Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
Отверждение радиоактивных отходов
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Отверждение радиоактивных отходов Radioactive waste solidification Обработка жидких радиоактивных отходов с целью перевода их в сухие твердые вещества и фиксации радионуклидов в твердой фазе. Радиобелсенді қалдықтарды қатайту Radioactive waste solidification Құрғақ қатты затқа айналдыру және радионуклидтерді қатты фазада фиксациялау мақсатында сұйық
радиобелсенді қалдықтарды ӛңдеу. Отда́ча светова́я Light efficiency, luminous efficiency 1) Отдача световая атома — одно из пондеромоторных действий света,
заключающееся в том, что атом,
испускающий фотон, приобретает импульс отдачи,
направленный в сторону, противоположную вылету фотона. 2) Отдача света источника света — отношение излучаемого источником светового потока к потребляемой им мощности. Измеряется в люменах на Ватт (лм/Вт). Жарықтық тебілу Light efficiency, luminous efficiency 1)
жарықтық тебілуі
– жарықтың пондеромоторлық әрекетінің бірі, фотон шығаратын атомның, фотонның қозғалыс бағытына қарама-қарсы бағытталған, тебілу импульсіне ие болуы.
Жарық кӛзінің жарықтық тебілуі – кӛзден шығарылатын жарық ағынының оның пайдаланылатын қуатына қатынасы. Люменнің Ваттқа қатынасымен ӛлшенеді (лм/Вт). О́тжиг Annealing Вид термической обработки металлов и сплавов, главным образом сталей и чугунов, структура которых
находится в неустойчивом состоянии после
предшествующих обработок. Состоит в нагреве до определѐнной температуры, выдержке и последующем, обычно медленном, охлаждении. Используется прежде всего для снятия напряжений в металлах, а также
одновременного Жандыру Annealing Құрылымы алғашқы ӛңдеуден кейін тұрақсыз күйдегі
металдар мен
қорытпаларды, негізінен болат және шойынды, термиялық ӛңдеудің бір түрі. Жандыруда ӛңделетін бұйымды белгілі бір температураға дейін қыздырырады, сол температурада белгілі бір уақыт ұстап тұрады және әрі қарай, негізінен баяу, салқындатады. Негізінен металдағы кернеуді алып тастау үшін, сонымен қатар оның басқа
да қасиеттерін немесе
171
изменения других свойств
или микроструктуры. Когда термин
используется непрофессионально, обычно подразумевается полный отжиг.
В железных сплавах отжиг
обычно выполняется при нагреве выше верхней точки критической температуры, но
временные и температурные циклы изменяются широко, как по максимальной температуре, так и по скорости охлаждения. Это зависит от химического состава и состояния материала, а также желаемых результатов. При применении отжига используют следующие названия процессов отжига: черный отжиг, синий отжиг, яркий отжиг, отжиг циклический, отжиг в открытом пламени, полный
отжиг, графитизирующий отжиг, изотермический отжиг, отжиг
для повышения деформируемости, отжиг ориентационный, процесс отжига, охлаждение после отжига, сфероидизирующий, докритический отжиг. Специфические названия процесса при техническом использовании — заключительный отжиг, полный отжиг, промежуточный отжиг, неполный отжиг, рекристаллизационный отжиг, отжиг для снятия напряжений, отжиг под закалку.
микроқұрылымын ӛзгерту үшін
қолданылады. Термин
жай уақытта
қолданылған кезде
толық жандыруды білдіреді. Темір қорытпаларда жандыру негізінен критикалық температураның жоғарғы нүктесінен жоғары қыздырғанда орындалады, бірақ уақыттық және температуралық циклдардың ӛзгерісі максимал температурасы бойынша да, салқындату жылдамдығы бойынша да ӛте кең. Ол материалдың химиялық құрамына және күйіне, сондай-ақ күтілетін нәтижеге тәуелді. Жандыруды қолдану кезінде
жандыру процестерінің келесі атаулары қолданылады: қара жандыру, кӛк жандыру, жарық жандыру, циклдық жандыру, ашық отта жандыру, толық жандыру, графиттеуші жандыру, изотермиялық жандыру, деформацияны жоғарылату үшін жандыру, бағдарлық жандыру, жандыру процесі, жандырудан кейін салқындату, сфероидизациялаушы, критикалыққа дейінгі жандыру қолданылады. Техникалық қолдану кезіндегі процестің арнайы атаулары — қорытқы жандыру, толық жандыру, аралық жандыру, жарым-жартылай жандыру, рекристалдаушы жандыру, кернеуді алып тастауға арналған жандыру, шынықтыру үшін жандыру. отжиг импульсный / pulsed annealing — отжиг
в режиме
кратковременного нагревания обрабатываемого твѐрдого тела до высоких температур.
ӛңделетін қатты денені
жоғары температураға дейін қысқа
уақыттық қыздыру режимінде жандыру. отжиг лазерный / laser1 annealing — в узком смысле — восстановление под действием лазерного излучения кристаллической структуры приповерхностных слоев полупроводников, нарушенной имплантацией ионной; в широком смысле – структурные изменения, возникающие на
поверхности полупроводников, металлов и диэлектриков под действием как импульсного, так и непрерывного лазерного излучения. лазерлік жандыру / laser annealing — тар мағынада - жартылай ӛткізгіштердің иондық имплантация кезінде
бұзылған беттік
қабаттарының кристалдық құрылымын лазерлік сәуленің кӛмегімен қайта қалпына келтіру; кең мағынада – импульстік және үздіксіз лазерлік сәуле әсерінен металдардың, жартылай ӛткізгіштер және диэлектриктердің бетінде туындайтын құрылымдық ӛзгерістер. отжиг равновесный / balanced annealing, equilibrium annealing — отжиг, при котором концентрация дефектов достигает равновесного значения, определяемого для каждого вещества температурой.
equilibrium annealing — әрбір зат үшін температурамен анықталатын ақаулардың концентрациясы тепе-теңдік мәнге жететін жандыру.
— вид радиационной обработки твѐрдых радиациялық жандыру / radiation annealing — белгілі бір дозаға дейін сәулелендіруге 172
тел, заключающийся в облучении их до набора определѐнной дозы. При отжиге осуществляются процессы возврата (отдыха металлов), рекристаллизации, гомогенизации и т.д. Цели отжига — фазовые
превращения, улучшение структуры и достижение большей еѐ однородности, снятие внутренних напряжений, стимулирование процессов массопереноса, изменение оптических свойств и т.д.
негізделген қатты денені радиациялық ӛңдеудің түрі. Жандыру кезінде кері қайту (металдардың демалуы), рекристалдану, гомогенизация және т.б. процестері жүзеге асырылады. Жандырудың мақсаты – фазалық түрлендірулер, құрылымның жақсартылуы және оның біртектілігіне жету, ішкі кернеулерді жою, массаны тасымалдау процестерін қоздыру, оптикалық қасиеттердің ӛзгеруі және т.б.
annealing of radiation defects (damage) — процедура удаления радиационных дефектов путѐм выдержки облучѐнного материала при повышенной температуре.
annealing of radiation defects (damage) — сәулелендірілген металды жоғарылатылған температурада ұстап тұру
арқылы радиациялық ақауларды жою процедурасы. отжиг рекристаллизационный / recrystallization annealing — отжиг холоднодеформированного металла с целью получения равноосной зеренной структуры, не сопровождающийся фазовыми превращениями. рекристаллизациялық жандыру / recrystallization annealing — фазалық ауысуларға бейімделмеген, тең ӛсті дәнді құрылым
алу мақсатында суық деформацияланған металды жандыру. отжиг термовакуумный / thermal vacuum annealing — отжиг в вакууме. Используется в ситуациях, когда желательно удаление газовых примесей. термовакуумды жандыру / thermal vacuum annealing — вакуумда жандыру. Газдық қоспаларды алып тастау қажет болған жағдайда қолданылады. термоотжиг / thermal annealing — синоним
термина «отжиг», подчѐркивающий, что
процесс осуществляется путѐм выдержке материала при повышенной температуре.
«жандыру» терминінің синонимі. Процестің материалды жоғарылатылған температурада ұстап тұру арқылы жүзеге асатынын атап кӛрсетеді.
Deviation from stoichiometry of semiconductors Разница в содержании одноименных химических элементов в синтезированном соединении и том же химическом соединении, но
стехиометрического состава. В полупроводниковом соединении, избыточном по
отношению к стехиометрическому составу, атомы
компонентов или
возникающие при
отклонении от стехиометрии вакансии могут, как и примеси, изменять тип и концентрацию носителей заряда. См. также стехиометрия. Стехиметриядан ауытқу Deviation from stoichiometry of semiconductors Синтезденген қосылыстағы және осы
химиялық құрамның стехиометриялық құрамында бірдей аталатын химиялық элементтердің құрамындағы айырмашылық. Стехиометрлі құрамға қарағанда артығымен болатын жартылайӛткізгіш қосылыста компоненттер атомдары немесе
стехиометрден ауытқу кезінде туындайтын вакансиялар қоспалар сияқты типін және заряд тасымалдаушының концентрациясын ӛзгерте алады. Сон.қара стехиометрия
Tempering Вид термической обработки, заключающийся в нагреве закаливаемого Босату Tempering Термиялық ӛңдеудің шыңдалып жатқан қорытпаны критикалық нүктеден тӛмен 173
сплава до температуры ниже нижней критической точки,
выдержке и последующем охлаждении. Термин
«отпуск» применяют главным образом к сталям. температураға дейін қыздырып және оның әрі қарай салқындатылуымен байланысты түрі. «Босату» термині негізінен болатқа байланысты қолданады. Отража́тель нейтро́нов Neutron reflector, reflector Конструктивная часть ядерного реактора, окружающая активную зону. Основное назначение отражателя — предотвращение утечки нейтронов в окружающую среду. В отдельных случаях отражатель может также служить зоной воспроизводства. Нейтронды шағылдырғыш Neutron reflector, reflector Ядролық реактордың белсенді аймағын қоршап тұратын құрылымдық бӛлігі. Шағылдырғыштың негізгі
міндеті – нейтрондардың сыртқы ортаға таралып кетуінің алдын алу. Кейбір жағдайларда шағылдырғыш қайтаөндіру аймағы ретінде де қолданылуы мүмкін.
Layer separation Дефект, образующийся в результате самопроизвольного отделения покрытия (например, плазменного) от подложки. Қаптаманың қабатсыздануы Layer separation Қаптаманың тӛсеніштен ӛздігінен ажырауы (мысалы, плазмалық) нәтижесінде пайда болатын ақау.
Radwastes, radioactive waste Газы, растворы, материалы, изделия, биологические объекты и т. д., в которых содержание радионуклидов превышает значения, установленные действующими нормами и правилами, и которые не подлежат дальнейшему использованию. Радиоактивные отходы представляют опасность для человека. Поэтому нормы и правила
по обращению с ними
устанавливаются Международной комиссией по радиологической защите (МКРЗ), Международным агентством по атомной энергии
(МАГАТЭ) и Национальными нормами и правилами. Существуют Основные санитарные правила работы с радиоактивными веществами и другими источниками ионизирующих излучений (ОСП - 72/87) и Санитарные правила обращения с радиоактивными отходами (СПОРО-85), регламентирующие порядок сбора, удаления, хранения и захоронения радиовктивных отходов. Безопасность обращения с ними
регламентирована Нормами радиационной безопасности (НРБ-76/87). Радиоактивті қалдықтар Radwastes, radioactive waste Құрамындағы радионуклидтердің мӛлшері нормалармен және ережелермен белгіленген мәнінен артық және де әрі қарай қолдануға жарамайтын газдар, ерітінділер, материалдар, бұйымдар, биологиялық объектілер және т.т. Радиоактивті қалдықтар адам үшін қауіпті. Сондықтан оларды қолдану нормасы және ережесі радиологиялық қорғаныс жӛніндегі халықаралық комиссия(РҚХК), атомдық энергия
жӛніндегі халықаралық агенттік(МАГАТЭ) және Ұлттық нормалар және
ережелер арқылы
қабылданады. Радиобелсенді қалдықтарды жинау, жою, сақтау және кӛмудің ретін регламенттейтін радиобелсенді заттармен және басқа да иондаушы сәуле
кӛздерімен болатын
жұмыстың Негізгі
санитарлық ережелері(НСЕ - 72/87) және Радиобелсенді қалдықтармен жұмыстың санитарлық ережелері(РҚЖСЕ-85) бар. Олармен болатын жұмыс қауіпсіздігі Радиациялық қауіпіздік нормаларымен белгіленген(РҚН-76/87). Отходы трансурановые Transuranium wastes. Класс высокоактивных отходов, в которых преобладают элементы, излучающие альфа- частицы.
Transuranium wastes. Альфа-бӛлшектер бӛлетін элементтері кӛп, белсенділігі жоғары қалдықтар класы. 174
Charged particles beam cooling Уменьшение фазового обмена, занимаемого частицами пучка в накопителе, за счет какого-либо механизма диссипации; позволяют значительно повысить плотность частиц в фазовом пространстве, т.е. существенносжать пучок и уменьшить разброс распределения частиц пучка по скоростям.
Charged particles beam cooling Диссипацияның қандай да бір механизмі есебінен жинағыштағы шоқ бӛлшектерімен алынған фазалық кӛлемнің азаюы; фазалық кеңістікте бӛлшектердің тығыздығын айтарлықтай арттыруға, яғни шоқты біраз сығып
және шоқ
бӛлшектерінің жылдамдықтары бойынша таралуының шашырауын азайтуға мүмкіндік береді.
Embrittlement, brittle behavior Переход материала от вязкого состояния к хрупкому под влиянием внутренних изменений фазового состава, перераспределения дефектов кристаллического строения, примесных атомов
и др.
(хладно-, сине-,
красноломкость, отпускная хрупкость и др.) или
разных внешних
воздействий (коррозионное растрескивание, коррозионная усталость, радиационное охрупчивание и т.д.).
Embrittlement, brittle behavior Фазалық құрамының ішкі ӛзгерістерінің кристалдық құрылым ақауларының, қоспалық атомдарының және т.б. қайта үлестірілуінен, немесе әртүрлі сыртқы әсерлерден (коррозиялық сілкіндіру, коррозиялық шаршау, радиациялық нәзіктігін арттыру және т.б.) әсерінен материалдың тұтқыр күйден нәзік күйге ӛтуі. охрупчивание водородное / hidrogen embrittlement — склонность металлов к охрупчиванию в результате накопления в нѐм водорода. Имеет место при контакте с водородом, облучении протонами или в активной зоне ядерного реактора, в термоядерной установке. Считается, что существует два типа
водородного охрупчивания. Первый — известный как внутреннее водородное охрупчивание — встречается, когда водород попадает в расплавленный металл, который становится пересыщенным по водороду сразу после затвердевания. Второй тип — внешнее водородное охрупчивание — возникает в результате абсорбции водорода твердым металлом. Это может происходить во время тепловой обработки при высокой
температуре и при эксплуатации, в процессе нанесения гальванического покрытия, при контакте с эксплуатационной химической средой, в результате коррозионных реакций, катодной защиты, при работе в водородной среде при повышенных давлениях. — сутектік нәзіктендіру / hidrogen embrittlement — құрамында сутегінің жинақталуы нәтижесінде металдардың нәзіктенуге бейімділігі. Сутегімен әсерлескенде, термоядролық қондырғының ядролық реактордың белсенді аймағында протондармен сәулелендіргенде жүзеге
асады. Сутектік нәзіктендірудің екі типі бар деп есептеледі. Біріншісі – ішкі сутектік нәзіктендіру – сутегі балқытылған металдың ішіне түсіп, кейіннен қатаю кезінде сутегіне қанығуы нәтижесінде байқалады. Екінші типі – сыртқы сутектік нәзіктендіру – қатты металдың сутегіні абсорбциялауы нәтижесінде пайда болады. Ол жоғары температура кезінде жылулық ӛңдеу кезінде және
эксплуатация кезінде, яғни гальваникалық қаптамамен қаптау
процесінде, эксплуатациялық химиялық ортамен
әсерлескенде, катодтық қорғаныстағы коррозиялық реакция кезінде, аса жоғары қысымда сутектік ортада жұмыс жасағанда жүруі мүмкін.
neutron
embrittlement — повышение хрупкости металлических материалов в результате бомбардировки нейтронами в активной зоне
neutron
embrittlement — ядролық реактордың белсенді аймағында нейтрондармен атқылау нәтижесінде металдық материалдардың
175
ядерного реактора. В сталях нейтронная хрупкость приводит к повышению температуры вязко-хрупкого перехода. нәзіктігінің артуы. Болаттарда нейтрондық нәзіктік
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|