Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К

101 

 

седиментации,  перемещения  частиц  в 

электрическом  поле  (электрокоагуляция), 

механического  воздействия  на  систему 

(перемешивания, 

вибрации) 

и 

др. 

Характерные  признаки  коагуляции  — 

увеличение 

мутности 

(интенсивности 

рассеиваемого 

света), 

появление 

хлопьевидных  образований  —  флокул 

(отсюда 

термин 

флокуляция, 

часто 

используемый  как  синоним  коагуляции), 

расслоение 

исходно 

устойчивой 

к 

седиментации системы (золя) с выделением 

дисперсной  фазы  в  виде  коагулянта 

(осадка). 

қозғалыс 

кезінде, 

сонымен 

қатар 

седиментация, 

электр 

ӛрісіндегі 

бӛлшектердің  орын  ауыстыруы  (электрлік 

коагуляция),  жүйеге  механикалық  әсер  етуі 

(араластыру, дірілдету) және т.б нәтижесінде 

пайда  болады.  Коагуляцияға  тән  сипаттар  – 

бұлыңғырлықтың 

артуы 

(шашыраушы 

жарыққарқындылығының),  флокулалардың 

(осыдан  кӛбіне  коагуляцияның  синонимі 

ретінде  қолданылатын  флокуляция  термині 

шыққан) түзілуі, бастапқыда седиментацияғы 

тұрақты 

болып 

келетін 

жүйенің 

қабыршақтануы. 

 

коагуляция  акустическая  /  accoustic 

coagulation 

—  процесс  сближения  и 

укрупнения  взвешенных  в  газе  или 

жидкости  мелких  твердых  частиц,  жидких 

капелек 

и 

газовых 

пузырьков 

под 

воздействием 

акустических 

колебаний, 

когда  возникают  дополнительные  силы, 

способствующие  коагуляции:  взвешенная  в 

газе  или  жидкости  частица  участвует    в 

колебательных движениях, на нее действует 

давление  звукового  излучения,  вызывая  ее 

дрейф,  она  увлекается  акустическими 

течениями и т.д. 

—  акустикалық  коагуляция  /  accoustic 

coagulation  —  коагуляцияға  әсер  ететін 

қосымша  күштер  пайда  болған  кезде, 

акустикалық  тербеліс  әсерінен  газдағы 

немесе  сұйықтықтағы  теңгерілген  майда 

қатты  бӛлшектердің  сұйық  тамшылардың 

және  газдық  кӛпіршіктердің,  жақындауы 

және  ірілену  процесі;  газдағы  немесе 

сұйықтықтағы 

теңгерілген 

бӛлшек 

тербелмелі  қозғалысқа  қатысады,  дыбыстық 

сәуле  қысымының  әсері  оның  дрейфін 

туғызады  және  ол  акустикалық  ағыстармен 

қозғалады және т.б. 

коагуляция  вакансий  /  vacancy  coagulation 

— 

процесс 

объединения 

вакансий 

(например, в вакансионные кластеры). 

—  бос  орын  коагуляциясы  /  vacancy 

coagulation — бос орындардың бірігу процесі 

(мысалы, вакансиялық кластерлерге). 

Коалесценция  

Coalescence  (от  лат.  coalesce  —  срастаюсь, 

соединяюсь)  Слияние  капель,  пузырей  или 

каких-либо  других  микрочастиц  в  газе, 

жидкости,  внутри  или  на  поверхности 

твердого  тела  при  их  соприкосновении. 

Коалесцѐнция сопровождается укрупнением 

капель 

(пузырей), 

происходит 

при 

температуре  ниже  точки  плавления  и 

обусловлена 

действием 

сил 

межмолекулярного 

притяжения. 

Это 

самопроизвольный 

процесс, 

сопровождающийся 

уменьшением 

свободной  энергии  системы.  Воздействие 

излучений способствует его ускорению. 

—коалесценция  динамическая  /  dynamic 

coalescence  —  процесс  слияния  островков 

(капель)  в  случае,  если  они  обладают 

способностью  двигаться,  сталкиваться  друг 

с  другом  и  создавать  более  крупные 

частицы. 

Таким 

образом, 

их 

рост 

происходит  в  результате  объединения,  а  не 

Коалесценция  

Coalescence 

 Қатты дене бетінде немесе ішінде тамшылар, 

кӛпіршіктердің  немесе  газдағы,  сұйықтағы 

басқа 

да 

микробӛлшектердің 

олар 

жанасқанда 

бірігуі. 

Коалесцѐнция 

тамшылардың  (кӛпіршіктердің)  іріленуімен 

біргі  жүреді,  балқу  нүктесінен  тӛмен 

температурада 

іске 

асады 

және  

молекулааралық 

тартылыс 

күштерінің 

әсеріне 

негізделген. 

Жүйенің 

еркін 

энергиясының  азаюымен  қатар  жүретін 

ӛздігінен  жүретін  процесс.  Сәулелендіру 

әсері  оның үдетілуіне ықпал етеді. 

 

Динамикалық 

коалесценция-аралшалар 

(тамшы)  егер  олар  қозғалуға,  бір-бірімен 

соқтығысуға  және  неғұрлым  ірі    бӛлшектер 

жасауға  қабілетті    болса  бірігу  процесі. 

Осылайша,    олардың    ӛсуі  бӛлшектердің 

арасында  заттардың  тасымалдануынан  емес 

бірігу нәтижесінде іске асады. 

102 

 

переноса вещества между частицами. 

—коалесценция  пор  /  роrе  coalescence  — 

объединение  пор  в  порошковом  изделии 

(полуфабрикате), 

сопровождающееся 

уменьшением  их  суммарной  поверхности  с 

увеличением  размеров  более  крупных  пор 

за счет вакансионного поглощения мелких. 

—коалесценция  статическая  /  static 

coalescence  —  процесс  слияния  островков 

(капель)  в  случае,  если  они  остаются 

неподвижными,  но  подвержены  росту  в 

результате  переноса  к  ним  вещества,  из 

которого 

они 

состоят. 

Он 

весьма 

чувствителен к воздействию ионизирующих 

излучений,  которые  стимулируют  перенос 

частиц. 

См. также распухание радиационное. 

—коалесценция  субзерен  /  subgrains 

coalescence  —  слияние  группы  соседних 

субзерен за счет исчезновения разделяющих 

их малоугловых границ. 

 

 

 

Қуыстар  коалесценциясы-    ұнтақ  бұйымда 

(жартылай фабрикатта) қуыстардың  олардың 

қорытқы  бетінің  ауданы  ұсақтарының  ірі 

қуыстармен 

вакансиялық 

жұтылуы 

нәтижесінде    ӛлшемдері  арта  отырып 

кішірейіп бірігуі. 

Статикалық  коалесценция-  аралшалардың 

(тамшы)  олар  қозғалыссыз  қалып,  бірақ  олар 

ӛздері 

тұратын 

заттардың 

тасымалдануы 

нәтижесінде ӛсуге ұшырайтын жағдайдағы бірігу 

процесі. 

 

 

 

 

 

Субдәнектердің коалесценциясы-  кӛршілес 

субдәнектер  топтарының  оларды  бӛлетін 

азбұрышты  шекаралардың  жойылу  есебінен 

бірігуі. 

 

Коге́зия 

Cohesion  (от  лат.  cohaesus  –  связанный, 

сцепленный) 

Сцепление  частей  одного  и  того  же 

однородного  тела  (жидкого  или  твердого). 

Обусловлена  химической  связью  между 

составляющими  тело  частицами  (атомами, 

ионами) 

и 

межмолекулярным 

взаимодействием.  Работой  К.  называют 

свободную  энергию  разделения  тела  на 

части  и  удаления  их  на  такое  расстояние, 

когда нарушается целостность тела. 

Когезия 

Cohesion  (лат.  cohaesus  –  байланысқан, 

тіркескен) 

Біртекті 

дене 

(сұйық 

немесе 

қатты) 

бӛліктерінің  ілінісуі.  Денені  құрайтын 

бӛлшектердің 

ӛзара 

химиялық 

байланысының 

және 

молекулааралық   

әсерлесуінің  нәтижесінде  жүзеге  асады. 

Когезия  жұмысы  деп  денені  бӛліп,  алынған 

бӛлшектерді  дененің  тұтастығы  бұзылатын 

қашықтыққа  дейін  ажыратуға  қажетті  еркін 

энергияны айтады. 

Колебания 

Vibrations 

Движения  или  состояния,  обладающие 

повторяемостью во времени. 

Тербеліс 

Vibrations 

Уақыт  бойынша  қайталанатын  қозғалыстар 

немесе күйлер. 

колебания  ионно-звуковые  /  ion-sound 

vibrations, 

ion 

acoustic 

oscillation 

—

низкочастотные  акустические  продольные 

волны,  распространяющиеся  в  плазме  с 

независящей от частоты скоростью.  

ионды-дыбыстық  тербеліс  /  ion-sound 

vibrations,  ion  acoustic  oscillation  —  плазмада 

жиілікке  тәуелсіз  жылдамдықпен  таралатын 

тӛмен жиілікті акустикалық қума толқындар.  

— колебания кристаллической рещѐтки / 

lattice  oscillations  —  один  из  основных 

видов  внутренних  движений  твердого  тела, 

при  котором  составляющие  его  частицы 

(атомы  или  ионы)  колеблются  около 

положений 

равновесия 

— 

 

узлов 

кристаллической решетки. 

—  кристалдық  тордың  тербелісі  /  lattice 

oscillations 

—  Қатты  денені  құрайтын 

бӛлшектердің  (атомдар  немесе  иондар)  тепе-

теңдік  күйі-  кристалдық  тор  түйіндерінің, 

маңайында  тербелетін,  қатты  дененің  ішкі 

қозғалыстарының негізгі түрлерінің бірі.  

103 

 

колебания  плазменные  /  plasma  oscillations 

— 

различные 

типы 

колебаний, 

возбуждающиеся  и  распространяющиеся  в 

плазме.  К  ним  относятся  медленные 

колебания  тяжелых  ионов  относительно 

быстро  колеблющихся  электронов  (ионно-

звуковые)  и  высокочастотные  колебания 

электронов  относительно  "неподвижных" 

ионов.  В  магнитном  поле  возможны 

высокочастотные 

спиральные 

волны 

(геликоны), 

обусловленные 

вращением 

электронов  и  ионов  в  магнитном  поле, 

магнитозвуковые  и  волны  Альфвена. 

Плазменные 

колебания 

приводят 

к 

возникновению  турбулентности  плазмы, 

что нарушает ее термоизоляцию. 

—  плазмалық  тербелістер  /  plasma 

oscillations  —  плазмада  қоздырылатын  және 

таралатын  тербелістердің  әртүрлі  типтері. 

Оларға  жылдам  тербелетін  электрондарға 

(иондық-дыбыстық) 

қатысты 

ауыр 

иондардың 

баяу 

тербелісі 

және 

салыстырмалы 

түрде 

«қозғалмайтын» 

иондарға  қатысты  электрондардың  жоғары 

жиілікті  тербелісі  жатады.  Магнитті  ӛрісте 

электрондар мен иондардың айнала қозғалуы 

нәтижесінде  туындайтын  жоғары  жиілікті 

спираль  толқындар  -    магнитті  дыбыстық 

және  Альфвен  толқындары  пайда  болуы 

мүмкін. 

Плазмалық 

толқындар 

оның 

термоизоляциясын 

бұзатын 

плазманың 

турбуленттілігіне алып келеді. 

Колле́ктор  

Capture  anode,  collecting  channel,  collector, 

commutator 

В электровакуумных приборах — электрод, 

служащий 

для 

собирания 

зарядов, 

приносимых  электронным  или  ионным 

пучком.  

Коллектор 

Capture  anode,  collecting  channel,  collector, 

commutator 

Электрондық 

немесе 

иондық 

шоқпен 

әкелетін  зарядтарды  жинауға  арналған 

электрлі вакуумдық құралдардағы электрод.  

Кольца  накопительные  –  то  же,  что 

накопители заряженных частиц. 

Жинақтағыш  сақиналар  –  зарядталған 

бӛлшектердің жинақтаушы болып табылады. 

Компенсация зарядовая 

Charge compensation, charge neutralization 

Совокупность  методов  предотвращения 

распада  пучков  заряженных  частиц  в 

процессе  транспортировка  в  результате 

кулоновских взаимодейтвий путем введения 

в  пучок    дополнительных  ионов  или 

электронов, 

компенсирующих 

заряд, 

переносимый пучком. 

Зарядты ӛтем 

Charge compensation, charge neutralization 

Шоқ  таситын  зарядты  ӛтеуші  қосымша 

иондар  мен  электрондарды  шоққа  енгізу 

жолымен  кулондық  ӛзара  әрекет  ету 

нәтижесінде 

транспорттау 

процесінде 

зарядталған 

бӛлшектер 

шоқтарының 

ыдырауын 

болдырмайтын 

тәсілдердің 

жиынтығы.   

компенсация  газовая  (самокомпенсация)  / 

gas  compensation  (homing  action)  –  способ 

выполнения  зарядовой  компенсации,  при 

котором транспортировку пучка выполняют 

в  среде  остаточных  газов  или  газов, 

специально  введенных  в  канал  для 

транспортировки. 

газдық өтем (өздікөтем) 

gas  compensation  (homing  action)  –  шоқтың 

транспортталуын 

қалдықты 

газдардың 

немесе  каналға  арнайы  транспорттау  үшін 

енгізілген  газдар  орындайтын  зарядты 

компенсацияның орындалу тәсілі. 

Компоненты плазменной установки 

Plasma set up elements 

Вакуумная  камера  (реципиент),  вакуумный 

насос,  средства  контроля  давления  газа, 

генератор,  источники  плазмы  и  пучков 

заряженных частиц. 

 Плазмалық құрылғының компоненттері 

Plasma set up elements 

Вакуумды  камера  (рецепиент),  вакуумды 

сорғы,  газ  қысымын  бақылаушы  құрал, 

генератор, 

зарядталған 

бӛлшектердің 

плазмасы мен шоқтарының кӛздері. 

Конденсация 

Condensation    (от  лат.  сondensatio  – 

уплотнение, сгущение) 

Переход 

вещества 

из 

газообразного 

состояния  в  жидкое  или  твердое  при 

Конденсация 

Condensation 

 

(от  лат.  сondensatio  – 

уплотнение, сгущение) 

Шекке  дейін  параметрлер  кезінде  заттың  газ 

тәріздес  күйінен  сұйық    немесе  қатты  түрге 

104 

 

докритических 

параметрах; 

фазовый 

переход  первого  рода.  Конденсация  – 

экзотермический  процесс,  при  котором 

выделяется  теплота  фазового  перехода  – 

теплота  конденсации.  Конденсированная 

фаза  может  образовываться  в  объеме  пара 

или  на  поверхности  твердого  тела  и 

жидкости, 

имеющих 

более 

низкую 

температуру,  чем  температура  насыщения 

пара  при  данном  давлении  (см.  точка 

росы).  Конденсация    происходит  при 

изотермическом  сжатии,  адиабатическом 

расширении  и  охлаждении  пара  или 

одновременном  понижении  его  давления  и 

тумпературы, которое приводит к тому, что 

конденсированная 

фаза 

становится 

термодинамически  более  устойчивой,  чем 

газообразная.  Если  при  этом  давление  и 

температура выше, чем в тройной точке (см. 

точка  тройная)  для  данного  вещества, 

образуется жидкость (сжижение), если ниже 

–  вещество  переходит  в  твердое  состояние, 

минуя жидкое (десублимация). 

ӛтуі;  бірінші  текті  фазалық  ауысуы. 

Конденсация  –  фазалық  ауысу  жылуы    - 

конденсация жылуы бӛлінетін экзотермиялық 

процесс. Конденсирленген фаза бу кӛлемінде 

немесе  берілген  қысымда  (қара.  шық 

нүктесі)  будың  қанығу  температурасынан 

тӛмен  температураға  ие  қатты  дене  мен 

сұйықтың  бетінде  пайда  болуы  мүмкін. 

Конденсация 

изотермиялық 

сығылуда, 

адиабаттық  ұлғаю  мен  будың  суытылуы 

кезінде  немесе  конденсирленген  фаза  газ 

түріндегіге  қарағанда,  термодинамикалық 

түрде анағұрлым берік болуына алып келетін 

оның  қысымы  мен  температурасының  бір 

уақытта тӛмендеуінен болады. Егер бұл кезде  

қысым мен температура үштік нүктеге (қара. 

үштік  нүкте)  қарағанда  жоғары  болса, 

берілген  зат  үшін  сұйықтық  пайда  болады 

(қыжылдау), егер тӛмен болса  - сұйықтықты 

артта  қалдырып  (десублимацмя)  зат  қатты 

қалыпқа ауысады. 

Константы упругости 

Elastic constants 

Коэффициенты 

пропорциональности, 

которые  связывают  упругое  смещение 

материала с приложенным усилием. 

См.  также  коэффициент  Пуассона  (в 

ст.коэффициент), 

модули 

упругости, 

модуль сдвига. 

Серпімділік тұрақтылары 

Elastic constants 

Материалдың  серпімді  ығысуын  түсірілген 

күшеен 

байланыстыратын 

пропорционалдылық  коэффициенттері.  Қара 

сон.қ    Пуассон  коэффициенті  (в  ст. 

Коэффициент), 

серпімділік 

модульдері, 

ығысу модулі 

Континуум 

Continuum 

1. 

Сплошная  среда.  2.  Непрерывная 

последовательность 

уровней 

энергии 

сбоводной частицы. 

Континуум 

Continuum 

1.  Тұтас  орта.  2.    Еркін  бӛлшек  энергиясы 

деңгейлерінің үздіксіз тізбегі. 

Континуум излучения 

Radiation  continuum,  continuum  of  optical 

radiation 

Радиационное 

поле 

с 

непрерывными 

спектром  частиц,  без  линий  излучения  или 

поглощения.  Некоторые  источники  света, 

такие  как  вольфрамовые  лампы  или 

абсолютно  черное  тело,  являются  чистыми 

источниками  континуума,  тогда  как  у 

источников 

с 

линиями 

континуумом 

является 

непрерывный 

спектр 

в 

промежутках между линиями.  

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: