распыление низкочастотное ионное —
короткая форма названия распыление
низкочастотное ионно-магнетронное.
төменгі жиілікті ионды тозаңдау -
төменгі
жиілікті
ионды-магнетронды
тозаңдаудың қысқа түрде аталуы.
распыление
низкочастотное
ионно-
магнетронное
—
метод
нанесения
покрытий с помощью низкочастотного
электромагнитного переменного поля в
диапазоне кГц. Принцип основывается на
ионном распылении исходных материалов
для покрытий.
төменгі
жиілікті ионды-магнетронды
тозаңдау – тӛменгі кГц диапазонында
электромагнитті айнымалы ӛріс кӛмегімен
сылау әдісі. Бұл әдіс сылауға арналған
бастапқы материалдарды ионды тозаңдауға
негізделген.
распыление плазменное / plasma spraying
— процесс теплового распыления, при
котором материал покрытия расплавлен
энергией плазменной горелки, которая
генерирует
неперемещаемую
дугу;
расплавленный материал наносится на
подложку горячим ионизированым газом из
горелки.
плазмалық тозаңдау / plasma spraying –
қозғалмайтын
доғада
пайда
болатын
плазмалық қыздырғыш энергиясы арқылы
сылау материалы балқытылған күйде
болатын
жылулық
тозаңдау
процесі;
балқытылған
материал
тӛсенішке
қыздырғыштың иондалған ыстық газымен
жағылады.
распыление реактивное / reactive
sputtering — распыление проводится в
присутствии химических реагентов (в
газовой фазе). В этом случае на
поверхностисти изделия образуются легко
возгоняемые продукты их взаимодействия с
распыляемым
веществом
(например,
фториды,
хлориды),
которые
затем
улетучиваются.
реактивті тозаңдану / reactive sputtering –
химиялық реагенттердің (газдық фазада)
қатысуымен
болатын
тозаңдану.
Бұл
жағдайда
олардың
бұйым
бетіне
жұқтырылатын затпен (мысалы, фторидтер,
хлоридтер) әсерлесуінен жеңіл ендірілетін
ӛнімдер түзіліп, соңынан олар ұшып кетеді.
распыление столкновительное / collisional
sputtering — имеет место при передаче
кинетической энергии бомбардирующих
частиц атомам мишени.
соқтығысу тозаңдауы / collisional sputtering
– катод атомына атқылаушы бӛлшектердің
кинетикалық
энергиясының
берілуі
нәтижесінде жүзеге асады.
распыление тепловое / thermal spraying —
группа методов формирования покрытия, в
жылулық тозаңдану / thermal spraying –
ерітілген немесе жартылай ерітілген күйде
258
которых дисперсные металлические или
неметаллические материалы наносятся в
расплавленном или полурасплавленном
состоянии. Материал покрытий может быть
в форме порошка, керамических стержней
или расплавленных материалов.
ұнтақталған
металл
немесе
бейметалл
материалдарды
сылауды
қалыптастыру
әдістерінің тобы. Сылау материалы ұнтақ
түрінде,
керамикалық
ӛзекше
немесе
балқытылған материалдар түрінде болуы
мүмкін.
распыление
химическое
(ионно-
химическое, плазмохимическое) / chemical
(plasma chemical, ion chemical) sputtering —
особый вид распыления твѐрдого тела
химически активными ионами (атомати,
молекулами, радикалами), при котором
эмиссия
вещества
с
поверхности
осуществляется не только в результате
физических процессов, но и вследствие
образования
летучих
химических
соединений, которые затем покидают
поверхность.
химиялық
тозаңдау (ионды-химиялық,
плазмохимиялық)
/
chemical
(plasma
chemical, ion chemical) sputtering – химиялық
белсенді
иондармен
(атомдармен,
молекулалармен,
радикалдармен)
қатты
денені тозаңдаудың ерекше түрі. Бұл
жағдайда беттен заттың ұшып шығуы
(эмиссиясы) тек қана физикалық процесс
нәтижесінде ғана емес, сонымен қоса,
соңынан бетті тастап кететін ұшқыш
химиялық байланыстардың пайда болуымен
жүзеге асады.
распыление электродуговое / electric arc
spraying — тепловой процесс распыления
сжатым газом, использующий в качестве
источника
высокой
температуры
электрическую
дугу
между
двумя
плавящимися
электродами
материала
покрытия.
электрлі доғалық тозаңдау / electric arc
spraying – жұқтыру материалын жоғары
температура
кӛзі
ретінде
екі
еритін
электродтарының арасындағы электрлік доға
қолданылатын сығылған газбен тозаңдаудың
жылулық процесі.
Рассе́яние
Dispersion, diffusion scattering
Процесс столкновения частиц, в результате
которого меняются их импульсы или
наряду с изменением импульсов меняются
также внутренние состояния частиц, или
образуются другие частицы.
Шашырау
Dispersion, diffusion scattering
Нәтижесінде импульстары ӛзгеретін немесе
импульстерінің
ӛзгеруімен
қатар
бӛлшектердің ішкі күйлері де ӛзгеретін,
немесе басқа бӛлшектер пайда болатын
бӛлшектердің соқтығысу процесі.
рассеяние
квазиупругое
/
quasielastic
scattering — столкновение частиц, при
котором их импульсы и энергии остаются
практически такими же, как и при упругом
рассеянии.
квазисерпімді
шашырау
/
quasielastic
scattering – нәтижесінде импульстары мен
энергиялары,
серпімді
шашырауы
кезіндегідей, ӛзгеріссіз болып қалатын
бӛлшектердің соқтығысуы.
рассеяние
малоугловое
—
упругое
рассеяние электромагнитного излучения
или пучка частиц на неоднородностях
вещества, размеры которых существенно
превышают длину волны излучения (или
дебройлевсую
длину
волны)частиц.
Направления рассеянных лучей при этом
лишь
незначительно
отклоняются
от
направления падающего луча.
аз
бұрышты шашырау - бӛлшектер
шоғының немесе электромагниттік сәуленің
ӛлшемдері бӛлшектер сәулесінің толқын
ұзындығынан анағұрлым үлкен заттың
біртекті
емес
аймақтарында
серпімді
шашырауы. Бұл кезде шашыраған сәуленің
бағыты түскен сәуленің бағытынан аз ғана
бұрышқа ауытқиды.
рассеяние неупругое / inelastic scattering —
столкновение частиц, сопровождающееся
изменением их внутреннего состояния,
превращением в другие частицы или
дополнительным рождением новых частиц.
серпімсіз шашырау / inelastic scattering –
ішкі күйінің ӛзгеруімен, басқа бӛлшектерге
айналуымен
немесе
қосымша
жаңа
бӛлшектердің
тууымен
бірге
жүретін
бӛлшектердің соқтығысуы.
259
рассеяние носителей заряда в кристаллах
/ charge carrier scattering — процесс
взаимодействия электрона проводимости
(дырки)
с
нарушениями
идеальной
периодичности
кристалла,
сопровождающийся изменением импульса.
кристалдардағы
заряд
тасымалдаушылардың шашыруы / charge
carrier scattering – импульстің ӛзгеруімен
қатар
жүретін,
кристаллдың
нақты
периодтылығының бұзылуын тудыратын
ӛткізгіштік
электронының
(кемтіктің)
әсерлесу процесі.
рассеяние упругое / elastic scattering —
взаимодействие двух частиц, в результате
которого их внутреннее состояние не
меняется. Применительно к свету при
упругом рассеянии длина волны остаѐтся
неизменной.
См. также сечение упругого рассеяния.
серпімді шашырау / elastic scattering –
нәтижесінде
олардың
ішкі
күйлері
ӛзгермейтін екі бӛлшектің ӛзара әсерлесуі.
Жарықтың серпімді шашырауы кезінде оның
толқын ұзындығы ӛзгеріссіз қалады.
Сон. қ. қараңыз: серпімді шашыру қимасы.
Растворение отработавшего топлива
Процесс выщелачивания ядерного топлива
из измельченных тепловыделяющих сборок.
Выполняется на специальных аппаратах
периодического и непрерывного действия.
В
качестве
основного
растворителя
используется азотная кислота.
Ӛңделген отынның еруі
Ұсақталған жылу бӛлгіш қорытпалардан
ядролық отын алу процесі. Периодты және
үздіксіз әсер ететін арнайы аппараттарда
орындалады. Негізгі еріткіш ретінде азот
қышқылы қолданылады.
Растрескивание покрытия
Cracking of coating
Дефект покрытия (например, плазменного)
в виде совокупности трещин, возникающих
под действием внутренних напряжений или
внешних нагрузок.
Жабынның шытынауы
Cracking of coating
Ішкі кернеудің немесе сыртқы жүктеменің
әсерінен пайда болатын сызаттар жиыны
түріндегі жабын ақауы (мысалы плазмалық).
Расходи́мость пучка́ ио́нов
Beam divergence
Отклонение ориентации ионного пучка от
точного
направления,
параллельного
атомным рядам в кристалле.
Иондар шоғының таралуы
Beam divergence
Кристалдағы атом қатарына параллель ион
шоқтары бағдарының нақты бағытынан
ауытқуы.
Рафинирование
Refining (от франц. raffiner - очищать)
Окончательная
очистка
продукта
от
прмесей.
Рафинадтау
Refining (от франц. raffiner - тазарту)
Ӛнімнің қоспалардан ең соңғы тазартылуы.
Рафинирование металлов / metal refining –
процесс очистки первичных (черновых)
металлов от нежелательных примесей или
примесей,
представляющих
самостоятельную ценность.
Металдардырафинадтау / metal refining –
бастапқы (қара) металдардың жағымсыз
қоспалар
немесе
ӛзіндік
бағасы
бар
қоспалардан тазарту процесі.
Рафинирование металлов плазменное /
plasma metal refining – освобождение
металлов от примесей путем их местного
перегрева плазменной дугой или струей
плазмы
плазмотрона.
Температура
перегрева подбирается так, чтобы она
превышала точку кипения примесей, но
была ниже точки кипения рафинируемого
металла. Примеси либо испаряются, либо
окисляются.
Металдарды плазмалық рафинадтау /
plasma metal refining – плазмалық доға немесе
плазматрон плазмасы ағынының жергілікті
аса қызу жолымен металдардың қоспалардан
босатылуы.
Аса
қызу
температурасы
қоспалардың қайнау нүктесінен асатындай,
бірақ тазарушы металдың қайнау нүктесінен
тӛмен болатындай етіп таңдалады. Қоспалар
буланады немесе тотығады.
260
Рафинирование центробежное / centrifugal
refining – очистка жидких металлов и
сплавов от твердофазных включений под
дейтвием
центробежных
сил.
Осуществляется в центрифугах.
Орталықта
жүгіруші
рафинадтау
/
centrifugal refining – орталықта жүгіруші
күштердің әсерінен сұйық металдар мен
қорытпаларды қатты фазалық қосылыстардан
тазарту. Центрифугаларда жүзеге асады.
Рафинирование
электролитическое
/
electrolytic refining – электролиз водных
растворов
или
солевых
расплавов,
применяемый
для
гоубокой
очистки
большинства цветных металлов (Al, Cu, Ni,
Ti, Au, Ag и др.).
Электрлі рафинадтау / electrolytic refining –
кӛптеген түсті металдарды терең (Al, Cu, Ni,
Ti, Au, Ag и др.) тазартуда қолданушы сулы
ерітінділер немесе тұзды балқымалардың
электролизі.
Реакти́вность
Reactivity
Мера
отклонения
коэффициента
размножения нейтронов в активной зоне
ядерного
реактора
от
единицы.
Положительная реактивность соответствует
разгону реактора, отрицательная – спаду его
мощности.
Реактивтілік
Reactivity
Ядролық реактордың белсенді аймағында
нейтрондардың
кӛбею
коэффициентінің
бірліктен
ауытқуының
ӛлшемі.
Оң
реактивтілік реактор қуатының артуына, ал
теріс реактивтілік – кемуіне сәйкес келеді.
Реактор
Reaction vessel, (nucl.)reactor, (elec.) reactor,
reactance coil
Устройство для осуществления каких-либо
реакций (химических, ядерных и т.д.).
Реактор
Reaction vessel, (nucl.)reactor, (elec.) reactor,
reactance coil
Қандай да бір реакцияны (химиялық,
ядролық және т.б.) жүзеге асыруға арналған
қондырғы
реактор баррельный / barrel reactor —
цилиндрическая плазменная установка в
форме бочки. В начальный период создания
плазменных
установок
были
очень
распространены, сегодня – в меньшей
степени. Название изредка встречается в
иностранной литературе, его можно считать
устаревшим.
баррельді
реактор – бӛшке пішінді
цилиндрлік
плазмалық
қондырғы.
Цилиндрлік
плазмалық
қондырғылар
алғашқы кезде кеңінен таралған болатын, ал
қазір олар сирек жасалады. Ол шетел
әдебиеттерінде сирек кездеседі, бұл атауды
ескірген деп есептеуге де болады.
реактор
бридерный
(реактор-
размножитель) – то же, что и бридер.
бридерлі реактор (көбейткіш-реактор)-
бридерді қараңыз
реактор гетерогенный / heterogeneous
reactor — имеет активную зону в виде
гетерогенной размножающей среды. В
таком
реакторе
топливо
в
виде
цилиндрических стержней (или пластин)
выделено пространственно так, что создает
основу решетки активной зоны – системы
топливных
и
других
материалов,
расположенных
в
определенной
периодической последовательности.
гетерогенді реактор / heterogeneous reactor
- гетерогенді кӛбейтуші орта түріндегі
белсенді аймаққа ие. Мұндай реакторда
цилиндрлік стержень (немесе пластина)
түріндегі отын кеңістікте белсенді аймақ
торының
негізін,
белгілі
периодты
реттілікпен орналасқан отын немесе басқа да
материалдар жүйесін, құрайтындай етіп
орналастырылған.
реактор гомогенный / homogeneous reactor
— реактор, активная зона которого
представляет
собой
гомогенную
размножающую среду (однородную смесь).
В таком реакторе топливо и замедлитель
(возможно, и другие компоненты активной
зоны) находятся либо в растворе, либо в
гомогенді реактор / homogeneous reactor –
белсенді аймағы гомогенді кӛбею ортасы
(біртекті қоспа) түріндегі реактор. Мұндай
реакторда отын мен баяулатқыш (белсенді
аймақтың басқа да компоненттері болуы
мүмкін)
не
ерітіндіде,
не
жеткілікті
дәрежедегі біртекті қоспада, не нейтрондар
261
достаточно равномерной смеси, либо
пространственно разделены, но так, что
разница в потоках нейтронов любых
энергий в них несущественна.
ағынындағы кез-келген энергиялар айырымы
ескерілмейтіндей болып кеңістіктік бӛлініп
орналасуы мүмкін.
реактор
дистанционно-плазменной
обработки
—
плазменный
реактор,
используемый чаще всего для процессов
очистки и травления, в котором плазма и
подложка
пространственно
разнесены.
Образующиеся в плазме радикалы и ионы
направляются
быстрым
потоком
технологического газа над обрабатываемой
поверхностью, которая находится вне зоны
газового разряда.
қашықтықты–плазмалы өңдеу реакторы –
плазма мен тӛсеніш кеңістікті таратылған
тазалау мен ӛңдеу жұмыстарында жиі
қолданылатын плазмалық реактор. Плазмада
пайда болған радикалдар мен иондар
технологиялық газдың жылдам ағынымен газ
разрядының аймағынан тыс орналасқан
ӛңделуші беттің үстіне бағытталады.
реактор импульсный / pulse reactor —
ядерный
реактор,
генерирующий
кратковременные (10
-5
– 10
-4
с) импульсы
потока
нейтронов
с
интегральным
флюенсом 10
12
– 10
15
нейтрон/см
2
.
импульсті реактор / pulse reactor –
интегралды флюенсі 10
12
– 10
15
нейтрон/см
2
болатын
нейтрондар
ағынының
қысқа
уақытты (10
-5
– 10
-4
с) импульсін ӛндіруші
ядролық реактор.
реактор канальный / pressure tube reactor;
channel-type reactor — ядерный реактор, в
активной
зоне
которого
топливо и
циркулирующий теплоноситель содержатся
в отдельных герметичных технологических
каналах, способных выдержать высокое
давление теплоносителя.
арналы реактор / pressure tube reactor;
channel-type reactor – белсенді аймағында
отын
мен
циркуляциялаушы
жылутасымалдағыш
олардың
жоғары
қысымына тӛзе алатын жеке герметикалық
технологиялық
арналарда
орналасатын
ядролық реактор.
реактор корпусной / tank reactor —
ядерный реактор, активная зона которого
находится в корпусе, способном выдержать
давление
теплоносителя
и
тепловые
нагрузки. Высокое давление теплоносителя
в легководных реакторах, которые по
конструктивному исполнению являются
корпусными, требует наличия прочного
толстостенного стального корпуса.
корпусті реактор / tank reactor – белсенді
аймағы жылутасымалдағыш пен жылулық
жүктеменің қысымына тӛзе алатын корпуста
орналасатын ядролық реактор. Құрылымы
бойынша корпустық болып табылатын жеңіл
жүрісті
реакторлардағы
жылутасымалдағыштың жасайтын жоғары
қысымы корпусының берік қалыңқабырғалы
болаттан жасалуын қажет етеді.
реактор на быстрых нейтронах —
энергетический реактор, работающий в
отличие от реактора на тепловых нейтронах
в основном на быстрых нейтронах, с
энергиями более 1 МэВ. Способен
преобразуя U
238
, производить плутоний в
количествах, больших чем сжигает U
235
,
т.е. имеет коэффициент воспроизводства
больше единицы.
жылдам нейтронды реактор – жылулық
нейтронды реакторларға қарағанда, негізінен
энергиясы 1 МэВ-тан жоғары жылдам
нейтрондармен жұмыс істеуге негізделген
энергетикалық реактор. U
238
-ді түрлендіру
кезінде плутонийді U
235
жағатын мӛлшерден
кӛп ӛндіруге қабілетті, яғни бірден жоғары
ӛндіру коэффициентіне ие.
реактор
на
тепловых
нейтронах
(тепловой реактор) / termal reactor —
ядерный реактор, в котором цепная реакция
деления
топлива
осуществляется
на
тепловых нейтронах
жылулық нейтронды реактор (жылу
реакторы) / termal reactor – отынның
тізбекті
бӛліну
реакциясы
жылулық
нейтрондар есебінен жүзеге асатын ядролық
реактор.
реактор плазменный / plasma processor —
узел плазмохимического или плазменного
плазмалық реактор / plasma processor –
жылу және масса алмасу процестері,
262
металлургического агрегата, в котором
осуществляются
процессы
тепло-
и
массообмена, а также химические реакции с
участием низкотемпературной плазмы.
См.
также
металлургия
плазменная,
плазмохимия.
сонымен қатар тӛменгі температуралы
плазманың қатысуымен болатын химиялық
реакциялар жүзеге асатын плазмалыхимиялы
немесе плазмалы металлургиялы агрегаттың
түйіні.
Сон. қ. қараңыз: плазмалы металлургия,
плазмалы химия.
реактор промышленный / production
reactor
—
ядерный
реактор,
предназначенный, главным образом, для
производства делящихся материалов в
промышленном масштабе. Обычно этот
термин относится к реакторам для
производства плутония.
өндірістік реактор / production reactor –
негізінен ӛндірістік ауқымда бӛлінетін
материалдар ӛндіруге арналған ядролық
реактор. Әдетте бұл термин плутоний
ӛндіретін реакторларға қатысты.
реактор с параллельными пластинами —
плазменная установка, в которой между
двумя
параллельными
пластинами
одинакового формата генерируется плазма в
форме диска.
— параллель пластиналы реактор – бірдей
форматты екі қос пластинаның аралығында
дискі формалы плазма ӛңдірілетін плазмалық
қондырғы.
реактор термоядерный / fusion reactor —
реактор,
в
котором
осуществляется
управляемый термоядерный синтез с целью
получения энергии.
термоядролық реактор / fusion reactor –
энергия алу мақсатында басқарылатын
термоядролық синтез жүзеге асатын реактор.
реактор травления плазменный — эти
плазменные
установки
называются
плазменными реакторами травления. С их
помощью
можно
травить
различные
поверхности.
плазмалы тазарту реакторы — бұл
плазмалы қондырғылар плазмалы тазарту
реакторлары
деп
аталады.
Олардың
кӛмегімен әртүрлі беттерді тазартуға болады.
реактор энергетический / production
reactor — реактор, предназначенный для
производства большого количества тепла
(электроктроэнергии).
энергетикалық реактор / production reactor
– жылуды кӛп мӛлшерде ӛндіруге арналған
реактор.
реактор ядерный / nuclear reactor —
установка, в которой цепная реакция
деления ядер, вызываемая нейтронами,
может поддерживаться, контролироваться и
использоваться в практических целях.
ядролық реактор / nuclear reactor –
нейтрондар тудыратын ядроның бӛлінуінің
тізбекті реакциясын ұстап тұруға, басқаруға
және практикалық мақсаттарда қолдануға
мүмкіндік беретін реактор.
Достарыңызбен бөлісу: |