Ақиқат пен аңыз Әзілхан Нұршайықов

-        Әбден болады, мадам.
Мен қол қойып, кітабымды бердім. Француз әйелі көп-көп рақмет айтып, ризалықпен кетті. 
Бірақ мен кешіргісіз бір қате жасаппын. Оны өзім ертеңінде аңғардым. Ол қатем әйелдің 
ағасына, маған арнап хат жолдаған француз подполковнигіне бір нәрсе беріп жібермеппін. 
Бұл қатемді кейін сезіп, телефонмен ол әйелді іздестіргенімде, кеше кешкі самолетпен 
Москваға аттанып кеткенін бір-ақ білдім. 
Бұл   әңгімені   айтып   болғаннан   кейін   Бауыржан   орнынан   тұрды.   Қолтығындағы   қағаз 
папкасын алды да, маған ұсынды. 
Бауыржан. Сен маған шетелдерден келген хаттардың көшірмелерін көрсет деп едің ғой. 
Кеше   балаларға   айтып   жіберсем   Болгариядан   келген   бір-екі   хатты   ғана   тауып   әкепті. 
Ішінде менің өзіміздің бір әскери училищенің лейтенантына жолдаған жауап хатым да жүр. 
Бұларды палатаңа апарып оқырсың. 
Автор. Рақмет, Бауке. 
VIII
Ертеңінде таңертең ертерек тұрып, кеше кешке Бауыржан берген папканың бетін аштым. 
Хаттардың  көшірмелерінің  бәрі де  машинкаға басылған  екен.  Бірінші  хатта  былай  деп 
жазылыпты: 
«Қымбатты жолдас Момышұлы! 
Осы жаңа ғана Александр Бектің «Волоколамск тас жолы» кітабын оқып шықтым. Кітапта 
Отан соғысындағы Сіздің алғашқы ұрыстарыңыздың тарихы суреттеліпті. Егер мен дұрыс 
ұқсам, Сіз өз басыңыздан кешкен оқиғаларды әрі шынайы түрде, әрі көркем етіп жазушыға 
баяндап бергенсіз. 
Міне,   кітаптың   соңғы   бетін   жаптым,   бірақ   сіз   менің   көз   алдымда   қалдыңыз.   Сіздің 
батылдығыңыз, байсалдылығыңыз, ойшылдығыңыз бәрі-бәрі көкірегімде сайрап тұр... 
Менің Сізге деген сүйіспеншілігімді айтып, Сізді шын жүректен құттықтауыма рұқсат етіңіз. 
Сіздің іс-әрекетіңіз, ой-қиялыңыз, қамқорлығыңыз, ұйқысыз өткерген түндеріңіз жайында 
оқығанда мен нағыз командирдің қандай болуы керектігін білдім... 
Менің   барлық   жолдастарымның-болгар   армиясы   командирлерінің   Сізге   деген   алғысын 
қабыл алуыңызды өтінемін. 
Біздің   қуанышымыз   және   қуатты   Совет   Одағының   даңқы   үшін   Сіздің   деніңіздің   сау, 
көңіліңіздің сергек балуын тілейміз. 
Болгар әуе күштері, Ұшқыш поручик 
26 июль 1947 ж. Банкя қаласы.       Лило Иванов Ненов». 
Екінші   хатты   София  қаласындағы   Христо   Ботев   атындағы   саяси  ротаның   курсанттары 
«Волоколамск тас жолы» кітабының авторына жолдаған. Онда былай делінген: 
«Қымбатты біздің жазушымыз Александр Бек! 
...   Генерал   Панфилов   пен   Бауыржан   Момышұлы   сияқты   ұмытылмас   образдар 
жасағаныңыз үшін біз Сізге шын жүректен алғыс айтамыз. 
Соғыс туралы, жауынгерлік ерліктер жайында талай кітаптар жазылды, әлі де жазылуға 
тиіс.   Ал   Сіздің   кітабыңыз   тек   көркем   шығарма   ғана   емес.   Біз   үшін   бул   кітап   нұсқау,  
басшылық, біз күнделікті жұмысымызда осы кітаптан үйренеміз. Егер біз бір іске кірісетін 
болсақ,   онда   ең   алдымен   «Біздің   орнымызда   Бауыржан   болса   ол   қайтер   еді?»   деп 
ойлаймыз.   Сіздің   кітабыңыз   бізді   қатал,   бірақ   әділ   командир   болуға   үйретеді.   Сондай 
болсақ қана біз, жас Болгар Халық Республикасы өзіміздің алдымызға қойған міндеттерді 
ойдағыдай орындай аламыз». 
Бұл хат 1947 жылы 10 майда жазылған. Оған сексен бір адам қол қойған. 
Мінеки, Баукеңнің белгісіз лейтенантқа жазған жауап хаты. 
Белгісіз дейтінім хаттың текстінде лейтенанттың аты-жөні көрсетілмепті. Мүмкін бұл кітап 
орыс   тіліне   аударылып   шықса   ол   лейтенанттың   кім   екені   де   табылар.   Бұл   хатта 
«Волоколамск   тас   жолы»   кітабына   байланысты   жұртка   мәлімсіз   бірсыпыра   деректер 
айтылады.   Баукеңнің   бойындағы   қаталдықтың   негізгі   себептері   көрсетіледі.   Сондықтан 
мұны оқырмандарға толық күйінде ұсынуды жөн көрдік. Бұл хат мынадай: 
« Құрметті жолдас лейтенант! 

Хатыңызға рақмет. Сіздің сұрақтарыңызға жауабым мынадай: 
1.          «Волоколамск тас жолы» кітабын талқылау стенограммаларының, оған берілген 
рецензиялардың,   кітапқа   байланысты   келген   хаттардың   көшірмелерін   Сізге   жіберуге 
мүмкіндігім жоқ, оған шамам жетпейді. Өйткені оқырмандардың лебіздері мен хаттары, 
сыншылардың   пікірлері   орасан   көп.   Мәселен,   «Волоколамск   тас   жолын»   жариялаған 
«Знамя» журналының редакциясына соғыс кезінде тек менің атыма ғана жүздеген хаттар 
келді.   Повесть   1942-1943  жылдарда   Москва  қаласындағы  әдебиетшілер   үйінде  екі  рет 
талқыланды.   Ол   талқылауларға   екі   жүз-үш   жүздей   адам   қатысты.   Онда   мен   повестің 
біткен   бөлімдерінің   мазмұны   және   оның   жалғасына   байланысты   біздің   істейтін 
жұмысьшыздың   программасы   туралы   екі   рет   баяндама   жасадым.   Әр   баяндамам   бір 
жарым сағатқа созылды. Ол талқылауларға қатысқан адамдар мыналар: өзіңізге мәлім 
«Елу жыл сапта» кітабының авторы генерал А.А Игнатьев, жазушы В.Шкловский, жазушы 
БЛавренев,   жазушы   Николай   Тихонов,   СССР   Ғылым   академиясының   корреспондент 
мүшесі,   тарих   ғылымының   докторы,   профессор   А.М.Панкратова,   профессор   -   әдебиет 
зерттеушісі   Е.Н.Михайлов,   байырғы   революционер   Елена   Дмитриевна   Стасова   және 
басқалар. 
Сөйлеушілердің   сөздерінің   барлығы   да   стенография   арқылы   жазылып   алынды.   Бірақ 
стенограмма менің қолымда жоқ. Мен Сізге сөйлеушілердің көпшілігінің повесть жайында 
жақсы пікірде болғанын ғана айта аламын. 
Бұдан басқа мен дүркін-дүркін кітаптың: ағылшын, француз, итальян, неміс, қытай, болгар, 
чех,   венгер,   серб,   румын,   грек   және   басқа   тілдерге   аударылған   даналарын   да   алып 
тұрдым.   Барлық   басылымдарда   да   жақсы   алғы   сөздер   берілді.   Олардың   кейбіреулері 
Панфиловтың 
және менің суреттерімізді басты. Осы кітаптарды оқыған көптеген шетел оқырмандарынан 
да хаттар келді.
2.          Сіз менен генерал Панфилов туралы өз естеліктерімді жазып жіберуді сұрайсыз- 
бұл тілегіңізді орындау да оңай емес. Марқұм генерал туралы менің естеліктерімнің бір 
бөлігі   повестің   жариялаған   екі   бөлімінде   айтылды,   қалғаны   осы   кітаптың   жалғасы   боп 
табылатын 
кейінгі екі бөлімінде және айтылады. Ал бүкіл бір кітапта жазылған нәрсені екі-үш ауыз 
сөзбен айтып, бір хатқа сыйғызу қисынға келмейді. 
1942 жылдан бастап генерал Панфилов туралы  мен газеттерде әр кезде оннан астам 
мақала жарияладым. Оларды екі-үш ауыз сөзге сыйғызу тағы да мүмкін емес. 
3.          Сіз   тәрбиелеп   жатқан   шәкірттеріңіздің   ересек   адамдар   екені,   олардың   кітапта 
жазылған оқиғалар мен суреттелген қаһармандарға сын көзімен қарайтыны өте жақсы. Ал 
жазушылардың қағидасы - оқушымен ұрыспау, оның әрбір айтқаны орынды болса - құлақ 
асу, сөйтіп өз қатесін (егер жіберген болса) келесі басылымдарда түзету. 
Өйткені   жазушы   оқушының   қызметшісі,   ол   өз   шығармасын   оқушы   үшін,   халық   үшін 
жазады,   соларға   қызмет   етеді.   Ендеше   оның   оқырмандар   бұқарасымен   есептеспеуге 
қақысы   жоқ.   Әр   шығарманың   мақсаты   -   лұғат   айту.   Біз   де   алдымызға   осы   мақсатты 
қойдық. Өз 
ұрпағымызға қатал соғыс шындығын асырмай, боямай, сол болған қалпында айтып беруге 
тырыстық.   Бұл   үшін   өзімізді   де   аямадық,   ұрыс   майданында   өз   басымыздан   өткен 
осалдықтарды   да   жасырмай   айттық.   Біз   өз   алдымызға   оқушыларға   «кедір-бұдырсыз», 
күнәдан   пәк   тап-таза   қаһарман   ұсыну   мақсатын   қойғанымыз   жоқ,   оларды   өмірдегідей 
қарапайым, ординарлық қалпында көрсетуге тырыстық. 
Біз оқырмандарға болған оқиғаны айтып, өзіміздің басымыздан өткен жауынгерлік өмірдің 
нағыз шындығын баяндап отырмыз. Біз қаһармандарымыздың басынан кешкен қателері 
оқырмандарға сабақ аларлық үлгі, жақсылық қасиеттері өнеге болсын деп ойладық. Кітап 
әлі   аяқталған   жоқ,   сондықтан   оның   кемшіліктері   мен   жетістіктері   туралы   сөз   қозғау 
ертерек.   Өзіңіз   білесіз,   кітаптың   бірінші   тарауында   мен   өзімнің   қорыққанымды,   ұрыс 
кезінде сол қорқынышты жеңу үшін көп күш жұмсағанымды айтқанмын. Өзімнің бірсыпыра 
қателер 

жібергенімді   мен   қазір   де   мойындаудан   жасқанбаймын,   ол   қателерді   өзгелер 
қайталамасын деген мақсатпен қағазга түсіріп те жүрмін. 
Мен   өзімнің   әскери   жазбаларымды   жазып   жатырмын,   оны   сырттан   бақылаушы   болып 
емес,   ұрыстарға   қатысқан   куәгер,   соғыстың   басынан   аяғына   дейін   қатысып,   барлық 
ауыртпалықты арқалап өткен солдат ретінде толғаймын. Мен титтей детальді де ойдан 
шығармаймын. Оның ешқандай қажеті де жоқ. 
4.          Сіз   менің   неліктен   қатал   болуымның   себептерін   сұрайсыз.   Қаталдығым 
кітаптағыдай   екені   рас,   онда   титтей   әсірелеу   жоқ.   Мен   сізге   өзімнің   қаталдық   дегенді 
қалай   түсінетінімді   ғана   айтайын.   Суворовтың:   «Әскер   ойынында   азапты   көп   көрсең   - 
ұрыста қиналмайсың » деген сөзін есіңізге түсіріңіз. Немесе В.И. Лениннің: «Жауды жеңу 
үшін қаһармандық күрес керек, темірдей әскери тәртіп керек» дегенін ойлап көріңіз. Ленин 
тағы   бір   сөзінде   армияда   әскери   тәртіпті   қолдамайтындарды   опасыз   және   сатқын   деп 
атайды. 
Солдатқа   деген   ең   жоғары   қамқорлық   -   оны   әскери   ойында   аямау,   оны   жорық   пен 
жауынгерлік өмірдің барлық ауыртпалықтары мен қиыншылықтарына төзімді етіп үйрету. 
Сонда ғана солдат ұрыстың әдістері мен техникасын толық меңгеріп, шайқас даласында 
өзін суда жүзген балықтай сезінеді. 
Біз,   әскери   адамдар,   көлденең  көзге   әдемі  көрінетін   парадқа  емес,  Отан   үшін   өліспей 
беріспейтін   қатал   күреске   әзірленеміз.   Әскери   оқу   орындарында   біз   бишілер   әзірлеп, 
оларға әр  түрлі  балдарда  билейтін  би сабағын   бермейміз,   жігерлі,   өзіне  де,  өзгеге  де 
талап   қойғыш   командир   лер   әзірлейміз,   оларды   ұрыс   даласында   әрбір   жауынгерге 
кездесетін қиындықтарға төзе білуге тәрбиелейміз. Ал, бірақ, қаталдық мынадай екі түрлі 
болады: 
а) Ақылды қаталдық. Мұның мәнісі командирдің өзінен де, өзгеден де уставта көрсетілген 
әскери дәстүр мен тәртіпті мүлтіксіз орындауын талап етуі. Оларды өз борыштары мен 
қызмет міндеттерін дұрыс орындауға, Совет елінің офицері мен жауынгері деген ардақты 
атты, дүние жүзіндегі ең озат армия - Совет Армиясының офицерімен жауынгері деген 
жоғары атақты құрметтей білуге баулу. 
Біздің   армиямыздағы   тәрбиенің   негізгі   әдісі   -   сендіре   білу.   Бұл   бағыныштыны   саналы 
тәртіпке баулып, оны өз міндетін ойланып, байыппен орындауға үйрету деген сөз. Ал оны 
түсінбейтін кейбір кертартпалар болса, онда бұл тәртіпке оларды зорлап көндіруден де 
бас тартпаймыз. Біздің әскери заңдарымыз (уставтарымыз) офицерлерден ең алдымен 
сендіре білу әдісін қолдануды талап етеді, сонымен бірге егер қажет болса оларға еріксіз 
көндіруге де право береді. 
ә) Ақылсыз қаталдық. Мұның мәнісі өзінің қызмет бабын және солдаттың берген анты мен 
қызмет міндетіне байланысты командирдің еркіне көнуге тиісті екенін пайдаланып қиянат 
жасау деген сөз. Мұндайлар біздің армиямызда өте сирек кездеседі. Партия өзінің ұзақ 
жылдық   тәрбие   жұмысының   арқасында   негізінен   жоғары   мәдениетті,   өзінің   қызмет 
міндетін   жақсы   түсінетін   жан-жақты   білімді   офицерлер,   жауынгерлеріміздің   идеялық 
жағынан ұстамды тәрбиешілерін даярлап шығару ісіне жетісті. Атап айтқанда офицерлер 
кадрларын даярлау жөніндегі бұл құрметті міндетті сіздің училище де орындап келеді. 
Солдат   болу   да   оңай   жұмыс   емес,   командирдің   әскерді   тәртіптендіруі   де   қиын   іс.   Ал 
соғысу  одан   да  ауыр.  Командир   бағыныштыларға   ғана  емес,   ең  алдымен  өзіне  қатаң, 
өзіне   талап   қойғыш   болуга   тиіс.   Әскер   тәртібін   қатаң   сақтау,   оны   бағыныштылардың 
санасына   сіңіру,   әскери   ант   пен   борышты   орындау,   жауынгерлерді   жақсы   қасиеттерге 
тәрбиелеп, оларды соғыс ісіне үйрету - командирдің қасиетті борышы. 
Командирдің   қаталдығы   барынша   әділ   болып,   қызмет   бабындағы   қажеттік   пен   нақты 
жағдайдың   жалпы   мүддесіне  негізделуі   тиіс.  Командир   ешқашанда  солдат-жауынгердің 
адамдық   қасиеттерін   қорламауы   керек.   Өйткені   біздің   солдат   саналы   түрде   қызмет 
атқарушы, әскери қызметке байланысты өзіне кейбір шек қоюшылықтар бо- 
латынын   түсінетін   совет   адамы.   Ол   шек   қоюшылық   армиядағы   жалпы   жөн-жосық   пен 
тәртіпті нығайтуға қажет екендігін, оның негізгі мақсаты ұрыс даласында Отанды қорғап 
қалуға багытталғандығын совет жауынгері жақсы түсінеді. Біздің совет адамы- өр адам. 
Ол 

жағымпаздануды, жалбақтауды, жәмпеңдеуді, екі жүзділікті білмейді. Оның мырзасы жоқ. 
Ол   құл   емес,   азат   адам.   Офицер   оған   ең   алдымен-   аға   жолдас,   сондықтан   ол   совет 
адамы   деген   атына   сай   бағынышты   болуы   үшін   солдаттарды   лайықты   басқарып, 
тәрбиелей   білуі   керек.   Совет   офицерінің   міндеті   осындай,   саналы   солдаттарды 
тәрбиелеу.   Командирлердің   бұйрығы-   бағыныштыға   заң.   Бұйрықты   ол   жан-тәнімен 
орындауға   тиіс.   Әрбір   бұйрықты   командир   жан-жақты   ойланып,   нақты   есепке   негіздеп 
беруі қажет. Ешбір бұйрық қорлау түрінде берілмеуі керек. Бағыныштылардың ары мен 
намысын қорлаған адам тәрбиеші де, бастық та бола алмайды. 
Сіздің   және   тәрбиелеушілеріңіздің   барша   табысқа   жетуіне   шын   жүректен   тілектеспін. 
Жолдастық сәлеммен гвардия полковнигі Бауыржан Момышұлы. 
1951 жылдың 26марты. Калинин қаласы». 
IX
Баукең   шақырады   дегенге   вестибюльге   шықсам,   ол   кісі   ординаторский   жақтағы   есіктің 
алдында сұр дермантинмен тысталған арқалығы жок үш кісілік жұмсақ ұзын орындықтың 
бір   жақ   шетінде   шалбарының   сол   жақ   балағын   тізесіне   дейін   түріп   тастап,   балтырын 
уқалап отыр екен. 
-        Не болды, Бауке?-дедім мен ол кісі аяғын мертіктіріп алған екен деп. 
-         Ойбай, мынау аяғы құрғыр жаңа баспалдақпен көтеріліп келе жатқанымда кілт ете 
түсіп еді, осы араға сүйретіліп әрең жеттім. Отырып қарасам жаны кетіп қалыпты, соны 
уқалап жатырмын. 
-        Онда әуре боп несіне көтерілдіңіз, Бауке. Ептеп төменге өзім баратын едім ғой. 
-         Жоқ, сенікі жүрек қой, жүрекпен ойнауға болмайды, қарағым. Ал менікі аяқ, аяқ ит 
сүйретіліп   те   болса   жүруге   жаратылған.   -   Кәмәш   қабырғадағы   автомат   телефонның 
алдындағы креслода, бізден сәл қиыстау жерде отыр еді. Баукең бұрылып, соған қарады. 
- Мына қатынға сүйеніп, шығып кетермін деп едім, оның септігі болмады. 
-        Енді сені арқалап шығарайын ба? - деп күлді әйелі. - Арқаласам аяғың баспалдақтың 
тасына соғылып, тағы бір пәлеге ұшырайтын едің. 
Бауыржан   күлді   де,   шалбарының   балағын   төмен   түсірді.   Біз   әңгімелесе   бастағанда 
вестибюльге біреу кіріп, біреу шығып, есік қайта-қайта ашық кала берді. Мен оны үнемі 
жауып келіп отырдым. 
-        Өзің болмасаң, мен суықтан қорықпаймын, - деді бірде Баукең. 
Бауыржанның   онысы   рас   еді.   Ол   күздің   катты   қара   суықтарының   өзінде   де   балконды 
ашып тастап отырады екен. Өткен күзде «Ақиқат пен аңыздың» біткен бөлімдерін өзіне 
оқып беру үшін Баукеңнің үйіне барғамын. Сонда балконы ашық азынап тұрған бөлмеде 
үш   сағат   отырып,   иегім   иегіме   тимей   қалшылдап,   үйге   әрең   жеткенмін.   Мен   Баукеңе 
осыны айттым. 
-         Бәле, сен қызық екенсің ғой,-деді ол,- тоңып отырғаныңды айтып, балконның есігін 
жауып қоймайсың ба? 
«Тоңып отырғанымды көрсеңіз де үндемеп едіңіз ғой» дедім мен ішімнен. Содан кейін ол 
өзінің   Калинин   қаласында   тұрғанда   жатын   бөлмесінің   кіші-гірім   терезедей   форточкасы 
болғанын, қысты күнгі аяздарда оны ашып тастап ұйыктайтынын есіне алды. 
Бір күні сол суық бөлмеге жауынгер серіктерінің бірі кіріп, «Мынау қазақ жататын орын 
емес, қасқыр жататын жер ғой» деп екінші бөлмеге қарай қаша жөнеліпті. 
-        Мұның бәрі соғысқа дейін Сібірдің суығына шыныққандықтың арқасы ғой, - деді ол. 
Автор. Бауке, кешегі папка менде қала берсін бе, әлде өзіңізге қайтарып берейін бе? 
Бауыржан. Керек болса - қала берсін. 
Автор. Анау Сіз жауап хат жазған лейтенанттың фамилиясы есіңізде жоқ па? 
Бауыржан.  Ол өзіміздің әскери училищелердің бірінің лейтенанты екен. Маған бірнеше 
сұрақтар қойып, суретімді сұрап хат жазыпты. Фамилиясын конверттің сыртына жазған 
едім, қазір ұмытгым. 
Айтпақшы партизан Қасым Қайсенов келіп кетгі. Саған да сәлем айтты. 
-        Сәлемет болсын. Карантин ғой, қалай кірді екен?

-        Қасымға карантин бөгет болушы ма еді. Қақпаға барып едім, кіргізбеді. Бір бұрышты 
айналдым да, қоршау тақтайды теуіп қалып біреуін сындырдым. Бірақ одан сыймадым. 
Екіншісін сындырдым да, сып етіп аурухананың ауласына кірдім. Полковник ағам ауырып, 
арыстай боп ауруханада жатса, қараймын ба мен бұлардың қарауылы мен карантиніне 
дейді. 
-        Қоршаудың тақтайын сындырғаның үшін өзінді сотқа берсе қайтесің?-дедім оған. 
Ол аурухананың ауласын басына көтеріп, сақылдап кеп күлді. 
-   Жок,   Бауке,   оған   қорықпаймын.   Жасанған   жау   тұтқын   лагерін   тоғыз   қабат   сыммен 
қоршап,   автомат,   пулеметін   кеудеме   кезеп   тұрғанда   олардың   тас-талқанын   шығарып, 
совет   азаматтарын   азат   еткен   Қасым   ауруханадағы   ағасына   келіп,   алақанын   сипап, 
бетінен сүйе алмаса, ол несіне кісі болып жүреді, - деп айқара кұшақтап, екі бетімнен 
кезек сүйіп жатыр.- Өзіңді арқалап алып кетейін, кетесің бе үйге? - дейді тағы да. Қасымға 
не дерсің, ракмет, айналайын деп мағдайынан сүйдім. Ол жоғарыға көтеріліп, сенің де 
көңілінді сұрамақ еді. Бірақ төмендегі сестралар шуылдап, жібермеді. Содан кейін: «Әй, 
Қасым, қойғын. Бұл саған Украинаның орманы емес»,-деп қайтарып жібердім. 
         Партизан жазушы Қасым Қайсеновтың бұл қылығына мен қатты тебіреніп қалдым. 
Өйткені осы кішкентай деталь маған көп нәрсені баяндап тұрғандай болды. Қасым кешегі 
ел   басына   күн   туған   ауыр   шақта   етігімен   су   кешкен   ерлердің   бірі.   Ол   украин 
партизандарының ортасында от ішінде отряд бастап жүрді. Отанның азаттығы үшін өз 
басын   өлімге   байлап,   өжетгігімен,   ерлігімен   талай   ауыр   тапсырмаларды   абыроймен 
орындады.   Енді   сол   ардагер   азамат   арсаландап   арамызда   жүр.   Қасымның   менімен 
қарым-қатынасы жоқ адам, айтқан сәлеміне рақмет. Ал оның Баукенді бұлай іздеп келуі 
екінің бірінің қолынан келмейтін жай. Кейбір ағайындарың ауырып жатқанында есік ашық 
тұрса да бас сұкпайды. Ал Қасым болса аурухананың қабырғасын қақыратып кіріп, ағасын 
аймалап бетінен сүйген. Бұл да бір өзінше ерлік  іспеттес іс екен. Ағаны ардақтаудың,  
азаматты қадірлеудің адамгершілік үлгісі осындай болар. Ерді ер, батырды батыр осылай 
құрметтейтін шығар деп ойладым мен. 
        Содан кейін Совет Одағының Маршалы, СССР Қорғаныс министрі Андрей Антонович 
Гречконың «Карпаттан асқанда» дейтін кітабы есіме түсті. Сол кітапта 1944 жылы июльде 
партизан   қозғалысы   Украин   штабының   Чехословакия   мен   Венгрияға   қырықтан   аса 
жауынгер партизан отрядтарын түсіргенін, бұлардың совет әскерлері Карпатқа шабуыл 
жасаған кезде Гитлер әскерлерінің тылында белсенді қимыл жасағаны айтылады. 
         Мұндағы партизан құрамаларының бірін А. В. Тканко басқарады. Партизандар жау 
гарнизондарына   батыл   шабуыл   жасап,   жергілікті   халыққа   Қызыл   Армияның   жеңістерін 
баян   етіп   отырады.   Украин   селоларына:   «Карпат   сыртының   халқы,   көтеріліңдер! 
Фашистердің тұмсығын бұзындар!» деген листовкалар таратады. Осыдан кейін маршал 
былай   деп   жазады:   «А.   Тканконың   парти-   зандары   «Ақ   Таня»   тұтқын   лагеріне   батыл 
шабуыл жасады. 
Гитлершілдер 700-дей украин, словак және венгер коммунистерін тұтқындап, Ровнаяның 
оңтүстік-батысындағы таудың адам аяғы баспас қиын қуысындағы лагерьге әкеп қамаған 
екен. Фашистер лагерьге ұрымтал тұстарды тегіс миналап, егер шегінерлік жағдай болса, 
оны талқандап кетуге әзірлеп қояды. 
         Партизан   құрамасының   штабы   лагерьдегі   жау   гарнизонын   жойып,   тұтқындарды 
босатып алу жөніндегі жауынгерлік операцияның нақты жоспарын жасады. 
Сағат   19-да   Қ.   Қайсенов   бастаған   партизандар   отряды   осы   жауынгерлік   тапсырманы 
орындауға   аттанды.   Лагерьге   жеткеннен   кейін   партизандар   тұтқындармен   байланыс 
жасады. Жағдайдың бәрін байыптап болғаннан кейін Қайсенов жауынгерлік тапсырманы 
баяндаудың   уақытын   өзгертуге   ұйғарды,   операцияны   жоспарда   көрсетілген   23   сағатта 
емес, 21 сағатта бастауды жөн деп тапты. Бұл уақытқа дейін партизандардың бір бөлігі 
үстеріне 
тұтқын   киімдерін,   басқалары   венгер   солдаттарының   формасын   киіп   үлгірді.   Сөйтіп   топ 
лагерьдің іргесіне тақады. Лагерь сақшылары бұл топты тұтқындардың жаңа тобы екен 
деп   ұқты.   Осы   кезде   партизандар   күзетшілерге   кенетген   тап   берді.   Күзетшілердің 
кейбіреулері   ғана   қаруға   кол   созып   үлгерді.   Партизандар   жаудың   34   солдаты   мен 

офицерін   тұткынға   алды.   Қапасқа   қамалған   коммунистер   тегіс   азат   етілді.   Олардың 
көпшілігі партизандар отрядтарына қосылды. 
Партизандарға жаңа адамдар үсті-үстіне келіп қосыла бастады. Енді олар құр қол емес, 
қару   да   ұстап   келетін   болды.   Құрама   штабы   жаңа   партизан   отрядтарын   жасақтады. 
Партизандар   да   жігерлі   қимылдады.   Олардың   көбі   ордендермен,   медальдармен 
наградталды, ал құрама командирі А.В.Тканкоға Совет Одағының Батыры атағы берілді.» 
Маршал Гречконың кітабында осылай делінген. Ол кітапта ерлігі елге мақтан ете аталған 
жалғыз   қазақ   жаңа   ғана   төменде   халықтың   өзі   сияқты   өзгеше   өр   ұлы   Бауыржан 
Момышұлына өзінін солдаттық, азаматтық жүрегінің сүйіспеншілігін білдіріп, көңілін сұрап 
кеткен   Қасым   Қайсенов   еді.   Қасекең   бір   әңгімесінде   маған   жеңістің   жиырма   бес 
жылдығымен   кұттықтап,   өзіне   сонау   Москвадан   Совет   Одағының   Маршалы   Андрей 
Антонович Гречконың телефон соққанын да айтқан болатын. 
-        Қасеке, шыныңызды айтыңызшы, састыңыз ба сол кезде? - дедім мен әзілдеп. 
-         Ойбай,   несін   айтасың,   үй   ішімізбен   «қырылып»   қала   жаздадық,-деп   Қасым 
қарқылдап кеп күлген еді онда. - Москвадан Алматыға, сенің үйіңе Қорғаныс министрінің 
өзі телефон соғып тұрса, саспағанда ше? Содан кейін үй ішіміз болып таң атқанша 
ұйықтағанымыз жоқ. Ол кісі түнде телефон соққан. 
-         Не деді? 
-      Жеңіс мерекесімен құттықтады. 
-        Одан соң? 
-         Өзіме денсаулық, табыс, семьяма бақыт тіледі. Маған одан артық не керек, - деп 
Қасым тағы да қарқылдай күліп, күректей екі алақанын жайған. 

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: