Үлгі
Орнала
суы
Банка
№
Үлгі
тереңдігі
(см)
Үлгілерге
арналған
құты
салмағы
(г) А
Құты мен
ылғалды
топырақты
ң салмағы
(г) B
Құты мен
құрғақ
топырақты
ң салмағы
(г) С
Жолғал
ған судың
салмағы
(г) B - C
Құрғақ
топы
рақ
салмағ
ы(г)
С - А
Топырақтағы
судың
құрамы θ
m
(г
су / 1 г құрғақ
топырақ)
B
C C
A
1
1
0–15
35,0
183,8
160,3
23,5 125,3
0,19
2
15–30
35,1
206,5
169,2
37,3 134,1
0,28
2
3
0–15
35,4
189,4
161,3
28,1 125,9
0,22
4
15–30
34,8
205,3
168,2
37,1 133,4
0,28
3
5
0–15
35,0
188,9
163,1
25,8 128,1
0,20
6
15–30
35,1
201,2
168,2
33,0 133,1
0,25
4
7
0–15
35,3
178,9
162,9
16,0 127,6
0,13
8
15–30
34,9
203,5
169
34,5 134,1
0,26
5
9
0–15
35,1
189,3
160,8
28,5 125,7
0,23
10
15–30
35
202,5
167,1
35,4 132,1
0,27
6
11
0–15
34,7
191,1
163,3
27,8 128,6
0,22
12
15–30
35,4
202,3
164,3
38
128,9
0,29
7
13
0–15
35
189,3
163,5
25,8 128,5
0,20
14
15–30
34,8
208,5
168
40,5 133,2
0,30
8
15
0–15
35,4
185,4
163,5
21,9 128,1
0,17
16
15–30
34,9
200,6
164,3
36,3 129,4
0,28
Жиыны
1,55 1,93
Топырақтағы судың орташа мөлшері, 0-15 см
0,19
Топырақтағы судың орташа мөлшері, 15-30 см
0,24
4.1-сурет
Топырақ ылғалдылығының деректер кестесінің толтырылған үлгісі.
9. Әрбір үлгі үшін кептіру процесінде жоғалған су салмағын және құрғақ
топырақ салмағын есептеңіз. Бұл көрсеткіштерді кестеге жазыңыз.
10. Әр үлгі үшін кептіру процесі барысында жоғалған судың салмағын құрғақ
топырақ салмағына бөле отырып, топырақтың массасына негізделген су құрамын
(
փm) есептеңіз (θ
m
).
Ескертпе Топырақтағы судың құрамы көлемнің арақатынасы арқылы (θ
v
)
немесе салмақтың арақатынасы арқылы (θm) көрсетілуі мүмкін. Салмақтың
тікелей өлшенуіне байланысты біз салмақ өрнегін қолданамыз. Өткен уақытта
топырақтың массалық, сондай-ақ көлемдік ылғалдылығын арақ пайыздық
қатынаста көрсету қалыпты тәжірибе болды; кейбір зерттеушілер ылғалды
топырақтағы судың пайызына, ал басқалары - судың құрамын құрғақ топырақ
мөлшеріне бөлу нәтижесінде алынған «пайызға» сүйенген.
11. Агроэкожүйенің әрбір тереңдігі үшін топырақтағы судың орташа
67
құрамын табыңыз, ол үшін судың құрамы бойынша әрбір деректер бағанын
қосып, нәтижені 8-ге бөлу қажет.
Деректерді талдау
1. Әрбір топтың деректерін барлық зерттеушілер үшін қолжетімді етіңіз.
2.
Зерттелген үш агроэкожүйенің арасында топырақтағы орташа су
мөлшері үшін көрсеткіштерді салыстырыңыз және айырмашылықтарды
көрсету үшін кесте құрыңыз.
Жазба
Зерттеу нәтижелері бойынша есеп беру үшін бірнеше ұсыныстар
келесідей:
• Әрбір зерттелген агроэкожүйеде топырақтың ылғалдылығының
жағдайын сипаттаңыз. Әрбір жүйенің дизайны оның топырағындағы ылғалдың
құрамына қалай әсер ететінін түсіндіріңіз.
• Үш жүйе арасындағы топырақ ылғалдылығында байқалатын
айырмашылықтарды талқылаңыз. Айырмашылықтарды түсіндіруді ұсыныңыз.
• Әрбір жүйені суды пайдалану және тұрақтылық тұрғысынан бағалаңыз.
Су тиімді пайдаланылады ма? Топырақтың ылғалдылығы сақталады ма?
Артық ылғал дұрыс құйылады ма? Осы сұрақтарға толық жауап беру үшін
қажетті қосымша зерттеулерді сипаттаңыз.
• Әр үш агроэкожүйеде топырақтың ылғалдылығын басқаруды жақсарту
әдістерін ұсыныңыз.
Өзгерту және одан әрі зерттеу
1. Жабынның топырақ ылғалдылығының сақталуына әсер етуін тексеретін
тәжірибелік зерттеу жүргізіңіз. Жабынның болуын немесе болмауын және
уақыт өте келе учаскелердің әрбір түрлерінде топырақтың ылғалдылығы
деңгейінің кестесін қоспағанда, барлық қатынастарда бірдей болып табылатын
отырғызу учаскелері (ылғалды қоса алғанда).
2. Суару
жүйелерінің әртүрлі түрлерін (мысалы, тамшылатып,
жаңбырлатып, су басу және суағар қарығы) бағалайтын зерттеу үшін негіз
ретінде осы зерттеуде сипатталған әдістерді пайдаланыңыз. Егер
пайдаланылатын су көлемін өлшеуге болатын болса, суландырудан кейін
топырақ ылғалдылығының деңгейін өлшеу суды пайдаланудың тиімділігі
туралы пайдалы деректер бере алады.
3. Топырақ ылғалдылығының деңгейі қалай өзгертетінін көру үшін
вегетациялық кезең ішінде құрғақ фермадағы агроэкожүйені зерттеңіз. Мұндай
68
зерттеудің деректері топырақ ылғалдылығын басқарудың тиімді әдістерін
әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін.
4.
Топырақтар ылғалды түрліше сақтайтыны туралы ақпаратты қайнар
көзден алу үшін түрі немесе бітімі әр түрлі топырақтағы (мысалы, сазды
топырақ, құмды топырақ және органикалық заттардың жоғары құрамы бар
топырақ) ылғалдың құрамын салыстырыңыз.
5. Топырақ үлгілерін цилиндрлерге орналастырып, судың белгілі мөлшерін
қосып, цилиндрдің төменгі бөлігінен белгілі уақыт ішінде қанша су шығатынын
өлшеп, әр түрлі топырақтың су өткізгіштігін тексеріңіз.
6. Өріс сыйымдылығын, тұрақты солу нүктесін және гигроскопиялық
коэффициентті өлшей отырып, топырақ, өсімдіктер және жүйедегі (немесе
жүйелердегі) ылғал арасындағы өзара байланысты барынша толық түсініңіз.
Жабдық пен техника туралы ақпарат алу үшін топырақ бойынша нұсқаулыққа
жүгініңіз.
7. Жыл ішіндегі жауын-шашын немесе вегетация туралы деректерді
жинаңыз және осы деректерді богарлық агроэкожүйедегі топырақ
ылғалдылығының тұрақты өлшемдерімен салыстырыңыз.
Ескертпе Топырақтағы су құрамындағы өзгерістерді өлшеу кезінде
топырақтағы су құрамын өлшеудің жанама әдістері анағұрлым орынды болуы
мүмкін. Осы жанама әдістер электрлік кедергі блогын немесе нейтрондарды
шашырату датчиктерін пайдалануды қамтиды. Бұл құралдар гравиметриялық
әдіс сияқты дәл емес, бірақ оларды гравиметриялық деректер бойынша
калибрлеуге болады. Калибрлеуден кейін олар топырақтың ылғалдылығын тез
өлшеуге мүмкіндік береді және егістіктен топырақты жоюды талап етпейді.
69
Сынама алу
күні:
Агроэкожүйе:
Топырақ ылғалдылығының деректер кестесі
Достарыңызбен бөлісу: |