Агрономия негіздері л

|
ры топыраң ш амалы ңызғанда, яғни ерте көктейтін, сон- 
ды қтан ерте пісіп ж етілетін өсімдіктерді ж атң ы зады . 
Бұл топтың өкілдері - алабота, ңарасүлы, егістік ңыш а, 
I 
жабайы ш омыр жөне тағы басқалар. Кеш пісетін жаз- 
I 
дың арамш өптер деп түңы мдары топыраң 12-14°С гра-
і 
дусңа қы зғанда көктейтін, сондыңтан да, кеш пісіп же- 
тілетін өсімдіктерді айтады. Бүл топқа жататындар — көк 
: 
итқонаң, м ы сы ңңүйры ң, тауы қтары ж әне тағы басқа-
I 
лары; 
і
[ 
-
қы ст ап шыеатын арамшөптер
екі түрлі жолмен да- 
! 
муы мүмкін. Егер олар ерте көктемде өніп шыңса, оыда 
өздерінің вегетациясы н күзде аяңтайды , яғни ж азд ы қ 
арамщөптер типтес дамиды. Ал олардың көктеп шыгуы 
к е ш е у іл д е с е , о н д а ң ы с т а п қ а л а д ы д а, к е л е р ж ы л ы
өздерінің вегетациясын аяңтайды , яғни олардың дамуы 
күздік арамшөптер тәрізді. Типтік өкілдері егістік ңанат- 
жеміс, ж үм ы рш ақ, иіссіз түймедақ ж әне тағы басңалар;
-
кузд ік арам ш әпт ердің
түқы м ы алғаш ңы тірш ілік 
ж ы лы нда кез келген уаңы тта көктейді, бірақ қара күзде 
ярон и зац и я саты сы нан өткеннен кейін, міндетті түрде 
осы сатысында ңыстап ш ығады ж әне келесі ж ы лы түқы м
береді. А талған топңа ж ататы ндар ңара бидай арпабасы 
ж әне тағы басңалар;
-
екі ж ьілдық арамш өпт ер
өздерінің толы ң даму ке- 
зеңін екі ж ы л д а аяқ тай д ы , яғн и бірінш і ж ы л ы оларда 
дегелек пайда болып, там ы р ж үйесі өте тереңге кетеді, 
ал келер ж ы л ы тез дамы п түңы м береді. Олардың типті 
өкілдері ң ара м еңдуана, ақбас түйе ж оң ы ш ң а, кәдім гі 
к әр ің ы з ж өне тағы басңалары .
Көп ж ы лды қ арамш өпт ерге
ек і ж ы лдан арты ң өмір 
сүретін өсім діктерді ж атң ы зад ы . Б ү л топты ң арамш өп- 
тері тү ң ы м м ен де, в е ге т а т и в т ік м ү ш ел ер і а р қ ы л ы да 
көбейеді.
Көп ж ы лды ң арамшөптерді тамыр жүйесіне байланыс- 
ты бірнеш е топңа бөледі:
-
к ін д ік т ам ы рларды ц
топы раңта қы стайты н бір гана 
ж уан к ін д ік там ы ры болады. Көктемде там ы р мойыны-

н ы ң б ү р ш іг ін е н ж а ң а ө р к е н ө сіп ш ы ғ а д ы . Н е г із г і 
ө к іл д ер і: ащ ы ж усан , к ә д ім гі ш а ш ы р а т ң ы , қ ы ш қ ы л
қы м ы зды қ, д әрілік баңбаң;
— 
тамырсабақт ы көп жылдық арамшөптер
түқымнан
жәнө түрі өзгерген жөр астындағы тамырсабағының көме 
гімен өніп-өседі. Бүл өтө зиянды арамшөптер. Қ азақстан 
да ең көп тарағандары: ж атаған бидайы қ, бүтақты би- 
дайы қ, қүмай шөп, кәдімгі қамыс, қара аж ы ры қ;
— 
ат па пгамырлы арамшөптер
нөгізінен ввгәтативтік
мүш елерімен, яғни тамы р бүтақш алары ны ң көмвгімөн 
өніп-өседі. Б үлар түқы мы мен дв көбвйв алады . Бүл топ- 
тағы арамш өптерді тамы р ж үйесінің терең орналасуы- 
на байланы сты қүрту қи ы н , сонды қтан олар егістікке
көп зи ян келтіреді.
А тп а там ы р л ы ар ам ш ө п тер д ің н е гізгі там ы р ы н ан
өсіп-өну там ы р ы деп атал аты н ж іп т ә р ізд і там ы р л ар
ш ы ғады . Бүларда бүрш іктер болады. М ысалы, бір шар-
ш ы метр жерде егістік қалуеннің мүндай бүрш іктерінің
саны 1609-ға дейін ж етеді. Міне, осы бүрш іктерден ж ер
асты тарм ақш алар, атпа там ы рлар өрбиді. Бүйір-бүйірге
тараған там ы рлар өз алды на бүтайқ ж аяд ы да, ж аң а са-
бақтар, ж аң а бүтаңтар пайда болады. Бүл топқа ж ататы н
арам ш өптер: егістік қ ал у ен , қ ы зғы л т қ а л у ^ я , к ө к ш іл
қалуен, егістік ш ы рмауы қ, қы зғы лт укекіре жөне басқа-
лир: 
■" 
‘
— 
өрмелегііи арамш өпт ер
түқы м нан басқа, ж атаған
тамырланған сабақтарының көмегімен тарайды. Бүл топқа 
ж ататы ндар: көдімгі қазтабан, ж атаған сарғалдақ;
— 
саусақт ам ы рлы арамиіөптер
көбіне ш абы нды қтар 
мен ж айы лы м дарда кездеседі. Типті өкілдері - күйдіргі
сарғалдақ, үлкен бақаж ап ы рақ;
— 
т ц й н е к т і жэне б а д а н а лы ара м ш ө п т ер
көбінесе
д ы м қ ы л д а н ға н ойы сты а л қ а п т а р д а кездеседі. Т и п тік
өкілі - түйнекті өйкен (чина).
К арант инді арамшөптер
. Бүл топқа таралуы ш ектел- 
ген немесе біздің елде болмайтын ерекш е зи ян ды арам- 
ш өптер ж атады . Міне, осыған орай іш к і ж өне сы ртқы
каран ти н дік арамш өптерді аж ы ратуға болады.

Іш к і карантинді арамш өптің бірі - жусан жапыраң- 
ты ойраншөп. Б ұл арамшөп А лматы облысында кең та- 
раған. Тек А лматы да бұл арамш өп 500 гектарға ж уы ң 
жерде өседі. Бұдан басңа іш к і каратинді арамшөптерге 
ңы зғы лт укекіре, жөргемш өп ж атады .
Сыртңы карантиндік арамшөптерге бұдыр күнбағыс- 
ты ж атңы зуға болады.
У лы араміиөпт ер.
А рам ш өптердің іш інде адамдар 
мен ж ануарларға қауіпті болып келетіндері бар. Олар- 
ды ң іш інде өсімдіктердің өздері (сасық меңдуана), не- 
месе ж ас көктері (ңүм айш өп), түңы м ы (егістік қанат- 
ж ем іс, егістік арамсора) улы болып келеді. Улы арам- 
шөптерге ж ататы ндар: көдім гі ңарам ы ңш а, ңы здырма 
үйбидайың, қы зғы лт укекіре, күйдіргі сарғалдақ, қара 
меңдуана, кәдім гі си якө к, ңүмайш өп, ж усан ж апы рақ- 
ты ойранш өп.
3.3. Қ азақстан д а кең тараған кейбір арамш өптерге
си п аттам а
Ж азды қ арамшөптер тобы.
Алабота - өзі аттас түқым- 
дастары на ж ататы н ерте пісетін 
ч 
і
ж азды қ арамш өп.
А л а б о т а н ы ң ж а п ы р а ң т а р ы
мен сабағы үн тәріздес ж ү қ а ақ 
қ а б а т п е н ж а б ы л ғ а н . Г ү л д е р і 
өңсіз. Алабота түқы м ы н ы ң сыр- 
ты нда қатты қауаш ағы бар, сон- 
д ы қ т а н о л ар д ы ал д ы н а л а бу- 
ланды рм аса ж ан у ар л ар д ы ң ас-
қ азан ы н д а ң о р ы ты л м аи , олар- 
ды ң қи ы м ен бірге түседі, содан 
т а н а п т а р д ы л а с т а й д ы . Т опы - 
р а ң т а а л а б о т а н ы ң т ү ң ы м ы
ө з ін ің ө н г іш т ік қ а б іл е т ін 10 
ж өне одан да көп ж ы л бойы саң- 
тайды . А лабота негізінен дөнді 
Алабот а

д а ң ы л д а р (к ү р іш т е н б а с қ а ), б ү р ш а қ т ү ң ы м д а с т а р , 
жүгері, мақта, зығыр, қант қы зы лш асы , картоп егістерін
ластайды . 
,
Киресу шаралары:
сүдігер ж ы рту жөне егін себер ал-
дындағы топы рақ өңдеу ж үйесі; пар өңдеу ж үиесі мен

жүктеу/скачать 17,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: