Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К

282 

 

технологиях  служит  для  количественного 

описания 

процессов 

взаимодействия 

излучений с веществом. 

және  плазмалық  технологияларда  сәуленің 

затпен  ӛзара  әсерлесу  процестерін  сандық 

бейнелеу үшін қолданылады. 

сечение  дифференциальное/  differential 

cross-section—сечение, 

продифференцированное  по  какому-либо 

параметру, 

характеризующему 

процесс 

взаимодействия  частиц  (по  углу,  энергии  и 

т.д.). 

 дифференциалды  қима  /  differential  cross-

section  —  бӛлшектердің  ӛзара  әсерлесу 

процесін сипаттайтын қандай да бір параметр 

(бұрыш,  энергия  және  т.б.)  бойынша 

дифференциалданған қима. 

сечение  интегральное  /  integral  cross-

section—  сечение,  проинтегрированное  по 

какому-то 

одному, 

либо 

по 

всем 

параметрам,  характеризующим  процесс 

взаимодействия  частиц  с  веществом  (по 

углу, энергии и т.д.). 

 интегралды  қима  /  integral  cross-section  — 

бӛлшектердің затпен ӛзара әсерлесу процесін  

сипаттайтын  қандай  да  бір  немесе  барлық 

параметрлері  (бұрыш,  энергия  және  т.б.)  

бойынша интегралданған қима. 

сечение 

ионизации 

(возбуждения 

) 

/ionization 

cross-section— 

сечение, 

характеризующее 

процесс 

ионизации 

(возбуждения)  атомов  или  молекул  под 

действием 

ускоренной 

налетающей 

частицы. 

сечение  иондалу  (қозу)  қимасы  /  ionization 

cross-section— 

атомдардың 

немесе 

молекулалардың  үдей  ұшып  келе  жатқан 

бӛлшектер  әсерінен  иондалу  (қозу)  процесін 

сипаттайтын қима. 

сечение  микроскопическое  /  microscopic 

cross-section  —  сечение  взаимодействия 

налетающей частицы, пронормированное на 

один атом мишени. 

 микроскопиялы  қима  /  microscopic  cross-

section 

— 

нысананың 

бір 

атомына 

нормалданған  ұшып  келе  жатқан  бӛлшектің 

ӛзара әсерлесу қимасы. 

сечение  макроскопическое  /  macroscopic 

cross-section  —  сечение  взаимодействия 

налетающей частицы, пронормированное на 

все  атомы  мишени,  содержащиеся  в 

единице 

объѐма 

(микроскопическое 

сечение,  умноженное  на  концентрацию 

атомов в единице объѐма мишени). 

макроскопиялы  қима  /  macroscopic  cross-

section  —  нысананың  кӛлем  бірлігіндегі 

барлық  атомына  нормалданған  ұшып  келе 

жатқан 

бӛлшектің 

ӛзара 

әсерлесу 

қимасы(нысананың 

кӛлем 

бірлігіндегі 

атомдар 

концентрациясына 

кӛбейтілген 

микроскопиялы қима). 

сечение  неупругого  рассеяния  /  unelastic 

scattering cross-section — сечение рассеяния, 

при  котором  часть  энергии  налетающей 

частицы  передаѐтся  ядру  или  атому 

мишени, и расходуется на его возбуждение 

или ионизацию. 

серпімсіз  шашырау  қимасы  /  unelastic 

scattering  cross-section  —  ұшып  келе  жатқан 

бӛлшек  энергиясының  бір  бӛлігі  нысананың 

ядросына  немесе  атомына  беріліп,  оның 

қозуына  немесе  иондалуына  жұмсалатын 

шашырау қимасы. 

сечение  поглощения  /  absorption  cross-

section 

— 

сечение, 

характеризующее 

вероятность поглощения ядром налетающей 

частицы. 

жұтылу қимасы / absorption cross-section — 

ядроның  ұшып  келе  жатқан  бӛлшекті  жұту 

ықтималдылығын сипаттайтын қима. 

сечение  полное/  absorption  cross-section  — 

суммарное 

сечение 

всех 

процессов, 

происходящих  при  взаимодействии  данной 

частицы с веществом. 

 толық  қима  /  absorption  cross-section  — 

берілген  бӛлшектің  затпен  ӛзара  әсерлесуі 

кезінде  жүзеге  асатын  барлық  процестердің 

қосынды қимасы. 

сечение  процесса  /  process  cross-section  — 

сечение, 

характеризующее 

вероятность 

осуществления  данного  процесса  под 

действием налетающей частицы. 

 процесс  қимасы  /  process  cross-section  — 

ұшып  келе  жатқан  бӛлшектің  әсерінен 

аталған 

процестің 

орындалу 

ықтималдылығын сипаттайтын қима. 

сечение 

упругого 

рассеяния/ 

elastic 

scattering cross-section — сечение рассеяния, 

 серпімді шашырау қимасы / elastic scattering 

cross-section  —  ұшып  келе  жатқан  бӛлшек 

283 

 

при  котором  часть  энергии  налетающей 

частицы  передаѐтся  ядру  или  атому 

мишени, и расходуется на его возбуждение 

или ионизацию. 

энергиясының 

бір 

бӛлігі 

нысананың 

ядросына  немесе  атомына  беріліп,  оның 

қозуына  немесе  иондалуына  жұмсалатын 

шашырау қимасы. 

Сжимаемость 

Compressibility, coercibility 

Способность вещества изменять свой объем 

под  действием  всестороннего  давления. 

Сжимаемостью  обладают  все  вещества. 

Может 

изменяться 

под 

действием 

ионизирующих излучений. 

Сығылғыштық 

Compressibility, coercibility 

Жан-жақты қысымның әсерінен заттың ӛзінің 

кӛлемін  ӛзгерту  қабілеті.  Сығылғыштыққа 

барлық  заттар  ие.  Иондаушы  сәулелер 

әрекетінен ӛзгеруі мүмкін.   

Си́ла  

Force 

Мера 

механического 

воздействия 

на 

материальную  точку  или  тело  со  стороны 

других тел или полей. 

Күш  

Force 

Материалды  нүктеге  немесе  денеге  басқа 

денелер 

немесе 

ӛрістердің 

жасаған 

механикалық әсерінің шамасы. 

сила  Ван-дер-ваальсова  /  Van  der  Waals 

forces  —  сила  притяжения,  действующая 

между молекулами реальных газов. 

 Ван-дер-ваальс  күші  /  Van  der  Waals  forces 

—  нақты  газдардың  молекулалары  арасында 

әсер ететін тартылыс күші. 

сил  изображения  /  image  force  —  сила, 

действующая  со  стороны  ограниченного 

плоской  поверхностью  проводника  на 

находящийся  вне  его  электрический  заряд, 

которая  может  быть  заменена  силой, 

действующей  на  этот  заряд  со  стороны 

заряда 

той 

же 

величины 

и 

противоположного  знака,  расположенного 

зеркально 

симметрично 

относительно 

поверхности проводника. 

бейнелеу  күші  /  image  force  —  жазық  бетпен 

шектелген  ӛткізгіш  тарапынан  одан  тысқары 

жатқан    осы  зарядқа    ӛткізгіш  бетіне  қатысты  

айналық  симметриялы  орналасқан  шамасы 

сондай  қарама қарсы таңбалы зарядтың әсер ету 

күшімен алмастырылатын зарядқа әсер ету күші. 

 

сила квазиупругая / quasielastic force — сила, 

действующая  на  материальную  точку, 

пропорциональная  и  противоположная  по 

направлению 

смещению 

точки 

из 

положения равновесия. 

квазисерпімді  күш    /  quasielastic  force  — 

материалдық 

нүктеге 

нүктенің 

теп-теңдік 

қалпынан  ығысу  бағытына    қарама  қарсы  және 

пропорционал әсер ететін күш. 

 

сила коэрцитивная ( коэрцитивное поле) / 

coercive  force,  demagnetization  force  — 

напряжѐнность магнитного поля, в котором 

ферромагнитный  образец,  первоначально 

намагниченный  до  насыщения,  полностью 

размагничивается. 

коэрцитивті  күш  (  коэрцитивті  өріс)  / 

coercive  force,  demagnetization  force  — 

бастапқыда 

қанықтыра 

магниттелген 

ферромагниттік 

үлгіні 

толығымен 

магнитсіздейтін магнит ӛрісінің кернеулігі. 

сила    Лоренца    /  Lorentz  force  —  сила, 

действующая  на  заряженную  частицу, 

движущуюся в электромагнитном поле.  

Лоренц  күші    /  Lorentz  force  — 

электромагнитті 

ӛрісте 

қозғалатын 

зарятдалған бӛлшекке әсер ететін күш. 

сила  магнитодвижущая  /  magnetomotive 

force,  magnetomotance  —  произведение 

силы  электрического  тока,  протекающего  в 

намагничивающей  катушке  на  число  ее 

витков. 

магнитті қозғалтқыш күш / magnetomotive 

force, 

magnetomotance 

—  магниттелуші 

катушкадағы  электр  тогының  оның  орам 

санына кӛбейтіндісі. 

сила   массовая  /    body  force  —  см.  сила 

объѐмная.     

массалық  күш  /    body  force  —  қараңыз: 

көлемдік күш 

сила 

намагничивающая 

/ 

excitation, 

magnetizing 

force 

— 

см.сила 

магниттеуші  күш  /  excitation,  magnetizing 

force — қараңыз: магнитті қозғалтқыш күш. 

284 

 

магнитодвижущая. 

сила  нормального  давления  /  normal 

pressure  force  —  составляющая  силы, 

действующей  на  данное  тело  со  стороны 

соприкасающегося  с  ним  другого  тела, 

направленная   

по   

нормали   

к  

поверхности соприкосновения. 

нормал қысым күші / normal pressure force — 

берілген денеге онымен жанасқан басқа дене 

тарапынан  әсер  етуші  күштің  жанасушы 

бетке нормаль бағытталған құраушысы. 

сила  объѐмная  /  volume  force  — 

равнодействующая  сил,  приложенных  к 

частицам  тела,  при  условии,  что  силы, 

действующие 

на 

частицы, 

пропорциональны  их  массам  и  имеют 

одинаковые направления. 

 көлемдік  күш    /  volume  force  —  дене 

бӛлшектеріне  әсер  етуші  күштер  олардың 

массасына 

пропорционал 

және 

бірдей 

бағытталған 

жағдайда 

дененің 

барлық 

бӛлшектеріне 

түсірілген 

күштерге 

теңәрекетті күш. 

сила поверхностная / surface force — сила, 

приложенная к поверхности тела. 

 беттік күш / surface force — дененің бетіне 

түсірілген күш. 

силы стационарные — силы, не зависящие 

от времени. 

 стационар  күштер  —  уақытқа  тәуелсіз 

күштер. 

силы  сторонние/  off-site  force  —  силы, 

действующие  на  носители  заряда  в 

проводниках 

и 

имеющие 

неэлектростатическую природу. 

сыртқы  күштер  /  off-site  force  — 

ӛткізгіштердегі  заряд  тасымалдаушыларға 

әсер  ететін  және  электростатикалық  емес 

күштер. 

сила  термоэлектродвижущая  /  thermal 

electromotive 

force, 

thermoelectromotive 

force,  Thomson  electromotive  force  — 

электродвижущая  сила,  возникающая  в 

электрической  цепи,  составленной  из 

разнородных проводников, контакты между 

которыми имеют различную температуру. 

термоэлектрқозғалтқыш  күш  /  thermal 

electromotive  force,  thermoelectromotive  force, 

Thomson electromotive force — араларындағы 

контактілері  әр  түрлі  температураға  ие  әр 

текті 

ӛткізгіштерден 

құралған 

электр 

тізбегінде  пайда  болатын  электрқозғаушы 

күш. 

сила  трения  /  friction  force  —  сила, 

препятствующая 

относительному 

перемещению  соприкасающихся  тел,  слоев 

жидкости или газа. 

 үйкеліс  күші  /  friction  force  —  жанасушы 

денелердің, 

сұйықтың 

немесе 

газ 

қабаттарының 

салыстырмалы 

орын 

ауыстырына кедергі жасайтын күш 

сила  трения  качения /  rolling  friction  force 

—  сила  трения,  действующая  на  ци-

линдрическое  или  шарообразное  тело, 

катящееся  без  скольжения  по  плоской  или 

изогнутой поверхности. 

 домалау  үйкеліс  күші  /  rolling  friction  force 

— 

жазық 

немесе 

майысқан 

бетте 

сырғанаусыз домалап келе жатқан цилиндрлі 

немесе шар тәрізді денеге әсер ететін үйкеліс 

күші. 

сила  трения  неполная  /  incomplete  friction 

force  —  составляющая  силы,  действующая 

на 

данное 

тело 

со 

стороны 

соприкасающегося  с  ним  другого  тела, 

направленная 

по 

касательной 

к 

поверхности.  

—толық  емес  үйкеліс  күші    /  incomplete 

friction  force  —  берілген  денеге  онымен 

жанасқан дене тарапынан әсер ететін күштің 

бетке 

жанама 

бойымен 

бағытталған 

құраушысы. 

сила  трения  покоя  /  friction  at  rest  — 

максимальное  значение  силы  неполного 

трения. 

тыныштық үйкеліс күші / friction at rest — 

толық емес күштің максимал мәні.  

сила  трения  скольжения  /  sliding  friction 

force — составляющая силы, щей на данное 

тело  со  ны  соприкасающегося  с  ним 

другого  тела,  направленная  по  касательной 

к  поверхности  соприкосновения,  в  случае 

 сырғанау үйкеліс күші  / sliding friction force 

—  берілген  денеге  онымен  жанасқан  басқа 

дене  тарапынан,  олардың  бір-біріне  қатысты 

қозғалысы  кезінде,    әсер  ететін  күштің 

жанасу  бетіне  жанама  бойымен  бағытталған 

285 

 

если  эти  тела  движутся  друг  относительно 

друга.  

құраушысы. 

силы 

ударные 

/ 

impact 

— 

силы, 

возникающие  в  процессе  деформации  тел 

при их столкновениях. 

соққы  күштері    /  impact  —  денлердің  ӛзара 

соқтығысуы кезіндегі деформация процесінде 

пайда болатын күштер. 

силы упругие / elastic force — 1) внутренние 

силы,  возникающие  в  деформируемом 

твѐрдом  теле;    2)  силы,  действующие  со 

стороны  тел,  испытывающих  упругую 

деформацию,  на  тела,  находящиеся  в 

контакте с ними. 

серпімді  күштер  /  elastic  force  —  1) 

деформацияланушы  қатты  денеде  пайда 

болатын ішкі  күштер; 2) деформацияланушы 

денелер 

тарапынан 

олармен 

түйіскен 

денелерге әсер ететін күштер. 

сила 

фотоэлектродвижущая 

/ 

photoelectromotive  force,  photovoltage  — 

электродвижущая  сила,  возникающая  в 

полупроводнике  при  поглощении  в  нѐм 

электромагнитного излучения. 

фотоэлектрқозғалтшыш 

күш 

/ 

photoelectromotive force, photovoltage — 

Жартылайӛткізгіште  оның  электромагниттік 

сәулені  жұтуы  кезінде  пайда  болатын 

электрқозғалтқыш күш. 

сила  центральная  /  central  force  —  сила, 

линия действия которой всѐ время проходит 

через одну и ту же неподвижную точку. 

 орталық  күш    /  central  force  —  әсер  ету 

сызығы  барлық  уақытта  қозғалмайтын  бір 

нүкте арқылы ӛтетін күш.  

сила  

электродвижущая 

(ЭДС) 

/ 

electromotive 

force 

—  характеристика 

источников тока, определяемая отношением 

работы,  совершаемой  сторонними  силами 

над  зарядом  при  его  движении  по 

замкнутому  контуру,  к  величине  этого 

заряда. 

 электрқозғалтқыш 

күш(ЭҚК) 

/ 

electromotive  force  —  зарядтың  тұйықталған 

контур  бойымен  қозғалысы  кезінде    бӛгде 

күштердің  оларға  жасайтын  күшінің  сол 

заряд  шамасына  қатынасымен  анықталатын 

ток кӛзінің сипаттамасы. 

силы  внешние  /  outside  force,  superposed 

force, 

applied 

force, 

external 

force 

- 

обусловленные действием тел, не входящих 

в рассматриваемую систему 

сыртқы  күштер  /  outside  force,  superposed 

force, 

applied 

force, 

external 

force 

- 

қарастырылған  жүйеге  енбейтін  денелердің 

әрекеттеріне негізделген күштер. 

силы  внутренние  /  internal  force  —  силы, 

обусловленные  действием  тел,  входящих  в 

рассматриваемую систему. 

ішкі 

күштер 

/ 

internal 

force 

— 

қарастырылған 

жүйедегі 

денелердің 

әрекеттеріне негізделген күштер. 

силы  ядерные  /  nuclear  force  —  силы, 

связывающие нуклоны в атомных ядрах. 

 ядролық  күштер  /  nuclear  force  —  атом 

ядроларында  нуклондарды  байланыстырып 

тұратын күштер. 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: