§ 31. ҚОС СӨЗДЕР
Қос сөздердің күрамдарындағы компоненттер я бір сөздін, өзінің ешқандай өзгеріссіз кайталануынан, я оның бір сынарының, не бір буынының, не бір дыбысының өз- геріліп жамалуынан күралады немесе морфологиялық жағынан бір тектес я синоним, я антоним сөздерден са- лаласып кұралады. Негізгі осы ерекшеліктеріне карай, кос. сездердің компоненттері семантикалық жағынан я бірдей, я пара-пар болады да, синтаксистік жағынан я ұқсас, я тепе-тен келеді. Біраққос сөздердін. компонент- тері дыбыстық жағынан үнемі пара-пар я тең бола беруі шарт емес..
Сөзді кайталау және косарлау тәсілі — өзінше ерек- шелігі мол қүнарлы жүйе. Бұл жүйе бойынша сөзді кай- талаудан я косарлаудан белгілі-белгілі мағыналар туа- ды. Бірак сөзді кайталап қолданудан сөздің неше алуан жаңа формалары жасалып, олардың мағыналары түр- ленгенімен де, лексикалық түсінігі ©згермейді, демек, жаңа сөз тумайды, тек грамматикаланады. Ал, сөздерді косарлап қолданудан туған күрделі сөздердін ішінде грамматикаланған да, лексикаланған да тіркестер бо- лады.
Жалпы түсіну, талдау мәселелерін жеңілдету үшін, t қос сөздерді ең әуелі кайталама қос сөздер және қосар- лама кос сөздер деген үлкен екі салаға бөліп алған дүрыс.
Қайталама қос сөздер
Қайталама кос сөздер белгілі бір сөздің я косымша- сыз, я қос.ымшалы түрініц екі рет кайталануы аркылы, я сол сөздің не бір (я бірнеше) дыбысының немесе бір буы- нының өзгеріп қайталануы арқылы жасалады. Мысалы: қора-ңора, мая-мая, үлкен-үлкен, ұсаң-ұсақ, бара-бара, келе-келе, айтып-айтып, сөйлеп-сөйлеп, уйдей-уйдей, тау- дай-таудай; үй-уйге, үй-уйден; езді-өзі, өзді-өзіне, он- оннан, бес-бестен; қолма-ңол, көзбе-көз; ат-мат, іс-міс; сарт-сүрт, қалт-қулт; ап-аиіыц, қап-ңара т. б.
Достарыңызбен бөлісу: |
