Пучо́к
Beam
Применительно
к
радиационным
и
плазменным технологиям этим термином
обозначается поток частиц, движущихся по
близким траекториям в одном направлении,
обычно имеющий малые поперечные
размеры по сравнению с его длиной. При
этом
частицы
вдоль
направления
распространения
пучка
движутся
со
скоростью,
значительно
превышающей
скорость
их
хаотического
теплового
движения.
Шоқ
Beam
Радиациялы және плазмалы технологияларда
бұл
терминмен
кӛлденең
ӛлшемі
траекториясының ұзындығынан әлдеқайда аз
болатын, бір бағытта және бір-біріне жуық
траекториямен
қозғалатын
бӛлшектер
ағынын айтады. Сонымен қатар, шоқтың
таралу бағытындағы бӛлшектердің қозғалыс
жылдамдығы олардың хаостық жылулық
қозғалысының жылдамдығынан әлдеқайда
жоғары болады.
пучки встречные / counter beams — пучки,
в
которых
ускоренные
частицы
взаимодействуют в режиме движения
навстречу друг другу при энергиях,
максимально доступных в лабораторных
условиях.
— қарама-қарсы шоқтар / counter beams —
лабораториялық жағдайда алуға болатын
максимал энергияға ие, бір-біріне қарама-
қарсы қозғалыс режимінде ӛзара әсерлесетін
үдетілген бӛлшек шоқтары.
пучок атомный (молекулярны ) / аtomic
(molecular) beam — пучок, в основном
состоящий из электрически нейтральных
атомов (молекул), движущихся в вакууме
практически без взаимодействия друг с
другом
и
с
атомами
(молекулами)
остаточной газовой среды.
атомдық (молекулалық) шоқ / аtomic
(molecular) beam — вакуумда бір-бірімен
және қалдық газдық ортаның атомдарымен
(молекулаларымен) әсерлеспей қозғалатын,
электрлік
бейтарап
атомдардан
(молекулалардан) тұратын шоқ.
пучок заряженных частиц / charged
particle beam — пучок, состоящий из одно-
или многозарядных (положительных или
отрицательных) ионов, электронов или
позитронов. Транспортировка такого пучка
из-за кулоновского взаимодействия зарядов
представляет
собой
значительную
проблему.
зарядталған бөлшектер шоғы / charged
particle beam — бір немесе кӛп зарядты (оң
және теріс) иондардан, электрондардан
немесе
позитрондардан
тұратын
шоқ.
Зарядтардың
кулондық
әсерлесуінің
салдарынан мұндай шоқтарды тасымалдауда
айтарлықтай қиыншылықтар туындайды.
пучок
заряженных
частиц
высокоинтенсивный / high-intensity charged
particle beam — то же самое, что и пучок
заряженных частиц мощный.
жоғары қарқынды зарядталған бөлшектер
шоғы / high-intensity charged particle beam —
қуатты зарядталған бөлшектер шоғының
ӛзі.
238
пучок
заряженных
частиц
концентрированный
(высококонцентрированный) / high-
intensity charged particle beam — то же
самое, что и пучок заряженных частиц
мощный.
концентрленген (жоғары концентрленген)
зарядталған бөлшектер шоғы / high-
intensity charged particle beam — қуатты
зарядталған бөлшектер шоғының ӛзі.
пучок заряженных частиц мощный / high-
power charged particle beam — пучок, под
действием
которого
интенсивность
радиационно-стимулированных процессов
растѐт нелинейно с ростом плотности тока.
қуатты зарядталған бөлшектер шоғы /
high-power charged particle beam — ток
тығыздығының
ӛсуімен
радиациялы-
қоздырылған процестер қарқындылығының
сызықты емес артуын тудыратын шоқ.
пучок импульсный / pulsed beam — пучок, в
котором плотность тока частиц вначале
наростает, достигает максимума, а затем
спадает.
Характеризуется
не
только
величиной тока, но и длительностью
импульса.
импульсті шоқ / pulsed beam — ондағы
бӛлшектер ағыны тығыздығы бастапқыда
максимумға дейін ӛсіп, кейіннен біртіндеп
тӛмендейтін шоқ. Тек ток тығыздығымен
ғана емес, сонымен қатар импульстің
ұзақтығымен де сипатталады.
пучок импульсный микросекундный /
microsecond beam — импульсный пучок с
длиной импульса в интервале 10
-6
– 10
-3
с.
микросекундты
импульсті
шоқ
/
microsecond beam — импульс ұзақтығы 10
-6
–
10
-3
с интервалында болатын шоқ.
пучок импульсный наносекундный /
nanosecond beam — импульсный пучок с
длиной импульса в интервале 10
-9
– 10
-6
с.
наносекундты импульсті шоқ / nanosecond
beam — импульс ұзақтығы 10
-9
– 10
-6
с
интервалында болатын шоқ.
пучок импульсный пикосекундный /
picosecond beam — импульсный пучок с
длиной импульса в интервале 10
-12
– 10
-9
с.
пикосекундты импульсті шоқ / picosecond
beam — импульс ұзақтығы 10
-12
– 10
-9
с
интервалында болатын шоқ.
пучок импульсный субмикросекундный/
submicrosecond beam — импульсный пучок
с длиной импульса менее 10
-6
с.
субмикросекундты
импульсті
шоқ
/
submicrosecond beam — импульс ұзақтығы
10
-6
секундтан тӛмен болатын шоқ.
пучок ионный / ion beam — пучок, в
основном состоящий из положительных
(одно-
или
многозарядных)
или
отрицательных ионов.
иондық шоқ / ion beam — негізінен оң (бір
немесе кӛп зарядты) немесе теріс иондардан
тұратын шоқ.
пучок моноимпульсный /mono- (single)
pulsed beam — пучок, который состоит из
однократного импульса.
моноимпульсті шоқ /mono- (single) pulsed
beam — бірінші реттік импульстен тұратын
шоқ.
пучок
моноэнергетический
(монохроматический) / monochromatic
beam — пучок, в котором все частицы
условно имеют одинаковую энергию.
моноэнергиялық (монохроматтық) шоғыр
/ monochromatic beam — шартты түрде бірдей
энергияға ие шоқ.
пучок сильноточный / high current beam —
пучок заряженных частиц, в котором
собственные
электромагнитные
поля
оказывают определяющее воздействие на
его динамику в процессе генерации и
транспортировки.
Применение
этого
термина в радиационных и плазменных
технологиях
обработки
материалов
предполагает, что его значение должно
быть оговорено в каждом конкретном
случае.
аса дәл шоқ / high current beam — меншікті
электромагниттік ӛрістерінің әсері ӛзінің
генерациялану және тасымалдану процесінің
динамикасында шешуші рӛл атқаратын
зарядталған бӛлшектер шоғы. Бұл терминді
материалды ӛңдеудің радиациялық және
плазмалық технологиясында қолданғанда
әрбір жағдайда түсіндіріліп отыру керек.
239
пучок синтезированный / fusion beam —
пучок, состоящий из взаимопроникающих
пучков частиц противоположных знаков,
движущихся в одном направлении (ион-
электронный, ион-ионный).
синтезделген шоқ / fusion beam — бір
бағытта қозғалатын, бір-біріне еніп кеткен әр
аттас бӛлшектер шоғынан тұратын шоқ (ион-
электрондық, ион-иондық).
пучок частотно – импульсный / pulsed
beam — пучок, в котором частицы движутся
в
импульсном
режиме
(см.
пучок
импульсный), но при этом импульсы
повторяются с определѐнной частотой.
импульсті-жиілікті шоқ / pulsed beam —
бӛлшектері белгілі бір жиілікпен қайталанып
отыратын импульсті режимде қозғалатын
шоқ.
пучок электронный / electron beam —
пучок,
в
основном
состоящий
из
электронов.
электрондық шоқ / electron beam —
негізінен электрондардан тұратын шоқ.
пучки встречные / counter beams – пучки, в
которых
ускоренные
частицы
взаимодействуют в режиме движения
навстречу друг другу при энергиях,
максимально доступных в лабораторных
условиях.
қарама-қарсы шоқтар / counter beams – —
лабораториялық жағдайда алуға болатын
максимал энергияға ие, бір-біріне қарама-
қарсы қозғалыс режимінде ӛзара әсерлесетін
үдетілген бӛлшек шоғыры.
Пушка плазменная – то же, что инжектор
плазмы.
Плазмалық
зеңбірек
–
плазма
инжекторының ӛзі.
Пу́шка электро́нная
Electron gun
Вакуумное устройство для получения
пучков электронов.
Электрондық зеңбірек
Electron gun
Электрон шоқтарын алу үшін қолданылатын
вакуумдық құрылғы.
Пьезоэлектричество
Piezoelectricity
Поляризация диэлектрика под действием
механических
напряжений
(прямой
пьезоэлектрический
эффект)
и
механическая деформация под действием
электрического
поля
(обратный
пьезоэлектрический эффект). Прямой и
обратный пьезоэлектрические эффекты
наблюдаются в одних и тех же кристаллах
пьезоэлектриков.
В
плазменных
технологиях
широко
используется
измеритель
толщины
пленок
пьезоэлектрический как средство для
измерения толщины пленок в процессе их
осаждения.
Пьезоэлектр
Piezoelectricity
Механикалық кернеулер (тік пьезоэлектрлі
эффект)
әсерінен
диэлектриктің
поляризациясы мен электрлі ӛріс әсерінен
болатын
(кері
пьезоэлектрлі
эффект)
механикалық деформация. Тік және кері
пьезоэлектрлі
эффектілер
бір
ғана
пьезоэлектрик
кристалдарда
байқалады.
Плазмалық технологияларда қабықтардың
қалыңдығын
ӛлшеуші
пьезоэлектрлі
ӛлшеуіш,
оларды
тұндыру
кезінде
қабықтардың қалыңдығын ӛлшеу құралы
ретінде қолданылады.
Пьюрекс-процесс
Процесс
переработки
использованных
тепловыделяющих элементов, суть которого
состоит в следующем: их разрезают на
части и растворяют в азотной кислоте.
Далее раствор очищают от продуктов
деления и элементов оболочки, выделяют
чистые соединения урана и плутония.
Затем, полученный диоксид плутония
направляют
на
изготовление
новых
сердечников, а уран - либо на изготовление
Пьюрекс – процесі
Қолданылған
жылубӛлгіш
элементтерді
бӛліктерге бӛліп, азот қышқылында ерітетін,
қайта ӛңдеу процесі. Ары қарай ерітіндіні
бӛліну
ӛнімдерінен
және
қабықша
элементтерден
тазартады,
уран
және
плутонийдің таза қосындыларын бӛліп
алады. Одан соң алынған плутоний диоксидін
жаңа ӛзекшелер дайындауға жібереді, ал
уранды ӛзекше дайындауға, немесе
235
U
изотоп бойынша байытуға жібереді.
240
сердечников, либо на обогащение по
изотопу
235
U.
Пя́тна Ве́нера
Vener spots
Следы
эрозии
на
поверхности
монокристаллов под действием пучка
ионов, которые являются свидетельством
существования
направлений
преимущественной эмиссии атомов.
Венера дағы
Vener spots
Монокристалдар бетінде иондар шоғы
әсерінен туындаған эрозияның ізі. Бұл
атомдар эмиссиясының бағыты бар екендігін
дәлелдейді.
Пятно́ като́дное
Cathode spot
Светящееся пятно на поверхности катода,
возникающее при переходе тлеющего
разряда в дуговой разряд.
Катод дағы
Cathode spot
Солғын разряд доғалық разрядқа ауысқан
кезде
катод
бетінде
пайда
болатын
жарқыраушы дақ.
Р
Работа
Work
Мера действия силы, зависящая от
численной величины и направления этой
силы, а также от перемешения точки ее
приложения.
Р
Жұмыс
Work
Сандық шамасы мен осы күштің бағытына,
сондай-ақ оны түсіру нүктесінің орын
ауыстыруына тәуелді күштің әсер ету
шамасы.
работа в термодинамике / work of
thermodinamical system – способ обмена
энергией
между
термодинамической
системой и окружающими телами при
изменении внешних параметров состояния,
которые определяют положение границ
раздела системы или ее частей и
взаимодействие с внешними силовыми
полями. Количество энергии, передаваемой
этим способом, тоже называется работой.
Термодинамикадағы жұмыс / work of
thermodinamical system – жүйенің бӛліну
шекарасы немесе оның бӛліктерінің орнын
және сыртқы күштік ӛрістермен әсерлесуін
анықтайтын, сыртқы күй параметрлерінің
ӛзгерісі кезінде термодинамикалық жүйе мен
қоршаған жүйенің арасында энергия алмасу
тәсілі. Бұл тәсілмен берілген энергия
мӛлшері жұмыс деп те аталады.
работа выхода / work function – энергия,
которую необходимо затратить, чтобы
удалить электрон из твердого или жидкого
тела в вакуум (в состояние с кинетикой
энергией, равной нулю).
шығу жұмысы / work function – қатты немесе
сұйық денеден электронды вакуумға (нӛлге
тең энергия кинетикасы бар күйіне) жіберу
үшін жұмсалуға тиіс энергия.
работа деформации / work (energy) of
deformation – работа, затрачиваемая на
деформацию
образца
или
изделия
(например, растяжение, сжатие или сдвиг).
деформация жұмысы / work (energy) of
deformation – үлгінің немесе бұйымның
(мысалы, созылуы, сығылуы немесе ығысуы)
деформациясына жұмсалатын жұмыс.
работа разрушения / fracture energy –
работа, затрачиваемая на разрушение
образца или изделия.
бұзылу жұмысы / fracture energy – үлгінің
немесе бұйымның бұзылуына жұмсалатын
жұмыс.
работа с источником ионизирующего
излучения / work with ionization irradiation
source – все виды обращения с источником
излучения на рабочем месте, включая
радиационный контроль.
иондаушы сәулелену көзімен жұмыс / work
with
ionization
irradiation
source
–
радиациялық бақылауды есепке алағанда
жұмыс орнында сәулелену кӛзімен жұмыс
жасаудың барлық түрі.
работа с радиоактивным веществами /
work with radioactive substances – все виды
обращения с радиоактивными веществами
радиобелсенді заттармен жұмыс/ work
with radioactive substances – радиациялық
бақылауды есепке алғанда жұмыс орнында
241
на рабочем месте, включая радиационный
контроль.
радиобелсенді заттармен жұмыс жасаудың
барлық түрі.
Равновесие
Equilibrium, balance
Состояние физической системы, в котором
она при неизменных внешних воздействиях
может пребывать сколь угодно долго.
Тепе-теңдік
Equilibrium, balance
Ӛзгеріссіз сыртқы ӛзара әрекеттер кезінде
соншалықты ұзақ бола алатын физикалық
жүйенің күйі.
равновесие
адсорбционное
/absorption
balance – состояние системы, при котором
процессы адсорбции десорбции имеют
равные скорости.
адсорбциялық
тепе-теңдік
/absorption
balance – алсорбция, десорбция процестері
тең жылдамдықтарға ие болатын жүйенің
күйі.
равновесие безразличные / indifererent
equilibrium,
labile
equilibrium,
neutral
equilibrium
– состояние механической
системы, при котором не слишком большие
изменения положений точек системы не
влекут за собой возникновения сил,
стремящихся изменить положения точек.
айырмасыз
тепе-теңдік/
indifererent
equilibrium,
labile
equilibrium,
neutral
equilibrium – жүйе нүктелері қалыптарының
үлкен
емес
ӛзгерістері
нүктелердің
қалыптарын
ӛзгертуге
тырыспайтын
күштердің
туындауын
әкелмейтін
механикалық жүйенің күйі.
равновесие
динамическое
/
dynamic
balance,
dynamic
equilibrium,
movable
equilibrium,
transient
equilibrium
–
равновесие между термодинамическими
фазами, при котором число молекул,
переходящих из одной фазы в другую,
равно числу молекул, возвращающихся
обратно за то же время.
динамикалық
тепе-теңдік
/
dynamic
balance,
dynamic
equilibrium,
movable
equilibrium, transient equilibrium – бір фазадан
екінші фазаға ӛтетін молекулалар саны сол
уақыт ішінде кері қайтатын молекулалар
санына тең термодинамикалық фазалар
арасындағы тепе-теңдік.
равновесие ионизационное / ionization
equilibrium – равновесное состояние газа
при
высоких
температурах,
когда
столкновения частиц газа сопровождаются
их ионизацией.
иондану тепе-теңдігі / ionization equilibrium
– газ бӛлшектерінің олардың иондануымен
қосарласа жүретін жоғары температуралар
кезіндегі газдың тепе-теңдік күйі.
равновесие механической системы /
mechanical equilibrium – состояние системы,
находящейся под действием сил, при
котором все ее точки покоятся по
отношению к какой-либо системе отсчета.
механикалық жүйе тепе-теңдігі /
mechanical equilibrium – жүйенің барлық
нүктелері кандай да бір есеп жүйесіне
қатынасы
бойынша
тыныштанатын
күштердің
әсері
астында
орналасатын
жүйенің күйі.
равновесие
неустойчивое
/
unstable
equilibrium – равновесие, при котором уже
малые возмущения системы приводят к
существенному ее отклонению от состояния
равновесия и переходу в новое состояние
равновесия.
тұрақсыз тепе-теңдік / unstable equilibrium
– жүйенің шағын ұйытқулары тепе-теңдік
күйден оның елеулі ауытқуына және тепе-
теңдіктің жаңа күйіне ӛтуге әкелетін тепе-
теңдік.
равновесие плазмы в магнитном поле / plasma
balance — состояние плазмы, в котором
сила
газокинетического
давления,
действующая на любой элемент ее объема,
уравновешивается силой Ампера; одно и
необходимых
условий
магнитного
удержания плазмы.
магнт өрісіндегі плазманың тепе-теңдігі /
plasma
balance
— плазманың оның
кӛлеміндегі кез келген элементіне әсер ететін
газкинетикалық қысым күші Ампер күшімен
теңесетін күйі;плазманың магнитпен ұсталып
тұруының бірі және қажетті шарт.
равновесие радиоактивное / radioactive
balance — равновесие между количествами
радиоактивті тепе-теңдік / radioactive
balance — радиоактивті қатарда бірінен
242
радиоактивных веществ, образующихся
одно из другого в радиоактивном ряде.
келесісі түзілетін радиоактивті заттардың
мӛлшерінің арасында,ы тепе-теңдік.
равновесие статистическое / statistical
equilibrium — состояние замкнутой системы
многих частиц, в котором средние значения
физических величин, характеризующих
систему, не зависят от времени.
статистикалық тепе-теңдік / statistical
equilibrium — кӛп бӛлшекті тұйықталған
жүйенің
оны
сипаттайтын
физикалық
шамаларының орташа мәндері уақытқа тәуелсіз
күйі.
равновесие
термодинамическое
/
thermodynamic equilibrium — состояние
термодинамической системы, в которое она
самопроизвольно
переходит
спустя
достаточно большой промежуток времени в
условиях изоляции от окружающей среды,
после чего параметры состояния системы
уже не меняются со временем.
термодинамикалық
тепе-теңдік
/
thermodynamic
equilibrium
—
термодинамикалық жүйенің ол ӛздігінен
қоршаған ортадан оқшауланған жағдайда ұзақ
уақыт аралығынан кейін келетін, одан соң
жүйенің күй параметрлері уақыт бойынша
ӛзгермейтін күйі.
—
равновесие устойчивое / stable equilibrium
— равновесие, при котором малое
возмущение системы приводит к малому ее
отклонению от состояния равновесия и
через
некоторое
время
вследствие
диссипации энергии система обычно
возвращается
в
свое
первоначальное
состояние.
орнықты тепе-теңдік / stable equilibrium —
жүйенің аздаған қозулары тепе-теңдік күйінен
аздап қана ауытқуына әкелетін және қандай да бір
уақыт
аралығынан
кейін
энергияның
диссипациясы салдарынан жүйе әдетте ӛзінің
бастапқы күйіне қайта оралатын тепе-теңдік.
равновесие фазовое / phase equilibrium —
одновременное
сосуществование
термодинамически равновесных фаз в
многофазной системе.
фазалық тепе-теңдік / phase equilibrium —
кӛпфазалы жүйеде термодинамикалық тепе-
тең фазалардың бір уақытта бар болуы.
Достарыңызбен бөлісу: |