Беттік күй  Surface states

296 

 

пучка. 

 

Соударе́ния 

(столкновения, 

удары) 

второго ро́да  

Сollisions of the second kind 

Неупругие  столкновения    возбужденных 

атомов,  ионов  и  молекул  между  собой  и  с 

электронами, 

при 

которых 

энергия 

возбуждения 

частиц 

(их 

внутренняя 

энергия) 

полностью 

или 

частично 

переходит 

в 

кинетическую 

энергию 

сталкивающихся  частиц.  В  результате  при 

соударениях 

второго 

рода 

сумма 

кинетических 

энергий 

частиц 

после 

столкновения  становится  больше,  чем  до 

него. 

При 

упругих 

соударениях 

(соударениях  первого  рода)  увеличения 

кинетической  энергии  сталкивающихся  тел 

не происходит.  

В последние годы этот термин используется 

редко. 

Екінші 

текті 

ӛзара 

соқтығысулар 

(соқтығысулар,соққылар)  

Сollisions of the second kind 

Қозған 

атомдардың, 

иондардың 

және 

молекулалардың  ӛзара  және  электрондармен 

серпімсіз 

соқтығысулары. 

Бұл 

кезде 

бӛлшектердің  артық  энергиялары(олардың 

ішкі  энергиясы)  толығымен  немесе  жарым-

жартылай 

соқтығысушы 

бӛлшектердің 

кинетикалық 

энергияларына 

айналады. 

Екінші  текті  соқтығысулар    нәтижесінде 

бӛлшектердің  кинетикалық  энергияларының 

қосындысы  бастапқыға  қарағанда  артады. 

Серпімді 

соқтығысулар(бірінші 

текті 

соқтығысулар) 

кезінде 

соқтығысушы 

денелердің  кинетикалық  энергияларының 

артуы  болмайды.  Соңғы  кездері  бұл  термин 

сирек қолданылуда. 

Спека́ние 

Sintering 

Технологический 

процесс 

получения 

твердых  и  пористых  материалов  (изделий) 

из  мелких  порошкооброобразных  или 

пылевидных  частиц  при  повышенных 

температурах. 

При 

этом 

 

физико-

химические свойства и структура исходного 

материала часто меняются. 

Біріктіру 

Sintering  

Майда  ұнтақтәріздес  немесе  тозаң  тәріздес 

бӛлшектерден  жоғары  температураларда 

қатты  және  кеуек  материалдар  жасаудың 

технологиялық  процесі.  Кӛп  жағдайда 

бастапқы  материалдың  құрылымы  мен 

физика-химиялық 

қасиеттері 

ӛзгеріске 

ұшырайды. 

спекание  вакуумное  /    vacuum  sintering  — 

агломерация  руд  и  концентратов  с 

отсасыванием  отходящих  газов  из-под 

колосниковой 

решетки 

аглоленты 

эксгаустером. 

 вакуумдық  біріктіру  /    vacuum  sintering  — 

аглолентаның  масақтық  торынан  газды 

эксгаустермен  сорып  алатын  кендер  мен 

концентраттар агломерациясы. 

спекание 

радиационно-термическое 

/ 

radiative  thermal  sintering  —    консолидация 

мелкодисперсных  частиц  при  воздействии 

ионизирующих  излучений    вследствие 

радиационно-стимулированных  процессов, 

в  том  числе  радиационного  разогрева,  

диффузии и т.д. 

радиациялы-термиялық біріктіру / radiative 

thermal  sintering  —  радиациялы-қоздырылған 

процестердің,  сонымен  қатар  радиациялық 

қыздырудың, 

диффузияның 

және 

т.б. 

нәтижесінде  иондаушы  сәулелердің  әсерінен 

майдадисперсиялы бӛлшектердің бірігуі. 

спекание  ядерного  топлива  /  nuclear  fiel 

sintering  —    одна  из  стадий  изготовления 

топлива из диоксида урана, заключающаяся 

в  нагреве  формованных  таблеток  в 

специальных 

печах 

с 

тщательно 

контролируемой 

атмосферой 

при 

температуре 

1650°C; 

в 

результате 

происходит 

рекристаллизация 

зерен 

диоксида урана. 

 ядролық отынның біріктірілуі  / nuclear fiel 

sintering 

— 

1650°C 

температурада 

атмосферасы  мұқият  басқарылатын  арнайы 

пештерде 

формаланған 

таблеткелерды 

қыздыруға  негізделетін,  уран  диоксидінен 

отын  дайындаудың  бір  сатысы;  нәтижесінде 

уран 

диоксиді 

дәндерінің 

қайта 

кристаллдануы жүзеге асады. 

297 

 

Спе́ктр 

Spectrum  (от  лат.Spectrum  –  представление, 

образ) 

Совокупность  всех  значений  какой-либо 

физической  величины,  характеризующей 

систему или процесс. 

Спе́ктр 

Spectrum (лат.Spectrum – кӛру, бейне) 

Жүйені  немесе  процесті  сипаттайтын  қандай 

да 

бір 

физикалық 

шаманың 

барлық 

мәндерінің жиыны. 

спектры  оптические  /  light-spectrum  — 

спектры  электромагнитного  излучения  в 

инфракрасном, 

видимом 

и 

ультрафиолетовом  диапазонах  длин  волн. 

Их  разделяют  на  спекты  испускания 

(излучения,  эмиссии),  спектры  поглощения 

(абсорбционные), рассеяния и отражения. 

 оптикалық  спектр    /  light-spectrum  — 

электромагниттік 

сәуленің 

инфрақызыл, 

кӛрінетін 

және 

ультракүлгін 

диапазондарындағы 

толқын 

ұзындықтарының 

спектрлері. 

Оларды 

шығару  (сәулелену,  эмиссия),  шашырау, 

шағылу 

және 

жұту 

спектрлеріне 

(адсорбциялық) бӛледі. 

спектр  атомный  / atomic  spectrum  — 

спектр  поглощения или  спектр  испускания, 

возникающий  при  квантовых  переходах 

между уровнями энергии свободного атома. 

 атомдық спектр  / atomic spectrum — еркін 

атомдарының энергия деңгейлері арасындағы 

кванттық  ауысулар  кезінде  туындайтын 

жұтылу спектрі немесе шығару спектрі. 

спектр  линейчатый  /    line  spectrum  — 

спектр  испускания  или  спектр  поглощения, 

состоящий  из  отдельных  спектральных 

линий. 

 сызықтық  спектр  /    line  spectrum  —  жеке 

спектрлік  сызықтардан  тұратын  шығару 

спектрі немесе жұтылу спектрі. 

спектр 

масс 

/ 

mass 

spectrum 

—  

совокупность  значений  масс  атомов  или 

молекул,  входящих  в  состав  вещества, 

определѐнная 

с 

помощью 

масс-

спектрометра. 

массалар спектрі   /  mass  spectrum  —  масс-

спектрометрдің кӛмегімен анықталған заттың 

құрамына 

енетін 

молекулалар 

немесе 

атомдар массалары мәндерінің жиыны. 

спектры 

молекулярные 

/ 

molecular 

spectrum 

— 

спектры 

испускания, 

поглощения  и  комбинационного  рассеяния 

света,  принадлежащие  свободным  или 

слабо связанным между собой молекулам. 

молекулалық спектрлер / molecular spectrum 

—  еркін  немесе  ӛзара  әлсіз  байланысқан 

молекулалардағы жарықтың шығару, жұтылу 

және комбинациялық шашырауының спектрі. 

спектр 

характеристический 

рент-

геновский  /  X-ray  spectrum,  characteristic 

spectrum — линейчатый спектр испускания, 

характеризующий  материал  антикатода 

рентгеновской  трубки  или  облучаемого 

вещества в рентгеновском диапазоне. 

 сипаттаушы  рентгендік  спектр    /    X-ray 

spectrum, characteristic spectrum — рентгендік 

түтікшедегі 

антыкатодтың 

немесе 

сәулеленуші заттың материалын сипаттайтын 

рентгендік  диапазондағы  сызықтық  шығару 

спектрі. 

Спектро́граф 

Spectrograph  (от  спектр  и  греч.  gráphō  — 

пишу) 

Спектральный прибор, в котором преемник 

излучения регистрирует одновременно весь 

оптический спектр, развернутый по длинам 

волн  на  фокальной  плоскости  оптической 

системы. 

Спектро́граф 

Spectrograph  (спектр  және гр .  gráphō  — 

жазамын) 

Қабылдағышы  оптикалық  жүйенің  тоғысу 

жазықтығына толқын ұзындықтары бойынша 

жайылған  барлық  оптикалық  спектрді  бір 

мезгілде тіркей алатын спектрлік құрал.  

Спектроме́тр 

Spectrometer 

1.  Прибор  для  измерения  функции 

распределения 

некоторой 

физической 

величины по какому-либо параметру.  

2.  Прибор  для  измерения  оптических 

Спектроме́тр 

Spectrometer 

1.

 

Қандай  да  бір  параметр  бойынша  

физикалық  шаманың    таралу  функциясын 

ӛлшеуге арналған құрал.  

2.

 

Фотоэлектрлік  сәуле қабылдағыштың 

298 

 

спектров  с  помощью  фотоэлектрических 

приѐмников излучения. 

кӛмегімен  оптикалық  спектрді  ӛлшеуге 

арналған құрал.  

Спектроскопи́я 

Spectrography,  spectroscopy(  от  спектр  и 

греч. skopeo — смотрю) 

Область 

физики, 

посвященная 

исследованию 

распределения 

интенсивности 

электромагнитного 

излучения по длинам волн и частотам. 

Спектроскопи́я 

Spectrography,  spectroscopy(спектр  және  гр. 

skopeo — қарап тұрмын) 

Физиканың 

электромагниттік 

сәуле 

қарқындылығының  толқын  ұзындығы  және 

жиілігі 

бойынша 

таралуын 

зерттеуге 

арналған облысы. 

гамма-спектроскопия / gamma spectroscopy 

—  раздел  спектроскопии,  исследующий 

спектры  гамма-излучения  и  свойства 

атомных  ядер,  испытывающих  гамма-

распад. 

 гамма-спектроскопия  /  gamma  spectroscopy 

—  гамма-сәуле  спектрін  және  гамма-

ыдырауға  ұшырайтын  атом  ядроларыны 

қасиеттерін 

зерттеуге 

арналған 

спектроскопияның бӛлімі. 

—  спектроскопия  вакуумная  /  vacuum  

spectroscopy —  совокупность спектральных 

методов  в  видимой  и  инфракрасной 

областях 

спектра, 

основанных 

на 

применении 

лазерных 

источников 

излучения. 

 вакуумдық  спектроскопия  /    vacuum  

spectroscopy  —    спектрдің  кӛрінетін  және 

инфрақызыл  облыстарындағы  лазерлік  сәуле 

кӛздерін  қолдануға  негізделген  спектрлік 

әдістер жиыны. 

спектроскопия  для  химического  анализа 

электронная    /  electron  spectroscopy  for 

chemical  analysis  (ESCA)    —  методика, 

позволяющая 

анализировать 

состояние 

химических  связей.  Находит  применение,  в 

частности, в анализе поверхностей образцов 

(например, 

для 

определения 

уровня 

окисления). 

Анализу 

поддаются 

все 

элементы, кроме водорода и гелия. 

— 

химиялық 

анализге 

арналған 

электрондық  спектроскопия    /  electron 

spectroscopy  for  chemical  analysis  (ESCA)    — 

химиялық  байланыстар  күйін  талдауға 

мүмкіндік  беретін  әдістеме.  Атап  айтқанда, 

үлгі  беттерін  талдауда(мысалы,  тотығу 

деңгейін  анықтау  үшін)  қолданылады.  Бұл 

талдауды  сутегі  мен  гелийден  басқа  барлық 

элементтерге қолдануға болады. 

спектроскопия  изохромная  /  isochromate 

spectroscopy  —  спектроскопия,  в  которой 

варьируется энергия первичных электронов, 

а 

измеряется 

выход 

фотонов 

с 

фиксированной энергией. 

 изохромды  спектроскопия  /  isochromate 

spectroscopy 

—  біріншілік  электрондар 

энергиясы  варьирленетін,  және  шектеулі 

энергиялы  фотондар  шығысы  ӛлшенетін 

спектроскопия. 

спектроскопия 

инфракрасная 

(ИК 

спектроскопия)  /  infrared  analysis,  infrared 

spectroscopy 

—  раздел  молекулярной 

оптической  спектроскопии,  изучающий 

спектры 

поглощения 

и 

отражения 

электромагн. излучения в ИК области, т.е. в 

диапазоне  длин  волн  от  10

-6

  до  10

-3

  м.  В 

координатах  интенсивность  поглощенного 

излучения  —  длина  волны  (или  волновое 

число)  инфракрасный  спектр  представляет 

собой  сложную  кривую  с  большим  числом 

максимумов и минимумов. 

— 

инфрақызыл 

спектроскопия 

(ИҚ 

спектроскопия)  /  infrared  analysis,  infrared 

spectroscopy  —  электромагниттік  сәуленің 

ИҚ облысындағы, яғни толқын ұзындығы 10

-

6

  ден  10

-3

  м  диапазонындағы  жұтылу  және 

шағылу 

спектрін 

зерттейтін 

молекула 

оптикалық 

спектроскопия 

саласы. 

Координаталарда 

жұтылған 

сәуле 

қарқындылығы–толқын  ұзындығы  (немесе 

толқындық 

сан) 

инфрақызыл 

спектр 

максимумдары  мен  минимумдары  ӛте  кӛп 

күрделі қисық  түрінде. 

спектроскопия  ионного  рассеяния  /    ion 

scattering 

spectroscopy 

 

— 

изучает 

распределение по энергиям (энергетический 

спектр)  моноэнергетических  ионов,  упруго 

рассеянных 

поверхностью 

под 

определенным углом. По положению пиков 

 иондық  шашырау  спектроскопиясы  /    ion 

scattering  spectroscopy    —  беттен  белгілі  бір 

бұрышпен 

серпімді 

шашыраған 

моноэнергиялы иондардың энергия бойынша 

таралуын(энергиялық  спектрін)  зерттейді. 

Мұндай  спектрдің  шыңдары  бойынша 

299 

 

такого  спектра  идентифицируют  элементы, 

а  по  их  высоте  определяют  концентрацию 

последних. 

Кроме 

того, 

исследуя 

энергетический  спектр  в  зависимости  от 

углов падения и рассеяния, можно получить 

информацию о структуре поверхности. 

элементтерді,  ал  биіктігі  бойынша  сол 

элементтің  концентрациясын  анықтайды. 

Сонымен  қатар,  энергиялық  спектрді  түсу 

және  шашырау  бұрышы  бойынша  зерттей 

отырып,  беттің  құрылымы  туралы  мәлімет 

алуға болады. 

спектроскопия 

мѐссбауэровская 

/ 

Mössbauer  spectroscopy  —  метод  изучения 

взаимодействия  ядра  с  электрическими  и 

магнитными 

полями,создаваемыми 

его 

окружением, основанный на использовании 

эффекта Мѐссбауэра. 

—  Мѐссбауэр  спектроскопиясы  /  Mössbauer 

spectroscopy  —  ядроның  оны  қоршаған  орта 

тудыратын 

электрлік 

және 

магниттік 

ӛрістермен  ӛзара  әсерлесуін  Мѐссбауэр 

эффектісі негізінде зерттеу әдісі. 

спектроскопия  молекулярная  оптическая 

/molecular  optical  spectroscopy  —  изучает 

молекулярные 

спектры 

поглощения, 

испускания  и  отражения  электромагнитных 

волн,  а  также  спектры  люминесценции  в 

диапазоне 

длин 

волн 

от 

дальней 

ультрафиолетовой  (~  180  нм)  до  дальней 

инфракрасной (~0,1 см) области.  

 молекулалық  оптиалық  спектроскопия 

/molecular  optical  spectroscopy  —  алыс 

ультракүлгін 

облыстан 

(~180нм) 

алыс 

инфрақызыл(~0,1см) 

облысқа 

дейінгі 

диапазондағы 

электромагниттік 

толқындардың молекулалық жұтылу, шығару 

және  шағылу  спектрлерін,  сонымен  қатар 

люменисценция спектрін зерттейді. 

спектроскопия  нейтронная  /  neutron 

spectroscopy  —  раздел  нейтронной  физики,  

в  котором  изучаются  энергетические 

зависимости 

эффективных 

сечений 

различных 

процессов 

взаимодействия 

нейтронов 

с 

ядрами 

и 

свойства 

образующихся  возбуждѐнных  состояний 

ядер. 

 нейтрондық 

спектроскопия  /  neutron 

spectroscopy  —  нейтрондар  мен  ядролардың 

әртүрлі  әсерлесу  процестерінің    эффективті 

қималарының  энергияға  тәуелділігін  және 

түзілетін    ядролардың  қозған  күйлері 

қасиеттерін  зерттейтін  нейтрондық  физика 

саласы. 

спектроскопия 

лазерная 

/ 

 

laser 

spectroscopy 

— 

раздел 

оптической 

спектроскопии,  изучающий  полученные  с 

помощью  лазера  спектры  испускания, 

поглощения, 

рассеяния. 

Лазерная 

спектроскопия 

позволяет 

исследовать 

вещества на атомно-молекулярном уровне с 

высокими 

параметрами: 

чувствительностью, 

избирательностью, 

спектральным и временным разрешением. 

 лазерлік спектроскопия  /  laser spectroscopy 

—  лазердің  кӛмегімен  алынған  жұтылу, 

шығару,  шашырау  спектрлерін  зерттейтін 

оптикалық  спектроскопия  саласы.  Лазерлі 

спектроскопия  затты  атомды-молекулалы 

деңгейде 

жоғары 

сезімталдықпен, 

талдағыштықпен,  спектрлік  және  уақыттық 

ажыратумен зерттеуге мүмкіндік береді. 

спектроскопия  оже-электронная  /Auger 

spectroscopy  method  —  раздел  электронной 

спектроскопии,  методы  которого  основаны 

на  измерении  энергии  и  интенсивности 

токов оже – электронов, эмиттированных из 

атомов,  молекул  и  твѐрдых  тел  при 

эффекте Оже. 

 оже-электронды  спектроскопия  /Auger 

spectroscopy  method  —  әдістері  атомдардан, 

молекулалардан,  және  қатты  денелерден 

Оже  эффектісі  кезінде  эмитацияланған  оже 

–  электрондар  тогының  энергиясы  мен 

қарқындылығын 

есептеуге 

негізделген 

электронды спектроскопия саласы. 

спектроскопия  отражения  —  метод 

изучения  свойств  поверхностных  слоев 

вещества  по  спектрам  отражѐнного  ими 

видимого, 

инфракрасного 

и 

ультрафиолетового излучения. 

 шағылу  спектроскопиясы  —  заттың  беттік 

қабаттары 

қасиеттерін 

одан 

шағылған 

кӛрінетін,  инфрақызыл  және  ультракүлгін 

сәулелерінің спектрі арқылы зерттеу әдістері. 

спектроскопия  рентгеновская  /  X-ray 

spectrometry 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: