткізуге қызмет етуі тиіс.Білім, ғылым
жүйесіндегі реформа әр кезде әр түрлі деңгейде жүргенмен, тұтастай алғанда, бүкіл білім жүйесінің
құрылымын өзгертті. Бұл мемлекеттің қалыптасуына, зиялы қауымның психологиясының өзгеруіне және
ғылымның дамуына үлкен үлес қосуда. Қазіргі ойлау жүйесінің бостандығы ғылым мен білім жүйесі
дамуының алғышарты болып табылады.
Тарихымыздың түбегейлі жаңаруы, ана тіліміздің ғылыми тілге айналуы да бүгінгі таңдағы үлкен
жетістіктеріміздің қатарын толтырады. Білім берудегі негізгі мақсат-оқушыларды елжандылыққа баулу, өз
Отанының патриоты болуға, жеке тұлғалардың қалдырған жалынды ойлары мен толғандыратын
50
мәселелерге бағдарлау екені кім-кімге болса да айқын.
Достарыңызбен бөлісу: |