Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К



Pdf көрінісі
бет4/78
Дата03.03.2017
өлшемі4,15 Mb.
#6702
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   78

 

Блокировка 

Blocking 

Эффект,  свойственный  движущемуся  иону, 

который  уже  рассеялся  на  атоме  мишени. 

По  сути  своей  похож  на  затенение.  Имеет 

место,  когда  траектории  рассеянных  ионов 

или  атомов  отдачи  направлены  в  сторону 

соседнего  (блокирующего)  атома,  который 

рассеивает  эти  частицы.  Для  большого 

числа  событий  рассеяния  или  отдачи 

образуется конус блокировки (по аналогии с 

конусом  затенения),  где  отсутствуют 

разрешѐнные  траектории.  В  отличие  от 

первичных  ионов  рассеянные  ионы  или 

атомы  отдачи  изначально  движутся  не  по 

параллельным, 

а 

по 



расходящимся 

траекториям. 



 

Блоктау 

Blocking 

Атом  нысанында  шашыраған  қозғалыстағы 

ионға  тән  эффект.  Табиғаты  бойынша 



көлеңкеге  ұқсайды.Шашыраған  иондардың 

немесе  берілу  атомдарының  траекториясы 

осы  бӛлшектерді  шашырататын  кӛршілес 

атомдарға  қарай  бағытталғанда  орын  алады. 

Шашырау  жағдайының  немесе  берілудің 

үлкен санына рұқсат етілген траекториялары 

жоқ  блокировка  конусы  түзіледі.  Біріншілік  

иондармен 

салыстырғанда 

шашыраған 

иондар  немесе  берілу  атомдары  бастапқыда 

ақ  параллель  бойымен  емес,  ажырайтын 

траектория бойымен қозғалады. 

Блок-эффект нейтронов 

Block-effect 

Влияние  гетерогенной  структуры  активной 

зоны 


на 

физические 

характеристики 

реактора,  заключающееся  в  уменьшении 

плотности  потока  нейтронов  по  мере 

приближения  к  центру  тепловыделяющего 



элемента  в  каждой  элементарной  ячейке 

активной зоны. 



Нейтрондардың блок- эффекті 

Block-effect 

Белсенді 

аймақтың 

гетерогенді 

құрылымының  белсенді аймақтың элементар 

ұяшығында  жылушығарғыш  элементтің 

орталыққа  жақындауы  барысында  нейтрон 

ағындары  тығыздығының  кемуіне  негізделіп 

реактордың физикалық сипаттамасына әсері.   



Бомбардировка ионная 

Ionbombardment 

Процесс 

столкновения 

ионов 

с 

поверхностью  твердого  тела,  результатом 



которого 

является 

перераспределение 

энергии  и  импульса  бомбардирующих 

ионов  между  рассеянными  частицами  и 

атомами мишени. 



Иондық соққылау 

Ionbombardment 

Иондар  мен  қатты  дене  бетінің  соқтығысу  

процесі,  нәтижесінде  соққылаушы  иондар 

энергиясы  мен  импульсі    шашыраған 

бӛлшектер 

мен 

нысана 


атомдарының 

арасында қайта таралады. 



Борирование 

Boron diffusion treatment, borating 

Химико-термическая 

или 


плазменная 

обработка    поверхностного  слоя  металла 

(сплава) путем  насыщения его бором. 

Борлау 

Boron  diffusion  treatment, borating 

Бормен 

қанықтыру 



жолымен 

алынған 


металдың    (құйманың)  жоғары  қабатын 

химиялы-термикалық 

немесе 

плазмалық 



ӛңдеу. 

борирование  плазменное  ⁄  boron  plasma  

saturating 

– 

плазменно-диффузионный 



метод  упрочнения  поверхностей  стали  с 

помощью    плазмы  с  образованием  боридов 

железа.  В    качестве  технологического  газа 

используется  водород с добавкой BCl

3

 ( до 


1 % ) 

плазмалық борлау ⁄ boron plasma saturating –  

темір 


боридтерін 

пайда 


болуымен 

ерекшеленетін, плазма кӛмегімен болат бетін 

беріктендірудің    плазмалы-  диффузиялық 

тәсілі.  Технологиялық  газ  ретінде  BCl

3

 

қоспалы (1%-ға дейін) сутегі қолданады. 



Быстрота откачки (быстрота действия) 

Pumping speed 

Характеристика 

производительности  

вакуумного 

насоса. 


Выражается 

в 

Сору тездігі (қозғалыстың тездігі) 

Pumping speed  

Вакуумды 

сорғыштың 

ӛндіргіштігінің 

сипаттамасы.  Уақыт  бірлігі  ішінде  сора 


24 

 

количестве    литров  воздуха  (газа),  которое 



он способен  откачать в единицу времени.  

алатын ауаның литрінің мӛлшерімен санымен 

алынған мӛлшерімен ӛрнектеледі. 

Бомбардировка ио́нная  

Ion(ic) bombardment 

Процесс 

столкновения 

ионов 

с 

поверхностью  твердого  тела,  результатом 



которого 

является 

перераспределение 

энергии  и  импульса  бомбардирующих 

ионов  между  рассеянными  частицами  и 

атомами мишени. 



Иондық атқылау 

Ion(ic) bombardment 

Нәтижесінде  шашыраған  бӛлшектер  мен 

нысан  атомының  арасында  атқылаушы 

иондардың энергиясы мен импульсінің қайта 

үлестірілу  процесі  жүзеге  асатын  иондардың 

қатты дене бетімен соқтығысу процесі. 

Бридер  (реактор  бридерный,  реактор-

размножитель) 

Breeder (от анг. Breeder - размножитель). 

Ядерный  реактор,  особенностью  которого 

является  способность  к  воспроизводству 

(размножению)  делящихся  ядер  (ядерного 

горючего, обычно плутония). 



Бридер  (бридерлік  реактор,  реактор-

кӛбейткіш) 

Breeder (ағыл. Breeder - кӛбейткіш). 

Ыдыраушы  ядроларды  (ядролық  отынды, 

әдетте  плутониді)  қайта  ӛндіре  алу  (кӛбейте 

алу)  мүмкіндігімен  ерекшеленетін  ядролық 

реактор. 



Бронзирование 

Bronzing 

1. Химическая полировка, применяемая для 

деталей  из  меди  и  ее  сплавов  с  целью 

изменения цвета.  

2. Металлизация медно-оловянным сплавом 

различных материалов. 

Қолалау 

Bronzing 

1.  Түсін  ӛзгерту  мақсатында  мыстан  немесе 

оның  қорытпаларынан  жасалған  заттарға 

қолданылатын химиялық тегістеу. 

2.  Әртүрлі  материалдарды  мысты-қалайы 

қоспасымен металдау.  

Бэр 

Rem, roentgen equivalent 

Биологический 

эквивалент 



рада

Внесистемная единица эквивалентной дозы. 

Обозначение – бэр, 1 бэр=0,01 Зв. 

Бэр 

Rem, roentgen equivalent 



Радтың 

биологиялық 

эквиваленті. 

Эквивалентті  дозаның  жүйеден  тыс  бірлігі. 

Белгіленуі – Бэр. 1 бэр=0,01 Зв. 

 

 

В 

Вакансия 

Vacancy  (от  лат.  Vacans  –  пустующий, 

свободный).  

Дефект  кристалла,  соответствующий  не 

занятому  частицей  узлу  кристаллической 

решетки. 



 

 

В 

Вакансия 

Vacancy  (латын  тілінен  ауд.  Vacans  –  бос, 

еркін).  

Кристалдық  тор  түйіндерінде  атом  немесе 

ионның болмауынан туындайтын кристалдың 

ақауы. 



вакансия  анионная  /  anionic  vacancy  — 

отрицательно 

заряженная 

вакансия, 

движущаяся в электрическом поле к аноду. 

анионды вакансия / anionic vacancy — электр 

ӛрісінде  анодқа  қарай  қозғалатын  теріс 

зарядталған вакансия. 

вакансия  димерная  /  dimer-vacancy  defects, 

dimer-vacancy lines — особый тип вакансии, 

расположенной  на  поверхности  твѐрдого 

тела. 



екі өлшемді вакансия / dimer-vacancy defects, 

dimer-vacancy  lines  —  қатты  дене  бетінде 

орналасқан вакансияның ерекше түрі. 

вакансия  катионная  /  cationic  vacancy   

положительно 

заряженная 

вакансия, 

движущаяся в электрическом поле к катоду. 

катионды  вакансия  /  cationic  vacancy   

электр  ӛрісінде  катодқа  қарай  қозғалатын  оң 

зарядталған вакансия. 

дивакансия  /  divacancy  —  вакансионный 

комплекс, 

состоящий 

из 


двух 

расположенных рядом вакансий. 



қос вакансия / divacancy  — қатар орналасқан 

екі  вакансиядан  құралған  вакансиялық 

комплекс. 


25 

 

тривакансия  /  trivacancy  —  вакансионный 

комплекс, 

состоящий 

из 

трех 


расположенных рядом вакансий.  

үш вакансия / trivacancy — қатар орналасқан 

үш  вакансиядан  құралған  вакансиялық 

комплекс. 

тетравакансия 

/ 

tetravacancy 

—  

вакансионный  комплекс,  состоящий  из 



четырех расположенных рядом вакансий. 

См. также кластер вакансионный. 



тетравакансия  /  tetravacancy  —    қатар 

орналасқан  тӛрт  вакансиядан  құралған 

вакансиялық комплекс. 

Сон. қ. қараңыз: вакансиялық кластер. 



Вакуум (технический) 

Vacuum (от лат.Vacuum – пустота).  

Состояние  газа,  при  котором  его  давление 

ниже  атмосферного.  В  зависимости  от 

соотношения  между  длиной  свободного 

пробега  атомов  или  молекул  и  линейным 

размером  сосуда  различают  следующие 

виды вакуума: 



Вакуум (техникалық) 

Vacuum (лат.Vacuum – бостық).  

Қысымы  атмосфералық  қысымнан  тӛмен  газ 

күйі.  Атомдардың  немесе  молекулалардың 

еркін  жүру  жолы  мен  ыдыстың  сызықтық 

ӛлшемінің  қатынасына  сәйкес  вакуумның 

тӛмендегі түрлерін бӛліп қарастырады: 

вакуум  высокий  /  high  vacuum  —  вакуум, 

при  котором  длина  свободного  пробега 

молекул  газа  значительно  превышает 

размеры сосуда, содержащего газ. 



жоғары вакуум / high vacuum — Ішінде газы 

бар  құтының  сызықтық  ӛлшемінен  газ 

молекулаларының 

еркін 


жүру 

жолы 


әжептеуір үлкен болған жағдайдағы вакуум. 

вакуум низкий /  low vacuum— вакуум, при 

котором длина свободного пробега молекул 

газа  значительно  меньше  размеров  сосуда, 

содержащего газ. 



төмен  вакуум  /  low  vacuum—  ішінде  газы 

бар  құтының  сызықтық  ӛлшемінен  газ 

молекулаларының 

еркін 


жүру 

жолы 


әжептеуір аз болған жағдайдағы вакуум. 

вакуум  сверхвысокий  /  ultrahigh  vacuum   

вакуум, при котором давление ниже 10

-6

 Па. 



асқын  жоғары  вакуум  /  ultrahigh  vacuum   

қысым 10


-6

  Па-дан  тӛмен  болған  жағдайдағы 

вакуум. 

вакуум  средний  /  moderate  vacuum   

вакуум,  при  котором  длина  свободного 

пробега  молекул  газа  не  более,  чем  на 

порядок отличается от диаметра вакуумного 

трубопровода 

или 


размеров 

сосуда, 


содержащего газ. 

орташа вакуум  / moderate vacuum    Ішінде 

газы  бар  құтының  сызықтық  ӛлшемінен 

немесе  вакуумдық  құбыр  диаметрінен  газ 

молекулаларының еркін жүру жолы шамамен 

бір  дәрежеден  аспайтындай  ерекшеленетін 

вакуум. 



форвакуум  /  initial  vacuum,  forevacuum  — 

предварительный 

(невысокий) 

вакуум. 


Обычно  присутствует  в  фазе  подготовке 

вакуумной системы к работе.  

См. также вакуумирование. 

форвакуум  /  initial  vacuum,  forevacuum  — 

бастапқы  (жоғары  емес)  вакуум.  Әдетте 

вакуумдық  жүйені  жұмысқа  дайындау 

фазасында болады. 

Сон. қ. қараңыз: вакуумдау. 

Вакууми́рование 

Vacuum 


degassing, 

vacuum 


pumping, 

vacuumizing, degasifying treatment 

Удаление газа, пара или парогазовой  среды 

из  сосудов  или  аппаратов  с  целью 

получения 

в 

них 



давления 

ниже 


атмосферного. 

Вакуумдау 

Vacuum 


degassing, 

vacuum 


pumping, 

vacuumizing, degasifying treatment 

Ыдыс  немесе  аппаратта  атмосфералық 

қысымнан тӛмен қысым алу мақсатында одан 

газды, буды немесе булы газды ортаны сорып 

алу. 



вакуумирование  стали  /  steel  vacuum 

treatment  (processing)  —  кратковременная 

обработка  жидкой  стали  под  вакуумом  с 

целью  улучшения  ее  качества  за  счет 

уменьшения в ней содержания газов (Н

2

, N



2

О



2

)  и  неметаллических  включений,  и  при 

специальных 

методах 


выплавки 

и 

некоторых  других  элементов  (например, 



болатты  вакуумдау  /  steel  vacuum  treatment 

(processing)  —  мақсаты    газ  құрамының  (Н

2



N



2

О



2

азаюы 



және 

бейметалдық 

қоспалардың  және  басқа  элементтердің 

(мысалы,  Mn,  Pb,  Zn,  Си)    азаюы  есебінен, 

арнайы  балқыту  әдістері  кезінде  болаттың 

сапасы  жақсарта  түсу  болатын,  сұйық 

болатты    вакуумда    қысқа  мерзімді  ӛңдеу. 


26 

 

Mn, Pb, Zn, Си). 



См. также вакуум,  испарение вакуумное. 

Сон. қ. қараңыз: вакуум, вакуумдық булану 



Вакуумметр 

Vacuum gauge, vacuum indicator 

Прибор 

для 


измерения 

давления  

разреженных    газов.  Как  правило,  состоит 

из 


двух 

элементов: 



преобразователя 

манометрического  и    измерительного 

прибора.  



Вакуумметр 

Vacuum  gauge , vacuum indicator 

Сиретілген  газдардың  қысымын  ӛлшеуге  

арналған  прибор.  Ережеге  сай  екі  элемент: 



манометрикалық  және  ӛлшеуіш  құрал  

түрлендіргішінен тұрады. 



Вакуум–плотность 

Vaccum tightness 

Способность  материала  не  пропускать  

газы. 



Вакуум–тығыздық 

Vaccum tightness 

Материалдың газдарды ӛткізбеу қабілеті. 

Валентность 

Valency, valence (от лат. valentia) 

Способность 

атомов 


образовывать  

химические  связи.  Валентность  можно 

рассматривать  как  способность  атома 

отдавать  или  присоединять    определенное 

число 

электронов. 



Валентность 

положительна, если атом отдает электроны, 

и 

 

отрицательна, 



если 

атом 


их 

присоединяет. 

См. также зона валентная (в ст. зона)  

Валенттілік 

Valency, valence (от лат. valentia) 

Атомдардың  химиялық  байланыстар  жасау 

қабілеті.  Атом  валенттігін  атомның  белгілі 

электрондар  санын  қосып  алу  немесе  беру  

қабілеті  деп  қарастыруға  болады.  Егер  атом  

электрондарды берсе,  валенттілік оң, ал егер 

қосып алса теріс болады. 

Қараңыз  сондай-ақ  валентті  аумақ  (аумақ 

бет.). 



Взаимодействие межатомное 

Atomicinteraction 

Взаимодействие  атомов,  находящихся  в 

одинаковых 

либо 

различных 



энергетических  и  зарядовых  состояниях. 

Может 


быть 

ковалентным, 

ионным, 

металлическим,  типа  водородной  связи  и 

ван-дер-ваальсовым. 

 

Атомаралық әсерлесу 

Atomicinteraction 

Бірдей  немесе  әртүрлі  энергетикалық  және 

зарядтық  күйлердегі  атомдардың  әсерлесуі. 

Ковалентті,  иондық,  металлдық,  сутектік 

байланыс    және  ван-дер-ваальстық  типті 

болуы мүмкін. 



 

Вздутие  покрытия 

Blow  up  of  coating 

Дефект покрытия (например,  плазменного)  

в 

 



виде 

 

местного 



 

отслоения  

куполообразной  формы. 

Қаптаманың  ісінуі 

Blow  up  of  coating 

Күмбез 

секілді 


қалыптың 

жергілікті  

қабыршақтану  түріндегі    қаптама    ақауы 

(мысалы,  плазмалық). 



Виницаль 

Vicinal form 

Побочная    грань  кристалла,    слабо 

откланенная    от    одной    из    основных  

граней. 

См.  также  поверхность  вицинальная  (в 

ст.поверхность)  

Виницаль 

Vicinal form 

Негізгі  қырының  бірінен  әлсіз  ауытқыған 

кристалдың  туындаған жанама қыры. 

Сон. қ. қараңыз:  вицинальді бет  

Воздействие водородное  

высокотемпературное  

High- temperature hydrogen  attack 

Потеря прочности  и пластичности стали  в  

результате  высокотемпературной  реакции 

абсорьированного  водорода  с карбидами  

Сутекті жоғары температуралы  әсер ету 

High- temperature hydrogen  attack 

Ішкі    жарықшақтардың  туындауы  және 

декорбюризациямен 

қосарлас 

жүретін 


жүрілетін 

 

құрыш 



карбидтері 

бар  


абсорбирленген 

сутегінің 

 

жоғары 


27 

 

стали, сопровождающаяся  



декарбюризацией  и  возникновением  

внутренних трещин.  

температуралық    реакциясы  нәтижесінде  

құрыштың    беріктігін  және  пластикалығын 

жоғалтуы. 

Ванади́рование 

Vanadium saturation treatment 

Химико-термическая 

обработка 

поверхностного  слоя  металла  или  сплава 

путѐм насыщения его ванадием.  



Ванадирлеу 

Vanadium saturation treatment 

Ванадиймен  қанықтыру  жолымен  металдың 

немесе  оның  қорытпасының  беткі  қабатын 

химиялық және термиялық ӛңдеу. 

Вес атомный 

Atomic weight 

Устаревший  термин,  правильнее    масса 

атомная

Атомдық салмақ 

Atomic weight 

Кӛнерген термин, дұрысы атомдық масса.  

Вещества́ радиоакти́вные 

Radioactive substances  

Вещества, 

содержащие 

радиоактивные 

изотопы  одного или  нескольких  элементов. 

Основная  радиохимическая  характеристика 

—  удельная  радиоактивность:  активность, 

отнесенная к единице объема или массы.  

Радиобелсенді заттар 

Radioactive substances  

Бір 

немесе 


бірнеше 

элементтердің 

радиобелсенді изотоптарын қамтитын заттар. 

Негізгі  радиохимиялық  сипаттамасы  – 

меншікті  радиобелсенділік,  яғни  кӛлем 

немесе масса бірлігіне келетін белсенділік. 



Взаимоде́йствие межфа́зное  

Phase interaction 

Перенос вещества из одной фазы в другую, 

включая  массоперенос  до  и  после  границы 

раздела  фаз  и  непосредственно  межфазный 

переход.  Движущей  силой  взаимодействия 

межфазного является градиент химического 

потенциала  компонента,  исчезающий  по 

достижении фазового равновесия. 

Фазааралық ӛзара әрекеттесу 

Phase interaction 

Фазаның  бӛліну  шекарасына  дейінгі  және 

кейінгі  масса  тасымалдауды  және  де 

фазааралық  ауысуды  қоса  алғандағы  заттың 

бір  фазадан  басқа  фазаға  ӛтуі.  Фазааралық 

ӛзара  әрекеттесудің  қозғаушы  күші  фазалық 

тепе-теңдікке  жеткенде  жойылып  кететін 

компоненттің  химиялық  потенциалының 

градиенті болып табылады. 



Взаимоде́йствие межа́томное 

Atomic interaction 

Взаимодействие  атомов,  находящихся  в 

одинаковых 

либо 

в 

различных 



энергетических  и  зарядовых  состояниях. 

Может 


быть 

ковалентным, 

ионным, 

металлическим,  типа  водородной  связи  и 

ван-дер-ваальсовым. 

Атомаралық ӛзара әрекеттесу 

Atomic interaction 

Бірдей  не  әр  түрлі  энергетикалық  және 

зарядтық  күйлерде  орналасқан  атомдардың 

ӛзара 

әркеттесуі. 



Ковалентті, 

иондық, 


металдық,  сутегі  тәрізді  және  ван-дер-

ваальстік байланыстарда болуы мүмкін.  



Взаимоде́йствие межмолекуля́рное 

Molecular interaction 

Взаимодействие  электрически  нейтральных 

молекул 


или 

атомов; 


определяет 

существование  жидкостей  и  молекулярных 

кристаллов,  отличие  реальных  газов  от 

идеальных. 



Молекула аралық ӛзара әрекеттесу 

Molecular interaction 

Электрлі  бейтарап  молекулалардың  немесе 

атомдардың  әсерлесуі;  сұйықтардың  және 

молекулалық  кристалдардың  болуын,  нақты 

газдардың  идеал  газдардан  ерекшелігін 

анықтайды. 

Взрыв  

Explosion 

Быстрое выделение энергии в ограниченном 

объѐме, связанное с внезапным изменением 

состояния  вещества  и  сопровождаемое 

обычно  ударной  волной  и  разрушением 

окружающей среды. 



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   78




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет