энергия
шағылуының
интегралды
коэффициенті / integral energy reflection
coefficient — беттен шағылған бӛлшектермен
тасымалданатын
энергия
ағынының
қарастырылып
отырған
энергияларының
барлық диапозонындағы бетке түскен
бӛлшектермен
тасымалданатын
энергия
ағынына қатынасы.
— коэффициент переноса числа ионов /
ion transfer coefficient, ion transfer factor —
показатель доли тока, переносимой через
электролит ионами данного рода.
ион санының тасымалдану коэффициенті /
ion transfer coefficient, ion transfer factor —
электролит арқылы иондардың берілген
түрімен
тасымалданатын
ток
үлесінің
кӛрсеткіші.
коэффициент поглощения / absorptance,
absorption ratio, coefficient of absorption —
отношение
потока
излучения,
поглощенного данным телом, к потоку
излучения, упавшему на это тело; если же
диапозон частот падающего света узок, то
говорят
о
монохроматическом
коэффициенте
поглощения
или
жұту
коэффициенті
/
absorptance,
absorption ratio, coefficient of absorption —
берілген дененің жұтқан сәуле ағынының осы
денеге түскен сәуле ағынына қатынасы; егер
де түсетін жарық жиілігінің диапозоны енсіз
болса,
онда
жұтудың
монохроматты
коэффициенті немесе дененің жұту қабілеті
жайында айтылады.
110
способности тела поглощательной.
коэффициент прилипания / adhesion
coefficient — отношение потока адсорбции
к падающему потоку молекул.
жабысу коэфициенті / adhesion coefficient
— адсорбция ағынының түскен молекулалар
ағынына қатынасы.
коэффициент Пуассона / Poisson`s ratio —
абсолютная
величина
отношения
поперечной
деформации
к
соответствующей продольной деформации
в условиях равномерно распределенного
осевого
напряжения
ниже
предела
пропорциональности материала.
Пуассон коэффициенті / Poisson`s ratio —
материалдың
пропорционалдық
шегінен
тӛмен осьтік кернеудің біркелкі таралуы
шартындағы кӛлденең деформацияның оған
сәйкес
келетін
бойлық
деформацияға
қатынасының абсолют шамасы.
коэффициент распыления / spattering
coefficient — отношение количества атомов
или молекул, покинувших поверхность в
результате распыления, к количеству
частиц, вызвавших этот процесс.
тозаңдату
коэффициенті / spattering
coefficient — тозаңдату кезінде бетті тастап
кеткен
атомдар
және
молекулалар
мӛлшерінің
осы
процесті
тудырған
бӛлшектер мӛлшеріне қатынасына тең.
коэффициент
рассеяния
/
scattering
coefficient
—
величина,
обратная
расстоянию, на котором поток излучения
из-за рассеяния в веществе ослабляется в е
раз.
шашырау
коэффициенті
/
scattering
coefficient — заттағы шашырау нәтижесінде
сәуле ағыны е есе азаятын қашықтыққа кері
шама.
— коэффициент самораспыления / self-
scattering
coefficient
—
отношение
количества
атомов
или
молекул,
покинувших поверхность в результате
распыления,
к
количеству
частиц,
вызвавших этот процесс при условии,
состав
пучка
распыляющих
частиц
совпадает с составом распыляемой мишени.
өздігінен тозаңдату коэффициенті / self-
scattering
coefficient
—
тозаңдатушы
бӛлшектер
ағынының
құрамы
тозаңдатылушы нысана құрамымен сәйкес
келген жағдайдағы тозаңдату нәтижесінде
бетті тастап кеткен бӛлшектер мӛлшерінің
осы процесті тудырған бӛлшектер мӛлшеріне
қатынасы.
коэффициент температуропроводности /
thermal diffusivity — характеристика скоро-
сти изменения температуры вещества в
нестационарных
тепловых
процессах,
равная
отношению коэффициента
теплопроводности
к
произведению
плотности вещества на его удельную
изобарную теплоѐмкость.
температураөткізгіштік коэффициенті /
thermal
diffusivity
—
жылуӛткізгіштік
коэффициентінің зат тығыздығының оның
меншікті изобаралық жылусыйымдылығына
кӛбейтіндісінің қатынасына тең, тұрақсыз
жылулық процесс кезіндегі заттардағы
температура
ӛзгерісі
жылдамдығының
сипаттамасы.
— коэффициент теплопроводности /
coefficient of heat conductivity , coefficient of
thermal
conductivity
—
коэффициент
пропорциональности между плотностью
теплового потока и вызвавшим его
градиентом температуры в веществе.
— жылуөткізгіштік коэффициенті /
coefficient of heat conductivity , coefficient of
thermal conductivity — жылулық ағын
тығыздығы мен оны тудырған заттағы
температура
градиенті
аралығындағы
пропорционалдық коэффициент.
коэффициент транспортиро́ вки ио́ нов /
ion transport coefficient — отношение числа
выходящих из масс-спектрометра ионов к
общему числу ионов соответствующего
элемента, покидающих поверхность тела.
—
иондарды
тасымалдаудың
коэффициенті / ion transport coefficient —
масс-спектрометрден
шығатын
иондар
санының соған сәйкес келетін элементтегі
дененің бетін тастап шығатын иондардың
жалпы санына қатынасына тең.
коэффициент трения / friction factor —
отношение силы трения к силе нормального
— үйкеліс коэффициенті / friction factor —
үйкеліс
күшінің
мысалы,
металдарды
111
давления, напр., при прокатке, волочении,
прессовании и др. видах обработки
металлов.
ӛңдеудің тығыздау, сүйреу, сырғанату сияқты
және т.б. түрлерінде нормал қысым күшіне
қатынасына тең.
коэффициент
элементной
чувствительности / element sensitivity
factor — вероятность определения данного
элемента диагностической аппаратурой
(детектором) при его достоверном наличии
в пробе.
— элементті сезгіштік коэффициенті /
element sensitivity factor — берілген
элементті
оның
сынамада
болуын
диагностикалық аппаратпен (детектормен)
анықтаудың ықтималдылығы.
Кратерообразова́ние
Crater-formation
Эффект
образования
кратеров
на
поверхности твѐрдого тела под действием
мощных импульсных пучков заряженных
частиц.
Механизмы
их
образования
исследованы пока недостаточно.
Кратердің түзілуі
Crater-formation
Зарядталған бӛлшектердің күшті импульсті
шоқтары әсерінен қатты дененің бетінде
кратерлердің пайда болуы. Олардың пайда
болу механизмі әлі толық зерттелмеген.
Кратность вырождения состояния
Degeneracy order
Число состояний атома (иона), обладающих
данной энергией
Тӛмендеу күйінің еселігі
Degeneracy order
Берілген энергияға ие атом (ионның) күйінің
саны
Кратность ионизации
Ionization ratio, degree of ionization
Абсолютное
значение
отношения
электрического заряда иона к заряду
электрона (число элементарных зарядов в
ионе).
Ионизацияның еселігі
Ionization ratio, degree of ionization
Ионның
электр
зарядының
электрон
зарядына (иондағы элементарлы зарядтар
саны) қатынасының абсолют мәні.
Краудион
Crowdion (от англ. Crowd – тесниться,
толпиться)
Радиационный дефект кристаллической
решетки,
представляющий
собой
одномерное сгущение в расположении
атомов или ионов в кристалле, образуемое
атомом междоузельным (см. ст. атом),
когда
в
определенном
кристаллографическом
направлении,
например
на
длине
в
несколько
межатомных расстояний, располагается
один лишний собственный атом или ион.
Краудион
Crowdion (от англ. Crowd – тесниться,
толпиться)
Белгілі бір кристаллографиялық бағытта,
мысалы
бірнеше
атомаралық
арақашықтықтар ұзындығында бір ғана
артық
меншікті
атом
немесе
ион
орналасқандағы,
түйінаралық
атом
жасайтын, кристалдағы атомдар немесе
иондардың
орналасуындағы
бірӛлшемді
қойылту болып келетін кристалдық тордың
радиациялық ақауы.
Кристалл (криста́ллы)
Crystal (от греч. krystallos, первоначальное
значение — лед)
Твердые тела, обладающие трехмерной
периодической
атомной
структурой,
дальним порядком в расположении атомов,
и при равновесных условиях образования
имеющие естественную форму правильных
симметричных многогранников.
Кристалл (кристалдар)
Crystal (гр. krystallos, бастапқы мағынасы —
мұз)
Үш ӛлшемді периодты атомдық құрылымға,
атомдардың
орналасуындағы
қашық
реттілікке,
және
де
тепе-теңдік
жағдайларында
түзілгенде
дұрыс
симметриялық
кӛпжақтардың
табиғи
формасына ие қатты денелер.
квазикристалл / quasicrystal — твердое
тело, состоящее из атомов, которые не
образуют кристаллической решетки, но тем
не
менее
обладают
дальним
квазикристалл / quasicrystal — кристал
торын құрамайтын атомдардан тұратын,
бірақ түскен сәулені когерентті шашырату
қабілетінен
байқалатын
алыс
112
координационным
порядком,
проявляющимся в способности когерентно
рассеивать падающее излучение.
координациялық реттілікке ие қатты дене.
кристаллы двуосные / diaxonic crystal —
кристаллы, в которых происходит двойное
лучепреломление при всех направлениях
падающего на них луча света, кроме двух
направлений (каждое из них называют
оптической осью кристалла).
екі өсті кристалдар / diaxonic crystal —
түсіп жатқан жарық сәулесінің тек екі
бағытынан (олардың әрқайсысын кристалдың
оптикалық осі деп атайды) басқа барлық
бағытында сәуленің қосарынан сынуы
байқалатын кристалдар.
кристалл идеальный / perfect crystal —
физическая модель, представляющая собой
бесконечный монокристалл, не содержащий
примесей или структурных дефектов
(вакансий,
межузельных
атомов,
дислокаций и др.).
идеал
кристалл / perfect crystal —
құрамында қоспасы және құрылымдық
ақаулары (вакансия, түйінаралық атомдар,
дислокация
және
т.б.)
жоқ
шексіз
монокристал болып табылатын физикалық
модель.
кристаллы ионные / ionic crystal —
кристаллы с ионным (электростатическим)
характером связи между атомами; могут
состоять как из одноатомных, так и
многоатомных ионов.
иондық кристалдар / ionic crystal —
атомаралық
байланысы
иондық
(электростатикалық) сипаттағы кристалдар;
олар бір атомды, немесе кӛп атомды
иондардан тұруы мүмкін.
кристаллы молекулярные / molecular
crystal — кристаллы, образованные из
молекул, связанных друг с другом слабыми
ван-дер-ваальсовскими
силами
или
водородной связью.
молекулалық кристалдар / molecular crystal
—
бір-бірімен
әлсіз
ван-дер-ваальс
күштерімен немесе сутектік байланыстармен
байланысқан
молекулалардан
тұратын
кристалдар.
— кристаллы нитевидные / whisker,
filamentary crystal
— монокристалл,
размеры которого в одном направлении во
много раз больше, чем в остальных.
жіп тәрізді кристалдар / whisker,
filamentary crystal
— бір бағыттағы
ӛлшемдері басқа бағыттарға қарағанда
әлдеқайда үлкен болатын монокристалдар.
— кристаллы положительные / positive
crystal — одноосные кристаллы, в которых
скорость распространения обыкновенного
луча
света
больше,
чем
скорость
распространения необыкновенного луча.
оң кристалдар / positive crystal — ондағы
кәдімгі
жарық
сәулесінің
таралу
жылдамдығы ӛзгеше жарық сәулесінің таралу
жылдамдығына қарағанда үлкен болып
келетін бір ості кристалдар.
паракристалл
/
paracrystal
—
молекулярный
кристалл
с
перемежающимися кристаллическими и
аморфными областями.
паракристалл / paracrystal — араласа
орналасқан кристалдық және аморфтық
облыстары бар молекулалық кристалл.
— поликристалл / polycrystal — агрегат
мелких кристаллов какого-либо вещества,
иногда называемых из-за неправильной
формы
кристаллитами
или
кристаллическими
зернами.
Многие
материалы естественного и искусственного
происхождения
(минералы,
металлы,
сплавы,
керамики и
т.д.)
являются
поликристаллами.
См. также решѐтка кристаллическая.
— поликристалл / polycrystal — кейде
дұрыс емес формасы үшін кристалиттер
немесе кристалдық дәндер деп аталатын,
қандай да бір заттың ұсақ кристалдарының
агрегаты. Кӛптеген табиғи және жасанды
материалдар
(минералдар,
металдар,
қорытпалар,
керамикалар
және
т.б.)
поликристалдар болып келеді.
Сонымен қ.қараңыз: кристалдық тор
Кристаллиза́ция
Crystallization
Переход
вещества
из
газообразного
Кристалдану
Crystallization
Заттың газтәрізді (бутәрізді), сұйық, қатты
113
(парообразного), жидкого или твердого
аморфного состояния в кристаллическое, а
также
из
одного
кристаллического
состояния в другое (рекристаллизация, или
вторичная
кристаллизация);
фазовый
переход первого рода. Кристаллизация из
жидкой или газовой фазы является
экзотермическим процессом, при котором
выделяется теплота фазового перехода, или
теплота кристаллизации. Рекристаллизация
может протекать с выделением либо
поглощением теплоты.
аморфты күйден кристалдық күйге, сонымен
қатар бір кристалдық күйден келесісіне
ауысуы (қайтакристалдану немесе екінші
ретті кристалдану); бірінші текті фазалық
ауысу. Сұйық немесе газдық фазадан
кристалдық фазаға ӛту процесі фазалық
ауысу жылуы, немесе кристалдану жылуы
бӛлінетін, экзотермалық процесс болып
табылады. Қайтакристалдану жылудың жұта
немесе бӛле отырып жүруі мүмкін.
кристаллизация
ультразвуковая
/
ultrasonic
crystallization
—
процесс
кристаллизации
под
действием
ультразвуковых колебаний, изменяющих
условия зарождения и роста кристаллов, и
позволяющих
получать
измельченную
структуру поликристалла с улучшенными
физико-механическими свойствами.
См. также рекристаллизация, решетка
кристаллическая.
ультрадыбысты кристалдану / ultrasonic
crystallization — кристалдардың ӛсуін және
пайда болу шарттарын ӛзгертетін, және де
поликристалдардың
физика-механикалық
қасиеттері
жақсартылған
ұсақталған
құрылымын
алуға
кӛмектесетін,
ультрадыбыстық тербелістердің әсерінен
кристалдану процесі.
Сон.қ.
қараңыз:
қайтакристалдану,
кристалдық тор.
Электрокристаллизация
/
electro-
crystallization
–
электроосаждение,
кристаллизация металлов и сплавов на
катоде при электролизе растворов м
расплавов солей. Рост кристаллов при
электрокристаллизацииметаллов
имеет
много общего с кристаллизацией из пара
или раствора. Фактором, определяющим
пересыщение при электрокристаллизации,
является перенапряжение, возникающее на
электроде в ходе электрохимической
реакции.
См. также рекристаллизация, решетка
кристаллическая
Электрокристалдану / electro-crystallization
– ерітінділер электролизі және тұздардың
қорытпаларындағы металдар мен катодтағы
балқымаларының кристалдануы, электрлік
тұнба
түзу.
Металдардың
электрокристалдануы кристалдардың ӛсуі бу
немесе ерітіндіден болған кристалдануға кӛп
ұқсас.
Электрокристалдау
кезінде
электрохимиялық
реакция
барысында
қанықтыру факторы болып электродта
туындайтын артық күш жұмсау болып
табылады.
Қара. сон.қ рекристалдану, кристалдық тор
Кристалли׳ты
Crystallite, crystal grain, crystalline particle
Мелкие монокристаллы, не имеющие ясно
выраженной
наружной
огранки.
Кристаллитами являются кристаллические
зерна в металлических слитках, горных
породах, минералах, поликристаллических
образованиях и др.
См. также поликристаллы.
Кристалиттер
Crystallite, crystal grain, crystalline particle
Айқын
қырлары
болмайтын
ұсақ
монокристалдар. Металл құймаларындағы,
тау
жыныстарындағы,
минералдардағы,
поликристалды
түзілістердегі
дәндер
кристаллиттер болып табылады.
Сон.қ. қараңыз: поликристалдар.
Кристаллография
Crystallography (от кристалл и греч. graphio
– пишу, описываю)
Наука об атомно-моекулярном строении,
симметрии,
физических
свойствах,
образовании и росте кристаллов.
См. также кристаллизация.
Кристаллография
Crystallography (от кристалл и греч. graphio –
пишу, описываю)
Атомдық-молекулалы құрылыс, симметрия,
физикалық қасиеттер, кристалдардың түзілуі
мен ӛсуі туралы ғылым.
Қара.сон.қ кристалдану
114
Достарыңызбен бөлісу: |