Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К

190 

 

зарядов и т.д.). 

—  плазма  неравновесная  /  nonequilibrium 

plasma  —  плазма,  в  которой  распределение 

частиц 

по 

скоростям 

существенно 

отличается  от  закона  Максвелла,  а 

температуры 

компонентов 

не 

равны. 

Неравновесная  плазма  образуется  как 

приток  энергии  от  внешнего  источника 

(электрического  поля)  в  основном  к 

электронам,  а  обмен  энергией  между 

частицами  идет  с  конечными    скоростями 

(напр., плазма тлеющего разряда).  

 

тепе-теңдіксіз  плазма  /  nonequilibrium 

plasma  —  бӛлшектерінің  жылдамдықтар 

бойынша  таралуы  Максвелл  заңынан  ӛзгеше 

және  компоненттерінің  температурасы  әр 

түрлі  болып  келетін  плазма.  Тепе-теңдіксіз 

плазма  сыртқы  кӛздерден  (электрлік  ӛріс), 

негізінен  электрондарға  қарай  ағыс  түрінде 

пайда  болады,  ал  бӛлшектер  арасындағы 

энергия 

алмасу 

шекті 

жылдамдықпен 

(мысалы,  солғын  разряд  плазмасы)  жүзеге 

асады. 

плазма  низкотемпературная  (разрядная 

плазма) /  low-temperature plasma — плазма, 

в  которой  температура  ионов  составляет 

(условно) менее 10

5

К. 

 төмен  температуралы  плазма  /    low-

temperature 

plasma 

— 

иондардың 

температурасы  10

5

К  –нен  тӛмен  болатын 

плазма.  

плазма  однородная  /  uniform  plasma, 

homogeneous 

plasma 

— 

плазма, 

не 

содержащая 

существенных 

пространственных 

неоднородностей  

какого-либо 

параметра 

(плотности, 

температуры, концентрации зарядов и т.д.). 

біртекті 

плазма 

/ 

uniform 

plasma, 

homogeneous  plasma  —  қандай  да  бір 

параметрінің 

(тығыздықының, 

температурасының, 

заряд 

концентрациясының) айтарлықтай кеңістіктік 

біртексіздігі болмайтын плазма.  

плазма  открытая /open plasma — плазма, 

которая горит в атмосферных условиях. Из-

за  того,  что  не  нужна  вакуумная  камера, 

открытая плазма очень легко интегрируется 

в непрерывный технологический процесс.  

ашық  плазма  /open  plasma  —  атмосфералық 

жағдайда  жанатын  плазма.  Вакуумдық 

камера  қажет  болмағандықтан,  ашық  плазма 

үздіксіз  технологиялық  процеске  жеңіл  ене 

алады. 

плазма  радиочастотная    /  radio-frequency 

plasma 

—  плазма  газового  разряда, 

созданная  под  действием  переменного 

электромагнитного  поля  радиочастотного 

диапазона (примерно 10

5

 -10

10

 Гц). 

 радиожиілікті  плазма  /  radio-frequency 

plasma 

—  радиожиілікті  диапазондағы 

(шамамен 

10

5

-10

10

Гц) 

айнымалы 

электромагниттік 

ӛріс 

әсерінен 

пайда 

болатын газды разряд плазмасы. 

плазма равновесная / equilibrium plasma — 

плазма,  у  которой  температуры  электронов 

и ионов равны. 

тепе-теңдіктегі плазма / equilibrium plasma 

— 

иондары 

мен 

электрондарының 

температурасы ӛзара тең болатын плазма. 

плазма твердых тел / solid body plasma — 

совокупность  подвижных  участвующих  в 

электропереносе 

носителей 

заряда, 

взаимодействующих 

посредством 

кулоновских 

сил, 

приводящих 

к 

коллективному 

характеру 

движения 

заряженных  частиц  — основному  признаку 

плазмы.. 

 қатты дене плазмасы / solid body plasma — 

плазманың негізгі белгісі -электр тасымалына 

қатысатын,  кулондық  күшпен  әсерлесетін, 

зарядталған 

бӛлшектердің 

қозғалысын 

ұжымдық  сипатқа  алып  келетін  қозғалмалы 

заряд тасымалдаушылар жиынтығы. 

плазма  термическая  /  thermal  plasma  — 

плазма,  образующаяся  из  разогретого 

нейтрального  газа  (1700-2600  К)  при 

атмосферном 

давлении. 

Температуры 

электронов,  ионов  и  нейтралов  при  этом 

равны,  концентрация  электронов  лежит  в 

диапазоне 10

9

-10

12

 cм

-3

. 

 термиялық  плазма  /  thermal  plasma  — 

атмосфералық 

қысым 

жағдайында 

қыздырылған  бейтарап  газда  (1700-  2600K) 

пайда  болатын  плазма.  Электрондар,  иондар 

және  нейтралдардың  температурасы  тең, 

электрондар  концентрациясы  10

9

-10

12

  cм

-3

 

диапазон аралығында жатады.  

191 

 

 

плазма  термоядерная  /  fusion  plasma  — 

высокотемпературная  (около  10

8

  К)  плазма 

из  дейтерия  и  трития,  применяемая  при 

управляемом 

термоядерном 

синтезе. 

Создаѐтся путѐм нагрева и быстрого сжатия 

плазмы  током,  с  помощью  инжекции 

высокоэнергетических нейтральных атомов, 

где  они  ионизируются,  либо  облучением 

мишени  мощными  пучками  лазерных 

фотонов, электронов, ионов. 

 

термоядролық  плазма  /  fusion  plasma  — 

басқарылатын  термоядролық  синтез  кезінде 

қолданылатын,  дейтерий  және  тритийден 

тұратын 

жоғары 

(шамамен 

10

8

K) 

температуралы  плазма.  Плазма  жоғары 

энергиялы 

бейтарап 

атомдарды 

инжекциялаудың,  болмаса  нысанды  қуатты 

лазерлік 

фотондармен, 

электрондармен, 

иондармен сәулелендіру кӛмегімен алынатын 

токпен  қыздырып  кейіннен  жылдам  сығу 

арқылы алынады. 

плазма холодная — атомы или молекулы в 

плазме расщепляются на большие частицы. 

В 

вакууме 

высокочастотным 

электромагнитным  излучением  ускоряются 

и  нагреваются  только  электроны.  Все 

другие  частицы  (ионы,  атомы)  остаются 

холодными, и поэтому плазма разогревается 

только на 40-50 градусов. 

 суық  плазма  –  плазмадағы  атомдар  және 

молекулалар  үлкен  бӛлшектерге  ыдырайды. 

Вакуумда  жоғары  жиілікті  электромагниттік 

сәулелермен  тек  электрондар  ғана  үдетіледі 

және қыздырылады. Басқа барлық бӛлшектер 

(иондар,  атомдар)  салқын  күйінде  қалады, 

сондықтан  плазма  тек  40-45  градусқа  дейін 

ғана қызады. 

плазма электроотрицательная — плазма, 

которая  в  основном  состоит  из  катионов  и 

приблизительно 

равного 

количества 

анионов,  и  лишь  из  очень  малого 

количества электронов. 

электрлік  теріс  плазма  –  кӛп  мӛлшері 

катиондардан, 

шамамен 

осыған 

тең 

аниондардан  және  электтрондардың  шағын 

мӛлшерінен тұратын плазма.  

плазма  электроположительная 

 

— 

плазма,  которая  в  основном  состоит  из 

катионов и электронов. 

См. также плазмон, плазмотрон 

 

—  электрлік  оң  плазма  –  негізінен 

катиондардан  және  электрондардан  тұратын 

плазма. 

Сон. қ. қараңыз: плазмон, плазмотрон. 

Плазмобу́р  

Plasma dreel tool  

Плазмотрон 

специальной 

конструкции, 

применяемый  в  плазменном  бурении  в 

качестве рабочего органа. 

Плазмобур 

Plasma dreel tool  

Плазмалық бұрғылауда жұмыс жасаушы ағза  

ретінде  қолданылатын  арнайы  құрылымды 

плазматрон. 

Плазмо́н 

Plasmon 

Квазичастица,  описывающая  колебания 

электронов вокруг тяжѐлых ионов в  плазме, 

в  частности,  в  плазме  твѐрдых  тел.  Квант 

плазменных 

колебаний. 

Термины 

«плазмон» и «плазменное колебание» часто 

используют как синонимы в плазме твердых 

тел. 

См. также плазма. 

Плазмон 

Plasmon 

Плазмадағы,  атап  айтқанда  қатты  дене 

плазмасында, 

 

ауыр 

иондардың  

маңайындағы    электрондардың  тербелісін  

сипаттайтын    квазибӛлшектер.  Плазмалық 

тербелістің 

кванты. 

 

Қатты 

дененің 

плазмасында  «плазмон»  және  «плазмалық 

тербеліс»  терминдері  синоним  ретінде  жиі 

қолданылады. 

Плазмотро́н  (плазматрон,  плазменный 

генератор) 

Plasmatron, plasma generator 

Газоразрядное  устройство  для  получения 

струи  плотной  (с  давлением  порядка 

атмосферного) низкотемпературной плазмы  

Плазмотрон 

(плазматрон, 

плазмалық 

генератор) 

Plasmatron, plasma generator 

Ғылыми  және  технологиялық  мақсатта 

қолдану  үшін  газдағы  электрлік  разрядтың 

кӛмегімен  тығыз  тӛмен  температуралы 

192 

 

с  помощью  электрических  разрядов  в  газах 

для научных и технологических целей. 

плазма  ағысын  алуға  арналған  газды 

разрядты қондырғы.  

плазмотрон  высокочастотный  /    high-

frequency  plasmatron  —  источник  плазмы, 

представляющий  собой  электромагнитную 

катушку, 

индуктор 

(устройство 

для 

индукционного 

нагрева 

газа) 

или 

электроды, 

подключѐнные 

к 

высокочастотному  (обычно  более  100  кГц) 

электрическому 

источнику 

 

энергии, 

разрядную 

камеру 

и 

узел 

ввода 

плазмообразующего газа. 

жоғары  жиілікті  плазмотрон  /    high-

frequency  plasmatron  —  жоғары  жиілікті 

(әдетте  100  кГц  тен  жоғары)  электрлік 

энергия  кӛзіне,  разрядты  камераға  және 

плазма  түзетін  газды  енгізетін  түйінге 

қосылған 

электромагниттік 

катушка, 

индуктор  (газды  индукциялық  қыздыруға 

арналған 

қондырғы) 

немесе 

электрод 

түріндегі плазманың кӛзі.  

плазмотрон 

высокочастотный 

емкостный  /    high-frequency  capacitive 

plasmatron 

— 

источник 

плазмы, 

представляющий  собой  разрядную  камеру, 

в  которую  введены  электроды  в  виде 

конденсатора, 

подключѐнные 

к 

высокочастотному 

электрическому 

источнику    энергии,  и  узел  ввода 

плазмообразующего 

газа. 

Способен 

работать при атмосферном давлении. 

жоғары 

жиілікті 

сыйымдылықты 

плазмотрон  /    high-frequency  capacitive 

plasmatron  —  жоғары  жиілікті  (әдетте  100 

кГц  тен  жоғары)  электрлік  энергия  кӛзіне, 

разрядты камераға және плазма түзетін газды 

енгізетін  түйінге  қосылған,  конденсатор 

түріндегі  электродтар  енгізілген  разрядтық 

камера 

түріндегі 

плазманың 

кӛзі. 

Атмосфералық қысым жағдайында да жұмыс 

жасауға қабілетті. 

плазмотрон 

высокочастотный 

индуцированный  /    high-frequency  induced 

plasmatron  —  источник  плазмы,    в  котором 

плазмообразующий 

газ 

нагревается 

вихревыми 

токами. 

 

Значительным 

преимуществом  его  является  возможность 

получать  весьма  чистую  плазму  благодаря 

тому,  что  индукционный  высокочастотный 

разряд является безэлектродным. Подобные 

плазмотроны  используют  для  нагрева 

активных  газов  (О

2

,  Сl

2

,  воздуха  и  др.), 

паров  агрессивных  веществ  (хлоридов, 

фторидов  и  др.),    инертных  газов.  С 

помощью  индукционных  плазмотронов 

получают тонкодисперсные и особо чистые 

порошковые 

материалы 

на 

основе 

нитридов,  боридов,  карбидов  и  других 

химических 

соединений. 

В 

плазмохимических 

процессах 

объѐм 

разрядной  камеры  таких  плазмотронов 

может быть совмещѐн с реакционной зоной. 

См. также реактор плазменный. 

—  индукцияланған  жоғары  жиілікті 

плазмотрон  /    high-frequency  induced 

plasmatron  —  плазма  түзуші  газ  құйынды 

токтармен  қыздырылатын  плазманың  кӛзі. 

Оның  маңызды  артықшылығы  индукциялық 

жоғары  жиілікті  разрядтың  электродсыз 

болуының  арқасында  айтарлықтай  таза 

плазманы  алу  болып  табылады.  Мұндай 

плазмотрондар  белсенді  газдарды  (О

2

,  Сl

2

, 

ауа  және  т.б.),  агрессиялы  заттардың  буын 

(хлоридтердің,  фторидтердің  және  т.б.), 

инертті 

газдарды 

қыздыру 

үшін 

қолданылады. 

Индукциялық 

плазманың 

кӛмегімен 

нитридтердің, 

боридтердің, 

карбидтердің 

және 

басқа 

химиялық 

қосындылардың 

негізінде 

жіңішке 

дисперсиялық  және  аса  таза  ұнтақты 

материалдар 

алынады. 

Плазмохимиялық 

процестерде 

мұндай 

плазматрондардың 

разрядтық  камерасының  кӛлемі  реакциялық 

аймақпен біріктірілуі мүмкін. 

Сон. қ. қараңыз: плазмалық реактор.  

плазмотрон  дуговой  постоянного  тока  / 

direct  carrent  arc  discharge  plasmatron  — 

источник 

плазмы, 

основанный 

на 

использовании 

дугового 

разряда 

на 

постоянном 

токе 

в 

среде 

плазмообразующего  газа.  Состоит  из 

следующих  основных  элементов:  одного 

(катода)  или  двух  (катода  и  анода) 

тұрақты  токты  доғалық  плазматрон  / 

direct  carrent  arc  discharge  plasmatron  — 

плазма түзуші ортада тұрақты токта доғалық 

газды 

разрядты 

қолдануға 

негізделген 

плазманың  кӛзі.  Негізгі  элементтері:  бір 

(катод)  немесе  екі  (катод  және  анод) 

электрод,  разрядты  камера  және  газ  беруші 

түйін.  

193 

 

электродов,  разрядной  камеры  и  узла 

подачи газа.   

       Существуют  дуговые  плазмотроны  с 

осевым  и  коаксиальным  расположением 

электродов,  с  тороидальными  электродами, 

с  двусторонним  истечением  плазмы,  с 

расходуемыми 

электродами 

и 

т.д. 

Отверстие разрядной камеры, через которое 

истекает  плазма,  сопряжено  с    соплом. 

Различают 

две 

группы 

дуговых 

плазмотронов  —  для  создания  внешней 

плазменной  дуги  и  плазменной  струи.  У 

первых  дуговой  разряд  горит  между 

катодом 

и 

обрабатываемым 

телом, 

служащим  анодом.  У  вторых  плазма, 

создаваемая  в  разряде  между  катодом  и 

анодом,  истекает  из  разрядной  камеры  в 

виде  узкой  длинной  струи.  Разрядная 

камера 

может 

быть 

совмещена 

с 

электродами  (так  называемые  плазмотроны 

с полым катодом).  

       Электродтары  осьтік  және  коаксиальді 

орналасқан, 

тороидты 

электродтары, 

плазманың  екі  жақты  ағыны,  шығындалатын 

электродтары  және  т.б.  бар  доғалық 

плазмотрондар  қолданылады.  Шүмекпен 

(сопломен) 

жанасқан 

плазма 

ағатын 

разрядтық  камераның  саңылауы.  Доғалық 

плазмотронның  сыртқы  плазмалық  доғаны 

және плазмалық ағынды алуға негізделген екі 

түрі  бар.  Біріншісінде  доғалық  разряд  анод 

рӛлін  атқаратын  ӛңделетін  зат  пен  катод 

аралығында  жанады.  Екіншісінде  анод  және 

катод аралығындағы разрядта пайда болатын 

плазма  разрядтық  камерадан  жіңішке  ұзын 

ағын  түрінде  ағып  шығады.  Разрядтық 

камера 

электродтармен(қуыс 

катодты 

плазмотрондар)  бірге біріктірілуі мүмкін.  

плазмотрон  дуговой  переменного  тока  / 

alternative current arc discharge plasmatron — 

источник 

плазмы, 

основанный 

на 

использовании 

дугового 

разряда 

на 

переменном  токе  низкой  частоты  в  среде 

плазмообразующего 

газа. 

В 

целом 

конструкционно  аналогичен  плазмотрону 

дуговому постоянного тока. 

 айнымалы  токты  доғалық  плазматрон  / 

alternative  current  arc  discharge  plasmatron  — 

плазма  түзуші  газды  ортада  тӛменгі  жиілікті 

айнымалы 

токтағы 

доғалық 

разрядты 

қолдануға  негізделген  плазманың  кӛзі. 

Негізінде  конструкциялық  жағынан  доғалық 

тұрақты ток плазматронына ұқсас. 

плазмотрон 

коаксиальный 

/ 

coaxial 

plasmatron  —  плазмотрон  с  коаксиальным 

расположением электродов. 

—  коксиальді  плазмотрон  /  coaxial 

plasmatron  —  электродтарды  коксиальді 

орналасқан плазмотрон. 

плазмотрон  осевой  —  плазмотрон  с 

осевым расположением электродов. 

осьтік  плазмотрон  —  электродтар  осьті 

орналасқан плазмотрон. 

плазмотрон  с  внутренней  дугой  — 

плазмотрон с дугой, расположенной внутри  

разрядной камеры. 

 ішкі  доғалы  плазмотрон 

–  разрядты 

камераның  ішінде  орналасқан  доғасы  бар 

плазмотрон. 

плазмотрон  с  вынесенной  дугой  — 

плазмотрон  с  дугой,  часть  которой 

расположена  за  пределами    разрядной 

камеры. 

доғасы шығарылған плазмотрон – бір бӛлігі 

разрядты  камераның  сыртында  орналасқан 

доғасы бар плазмотрон. 

плазмотрон  сверхвысокочастотный  / 

microwave  plasmatron  —  плазмотрон  с 

частотой источника питания более 1 ГГц. 

аса  жоғары  жиілікті  плазмотрон  / 

microwave  plasmatron  —  қоректену  кӛзінің 

жиілігі 1 ГГц-тен жоғары плазматрон. 

плазмотрон  струйный  /  jet  plasmatron  — 

плазмотрон, 

у 

которого 

плазма 

сформирована  в  виде  направленной  струи, 

движущейся  с  до-  и  сверхзвуковой 

скоростью. 

При 

этом 

вкладываемые 

мощности составляют 10

3

 - 10

7

Вт и более. 

ағынды  плазмотрон  /  jet  plasmatron  — 

плазмасы  дыбыс  жылдамдығынан  жоғары 

және оған дейінгі жылдамдықпен қозғалатын, 

бағытталған 

ағыс 

түрінде 

түзілген 

плазмотрон.  Сонымен  қатар  берілетін  қуат 

10

3

-10

7

Вт және жоғары болады.  

плазмотрон  факельный  /  high-frequency 

flame  plasmatron  —  источник  плазмы, 

алаулы  плазмотрон  /  high-frequency  flame 

plasmatron  —  плазма  түзуші  газды  ортада 

194 

 

основанный 

на 

использовании 

высокочастотного  факельного  разряда  в 

среде плазмообразующего газа.  

См. также разряд факельный.  

жоғары  жиілікті  алаулы  разрядты  қолдануға 

негізделген плазманың кӛзі. 

Сон. қ. қараңыз: алаулы разряд. 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: