Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
Рад Rad Внесистемная единица поглощенной дозы излучения. 1рад=0,01 Гр
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Рад Rad
Внесистемная единица поглощенной дозы излучения. 1рад=0,01 Гр. Рад Rad
Сәулеленудің жұтылған мӛлшерінің (дозасының) жүйеден тыс бірлігі. 1рад=0,01 Гр.
Radical
Одноядерная или
многоядерная электронейтральная частица, имеющая
неспаренные электроны. Радикалы обладают высокой реакционной способностью и имеют короткое время жизни в свободном состоянии. радикалы свободные / free radical — кинетически независимые частицы, характеризующиеся наличием неспаренных электронов. Радикал Radical
Жұптаспаған электрондары бар, бірядролы немесе кӛпядролы электрлі бейтарап бӛлшек. Радикалдар ӛте үлкен жоғары реакциялық қасиетке ие және еркін күйде ӛте қысқа ӛмір сүру уақытына ие.
жұптаспаған электрондардың болуымен сипатталатын кинетикалық тәуелсіз бӛлшектер. Радиоакти́вность Radioactivity (от лат. Radio – излучаю и activus – деятельный) Свойство атомных ядер самопроизвольно (спонтанно) изменять свой состав (заряд, массовое число). Процесс сопровождается испусканием жѐсткого электромагнитного излучения, элементарных частиц или Радиоактивтілік. Radioactivity (лат. Radio – сәулелендіремін және activus – белсенді) Атом ядроларының ӛз құрамын (зарядын, массалық санын) ӛздігінен ӛзгерте алу қасиеті. Процесс қатты электромагнитті сәулеленудің, элементар бӛлшектердің және ядролық заттардың бӛлінуімен бірге жүзеге 243
ядерных фрагментов. Ядра нового нуклида, которые образуются в результате радиоактивного распада исходного нуклида (радионуклида), могут быть стабильными или радиоактивными.
radioactivity — радиоактивность, возникающая в веществе в результате его облучения. асады. Бастапқы нуклидтің(радионуклидтің) радиоактивті ыдырауының нәтижесінде пайда болған жаңа нуклидтің ядросы тұрақты немесе радиоактивті болуы мүмкін. қоздырылған радиоактивтілік – затта оның сәулеленуінің нәтижесінде туындайтын радиоактивтілік.
Radiography Метод неразрушающего контроля, при котором исследуемый предмет облучается рентгеновскими или
гамма-лучами; возникающее теневое изображение предмета фиксируется на фотографической пленке, помещенной позади него, или проецируется на монитор (радиография в реальном времени). Внутренние дефекты могут быть обнаружены при анализе изменений в изображении, вызванных изменениями толщины, плотности или поглощающей способности исследуемого предмета. радиография нейтронная / neutron radiography — исследование объекта методом облучения нейтронами и регистрации детектором прошедших через объект нейтронов или продуктов ядерных реакций, возникающих при облучении. Нейтронная радиография применяется, главным
образом, для
исследования металлов, сплавов, минералов, водосодержащих веществ и других веществ с целью выявления в них неоднородностей, примесей и их пространственного распределения. Радиогра́фия Radiography Қиратпайтын басқару
әдісі, мұнда
зерттелетін зат рентген немесе гамма сәулелерімен сәулелендіріледі; пайда
болатын заттың кӛлеңкелі бейнесі оның артында
орналасқан фотографиялық пленкада тіркеледі, немесе мониторға проекцияланады (нақты
уақыттағы радиография). Ішкі ақаулар қалыңдығының, тығыздығының немесе зерттеліп жатқан заттың
жұту қабілетінің ӛзгерісінен туындайтын бейнедегі ӛзгерістерлі талдау кезінде анықталуы мүмкін.
neutron
radiography – объектіні нейтрондармен сәулелендіру және объект арқылы ӛткен нейтрондарды немесе сәулелену кезінде пайда болған ядролық реакция ӛнімдерін детектормен тіркеу арқылы объектіні зерттеу әдісі. Нейтрондық радиография негізінен металдарда, балқымаларда, минералдарда, құрамында суы бар заттардың және басқа да заттардың біртекті еместігін, ондағы қоспалар мен кеңістіктік таралуын анықтау үшін қолданылады.
Radiolysis, radiolytic decomposition (от радио... и греч. lysis - разложение, распад) Химические превращения вещества, происходящие под действием ионизирующих излучений. Обычно превращения состоят в разложении вещества на более простые. Радиолиз Radiolysis, radiolytic decomposition (радио сӛзінен... және греч. lysis – ыдырау, бӛліну) Иондаушы сәулелердің әсерінен заттың химиялық түрленуі. Негізінен түрленулер қарапайымырақ заттарға ыдырауынан тұрады.
(от-лат. radio - излучаю и греч. lysis - разложение, распад) Химические процессы деструктивного характера, протекающие при поглощении веществом энергии
вещества, образующиеся в результате Радиолиз (от-лат. radio - сәулелеу және грек. lysis – ыдырау, бӛліну) Заттың иондаушы сәуле энергиясын жұтуы кезінде жүретін құрылымсыз сипаттағы химиялық процесс. Радиациялық-химиялық реакция кезінде пайда болған заттарды
244
радиационно-химических реакций. Кроме того, термин «радиолиз» имеет более широкий смысл как любые химические превращения, связанные с воздействием излучения. См. также
реакции радиационно- химические, технология радиационно- химическая — радиолиз импульсный / pulse radiolysis —
метод исследования быстрых химических реакций и их короткоживущих продуктов (время жизни от 10 -1
-12 с)
при воздействии на вещество коротким импульсом ионизирующего излучения. Чаще всего
используют импульсы электронов высоких энергий (от ~0,5 до 30- 40 МэВ), реже – рентгеновского излучения. Иногда применяют импульсы тяжелых заряженных частиц (например, протонов). В качестве источников импульсного излучения используют импульсные ускорители заряженных частиц, рентгеновские трубки и т.д. қоса, «радиолиз» термині
сәулелік әсерлесуімен байланысты кез-келген химиялық
түрленулерде кеңінен қолданылады. Сон. қ. қараңыз радиациялы-химиялық
затқа қысқа импульсті иондаушы сәулелер арқылы әсер еткен кездегі жылдам химиялық реакциялар мен олардың қысқа ӛмір сүретін (ӛмір сүру уақыты 10 -1
-12 с-дейін) ӛнімдерін зерттеу тәсілі. Кӛбіне жоғары энергиялы электрондар импульсі (~0,5МэВ- тен 30-40 МэВ-қа дейін), азырақ - рентген сәулелері қолданылады. Кейде
ауыр зарядталған бӛлшектердің импульстері де қолданылады (мысалы, протондардың). Импульсті сәуленің кӛзі ретінде зарядталған бӛлшектердің импульсті үдеткіштері, рентген түтікшелері және т.б. қолданылады. Радиолюминесце́нция Radioluminescence Люминесценция, возбуждаемая ядерными излучениями (aльфа-частицами, электронами, протонами, нейтронами, гамма-излучением и т.д.) или рентгеновскими фотонами. См. также
люминесценция, катодолюминесценция. Радиолюминесце́нция Radioluminescence Ядролық сәулелер (альфа-бӛлшектер, электрондар, протондар, нейтрондар, гамма- сәулелер және т.б.) немесе рентгендік сәулелер әсеінен қозған люминесценция. Сон. қ. қараңыз: люминесценция, катодты
Radiometer (от лат. radio — излучаю и греч. metreō — измеряю) 1.
Прибор для
измерения энергии
электромагнитного излучения, основанный на его тепловом действии. 2. Прибор для измерения активности радиоактивных источников. Радиоме́тр. Radiometer (лат. radio — сәулелендіремін және гр. metreō — ӛлшеймін) 1. Электромагниттік сәулелену энергиясын ӛлшеуге арналған, осы сәулеленудің жылулық әсеріне негізделген құрал. 2. Радиоактивті кӛздердің белсенділігін ӛлшеуге арналған құрал.
Radiometry (от лат. radio - излучаю и греч. metreo-измеряю) 1. Регистрация излучений, испускаемых ядрами радионуклидов, с помощью
радиометрических приборов. Основана на различных эффектах взаимодействия излучения с веществом (ионизация, люминесценция, излучение Черенкова, образование треков в прозрачных средах, тепловое действие излучения, воздействие Радиоме́трия. Radiometry (лат. radio — сәулелендіремін және гр. metreō — ӛлшеймін) 1. Радиометрлі құрылғылардың кӛмегімен радионуклид ядролары шығаратын сәулелерді тіркеу. Сәуленің затпен әсерлесуінің әр түрлі
эффектілеріне негізделген(иондану, люминесценция, Черенков сәулеленуі, мӛлдір ортадағы тректердің пайда болуы, сәуленің жылулық әсері, фотографиялық материалдарға әсері 245
на фотографические материалы и др.). Радиометрические приборы состоят из детекторов, в которых
происходит преобразование энергии излучения в электрическую или другие сигналы, и регистрирующих устройств. 2.
Совокупность методов
измерений активности (числа распадов в единицу времени) радионуклидов, содержащихся в радиоактивных источниках. және т.б.).
Радиометриялық құралдар сәулелену энергиясын электр энергиясына немесе басқа сигналдарға түрлендіретін детекторлардан және тіркеуші құрылғыдан тұрады. 2. Радиоактивті кӛздердегі радионуклидтердің белсенділігін (уақыт
бірлігінде ыдырау санын) ӛлшеу тәсілдерінің жиынтығы. Радионуклиды Radionuclides Нуклиды, ядра которых радиоактивны. По типам радиоактивного распада различают альфа-, бета-радионуклиды, радионуклиды, ядракоторых распадаются по
типу электронного захвата, и радионуклиды, ядра которых повреждены спонтанному делению. Испускание радиоактивными ядрами альфа- и бета-частиц, а также электронный захват обычно
сопровождаются испусканием рентгеновского или
гамма-излучения, поэтому
большинство радионуклидов представляет собой
источники электромагнитного излучения. Общее число известных радионуклидов превышает 1800; осуществление ядерных реакций приводит к синтезу новых
радионуклидов. В зависимости от устойчивости ядер радионуклиды подразделяют на
короткоживущие и долгоживущие; четкой границы между этими понятиями нет. Условно принимают, что радионуклиды, у которых Т 1/2 менее 10 суток, относятся к короткоживущим, а радионуклиды с большими периодами полураспада. Радионуклидтер Radionuclides Ядролары радиобелсенді нуклидтер. Радиобелсенді ыдырау типтері бойынша ядролары электронды қармалу типі бойынша қармалатын альфа-, бета-радионуклидтер, радионуклидтер және ядролары спонтанды бӛлінуге ұшырайтын радионуклидтер деп ажыратылады. Альфа-
және бета-
бӛлшектердің радиобелсенді ядроларды шығаруы, сондай-ақ электронды қармауы әдетте рентгендік немесе гамма-сәулеленуді сәулеленумен жүргізіледі. Сондықтан радионуклидтердің кӛпшілігі ӛздерімен электромагнитті сәулеленуді тудырады. Белгілі радионуклидтердің жалпы саны 1800-ден асады; ядролық реакциялардың іске асуы жаңа радионуклидтердің синтезіне алып келеді. Ядролар тӛзімділігіне байланысты радитонуклидтерді қысқа ӛмірсүруші және ұзақ ӛмірсүруші деп бӛледі; бұл екі түсініктің арасында нақты шекара жоқ. Шартты түрде Т 1/2
10 тәуліктен кем
болған радионуклидтерді қысқа ӛмірсүрушіге, ал жартылай ыдыраудың үлкен периодтары бар радионуклидтерді ұзақ ӛмірсүруші деп қабылдайды.
Синоним
термина средства радиозащитные. Радиопротекторлар Радиоқорғаушы құрал терминінің синонимі. Радиотерапия Radiotherapy Метод лечения
воздействием ионизирующего излучения. Радиотерапия Radiotherapy Иондаушы сәуле әсерімен емдеу әдісі.
Radiochemistry. Раздел химии,
изучающий свойства радиоактивных веществ — химических соединений, радиоактивных элементов (т.е. элементов, все
изотопы которых
радиоактивны), радионуклидов (в т. ч. радиоактивных изотопов нерадиоактивных Радиохимия Radiochemistry. Радиоактивті заттардың – химиялық қосылыстардың қасиеттерін, ридиоактивті элементтерді (яғни, барлық изотоптары радиоактивті элементтерді), радионуклидтерді (оның ішінде, радиоактивті емес
элементтердің радиоактивті 246
элементов). К радиохимии относят также научные основы технологий, связанных с получением радиоактивных материалов и переработкой ядерного горючего. В научных и практических проблемах радиохимии решающее значение имеют радиоактивные свойства атомов, входящих в состав изучаемых или используемых химических систем.
Наличие радиоактивных атомов и их концентрацию, как правило, определяют по испускаемому при распаде излучению с помощью радиометрической аппаратуры (см. радиометрия). Для защиты от вредного воздействия на организм человека радиоактивного излучения в радиохимических лабораториях и на производстве применяют специальную технику и оборудование (см. защита радиационная). изотоптарын) зерттейтін химияның бір саласы. Сонымен
қоса, радиоактивті материалдарды алу мен ядролық отынды ӛңдеумен байланысты технологияның ғылыми негіздерін де радиохимияға жатқызады. Радиохимияның ғылыми және тәжірибелік мәселелерін шешуде зерттелетін немесе қолданылатын химиялық жүйенің құрамына кіретін атомдардың радиоактивті қасиеттері маңызды роль атқарады. Радиоактивті атомдардың саны мен олардың концентрациясын негізінен, ыдырау кезінде шығарылған сәулені радиометриялық құралдардың кӛмегімен анықтайды(қар-з
ағзасына зиянды әсерлерінен қорғану үшін радиохимиялық лабораториялар мен ӛндірісте арнайы техника мен қондырғылар қолданылады(қар-з радиациялық қорғаныс). Радиоэкология Radio-ecology, radioecology Изучает воздействие ионизирующего излучения окружающей среды
(космической радиации, природных и техногенных радионуклидов) на живые организмы, их сообщества и связь этого воздействия с распределением радионуклидов по поверхности Земли (в атмосфере, Мировом океане, земной коре). Зарождение Р. связано с работами В. И. Вернадского, который в 1910-20 впервые обратил внимание на возможное воздействие радиоактивности окружающей среды на биосферу. Радиоэкология Radio-ecology, radioecology Қоршаған ортадағы иондаушы сәулелердің (космостық радиация, табиғи
және техногендік радионуклидтер) тірі
организмдерге әсерін, олардың бірлестігіне және жер бетіне (атмосферада, Әлемдік мұхиттарда, жер
қыртысына) радионуклидтердің таралуындағы әсерлердің байланысын зерттейді. Радиоэкология пайда болуы 1910-20 жылдары алғаш рет қоршаған орта радиоактивтілігінің биосфераға мүмкін болатын
әсеріне
назар аударған В.И.Вернадскийдің жұмыстарымен байланысты.
Radius (от лат. radius — луч, спица в колесе) Геометрическое место точек,
равноудалѐнных от некоторого центра, а также линии, соединяющие эти точки с центром.
Radius (лат. radius — сәуле, дӛңгелектегі спица) Қандай
да бір
центрден бірдей
қашықтықтағы нүктелердің, сондай-ақ, осы нүктелерді центрмен қосатын сызықтардың геометриялық орны
характеристика атома, позволяющая приближенно оценивать межатомные (межъядерные) расстояния в молекулах и кристаллах; так как атомы не имеют четких границ, при введении понятия «радиус атомный» подразумевают, что 90-98% электронной плотности атома заключено в сфере этого радиуса.
мен
кристалдардағы атомаралық(ядроаралық) арақашықтықты жуықтап
есептеуге мүмкіндік беретін атомның сипаттамасы; атомның нақты шекарасы болмағандықтан, «атом радиусы» деген түсінік атомның электрондық тығыздығының 90-98% осы радиустың сферасында орналасқан дегенді білдіреді. 247
первой (ближайшей к ядру) орбиты электрона в атоме водорода, равный 5,29х10 -11
м. В квантовомеханической теории атома он соответствует расстоянию от ядра, на котором с наибольшей вероятностью можно обнаружить электрон в атоме водорода, находящемся в основном (невозбужденном) состоянии.
атомындағы шамасы 5,29х10 -11 м –ге тең электронның бірінші
орбитасының радиусы(ядроға ең жақын). Атомның квантты механикалық теориясында ол негізгі күйдегі (қозбаған) сутегі атомында ядродан электронды анықтау ықтималдығы ең жоғары қашықтыққа сәйкес келеді. радиусы ван-дер-ваальсовы / Van der Waals radius — определяют эффективные размеры атомов; ими
считают половину межядерного расстояния между ближайшими одноименными атомами, не связанными между собой химической связью
и принадлежащими разным молекулам (например, в молекулярных кристаллах). Ван-дер-Ваальс радиусы / Van der Waals radius – атомның тиімді (эффективті) ӛлшемін
анықтайды; Ван-дер-Ваальс радиусы деп ӛзара химиялық байланыспен байланыспаған және әр түрлі молекулаға (мысалы, молекулалы кристалдарда) жататын біртекті жақын атомдар
арасындағы ядроаралық қашықтықтың жартысын айтады. радиусы ионные / ionic radius — используют для приближенных оценок межядерных расстояний в ионных
кристаллах; при этом считают, что расстояние между ближайшими катионом и анионом равно сумме их ионных радиусов.
кристалдарда ядроаралық арақашықтықтарды жуық түрде
есептеуде қолданылады; сонымен қатар, жақын орналасқан катион мен
анион арасындағы арақашықтық олардың
иондық радиустарының қосындысына тең деп есептеледі.
радиус вращения заряженной частицы вокруг магнитной силовой линии под действием силы Лоренца. Лармор радиусы / Larmor's radius – Лоренц күші әсерінен магниттік күш сызықтарының айналасында зарядталған бӛлшектің айналу радиусы. радиус металлический/ metal radius — половина кратчайшего расстояния между атомами в кристаллической структуре металла. металдық радиус / metal radius — металдың кристалдық құрылымындағы атомдар
арасындағы ең қысқа арақашықтықтың жартысы. радиус экранирования дебаевский / Debye length, plasma length, screening length, shielding length — расстояние, на которое распространяется в плазме
или в электролите действие электрического поля отдельного электрического заряда. Эта величина была впервые введена П. Дебаем при исследовании явлений электролиза.
plasma length, screening length, shielding length - плазма немесе электролитте жеке электр зарядының электр ӛрісінің әсері таралатын арақашықтық. Бұл шаманы алғаш рет электролиз құбылысын зерттеу кезінде П.Дебай енгізген.
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|