«АҚылдың ТҮбі қҰт болар»
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ жұртының іргелі ел, қабырғалы халық болуына және даламызға қызыққан кез келген жауға тойтарыс беріп, ұлан-ғайыр жерімізді бүгінгі ұрпағына мұра етіп қалдыруға ұлтымыздың батырлары өлшеусіз үлес қосқанын тарихтан білеміз. Сондай қазақ халқының бірегей батырларының бірі – Нұрбай батыр. Ол елінің бірлігі мен болашақ тірлігін ойлаған, елдің тұтастығын сақтап қалу мақсатында бүкіл өмірін күреспен өткізіп, халық жа- дында данышпан саясаткер, қаһарман қолбасшы ретінде жатталып қалған. Ол 77 рет жау- мен шайқасқа түсіп, бәрінде де жеңіске жеткен. Сондықтан да қазақ халқының тағдырында ерліктің айбынын көрсетіп, елдің қорғаны болған дулығалы батырлардың ішінде Нұрбай баһадүрдің алар орны ерекше. Сыбайлас жемқорлықпен күрес тек мемлекеттің, бір партияның ғана атқаратын шаруасы емес екені анық. Жемқорлықты әшкерелеу кез келген азаматтың міндеті. Мемлекет болсын, Үкімет болсын, партия болсын, олар алға қойған мақсатын ел тұрғындарының атсалысуымен іске асырады. Бірақ өкінішке қарай, елімізде жемқорларға қарсы жарияланған күрес жаппай бұқаралық сипат алмай отыр. Мұндай игілікті істерге білек сыбана қолдау көрсетудің орнына тізгін тартып, тіксіне қалатын әдетіміз бар. Алматыда Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігіне қарасты Медициналық және фармацевтикалық қызметті бақылау комитетінің Алматы қаласы бойынша департаменті мен Медициналық қызметке ақы төлеу комитетінің Алматы қаласы бойын ша департаментінің ұйымдастыруымен ар- найы жиын өтті. Атақты Мәшһүр-Жүсіп К пейұлының зерттеу жазбаларында да Арғынның Нұрбай батыры ХVII ғасырда мір сүргендігі және XVIII ғасырдағы тарихқа еш қатыстығы жоқ екендігі де айдай анық айтылады. Оның үстіне Нұрбай батыр барымташы болмаған. Ол туған елін найзаның ұшымен, білектің күшімен қорғай білген хас батырлар қатарына жатады. рине, дерексіз, дәйексіз з руының батыр- ларын дәріптеп, ескерткіш ашып жатқандар к п. йтсе де, біз біреудің к зіне ш п салудан аулақпыз, бірақ Ресейдің мұражайынан Нұрбай батыр туралы деректің табылуы үлкен олжа емес пе? Мәшһүр-Жүсіп К пейұлының шежіресінде («Қазақ шежіресі» , Алматы. «Жалын» баспасы, 1993 ж., 25-26 беттер) мынандай нақтылы деректер келтірілген. «Алтайдың ақ сауыты Нұрбайда қалған. Қалмаққа олжаға түсіп кеткен жерінен Нұрбай зі барып алып кел- ген. Сауыттың аты «Шежек з». Сондықтан Нұрбай ұраны «Шежек з» болған. Алтайдың балаларының ішінде Нұрбайдан басқасында белгілі ұран жоқ». К рдіңіз бе, Нұрбай батыр ж нінде де- ректер қалай, қалай с йлейді. Сондықтан бүкіл барша қазақтың, оның ішінде Нұрбай сияқты баһадүр батырды Кәмел Жүнісовтің Абылай заманына әкеп лтіртуі нағыз тарихқа жасалған қиянат деуіміз керек. Тіпті к зі тірісінде этнограф-ғалым Ақселеу Сейдімбеков пен тарихшы Болат бдікәрімов ағаларымыз маған бір жолыққанда к пшіліктің ішінде бір жағы ойнай с йлейтін мінездерімен « й, Мағжан, сенің батыр атаң Нұрбайды анау Кәмел Жүнісовтің зінен 100 жас кіші Ес батырға лтіртуі шындыққа сай келмейді ғой, егер шын лтірсе, олардан құн сұра» деп қалжыңдай с йлегендері әлі есімде. Міне, бұл екі ғалым да жазушының деректі ешбір дәлелсіз қолданғандығын айтқаны бар. Сосын Нұрбай батыр Қайрақты бойында жерленген деген пікір де ешбір шындыққа сәйкес келмейді. Ертеде есімдері аттас батыр- лар елімізде к п болған. Мүмкін солардың біреуі шығар Қайрақтыда жатқан. Енді тағы бір дәлелімізге к шейік. 1980 жылы Целиноград облысы атқару комитетінің т рағасы Қайредин Кәрібаевпен бірге Кеңес Одағы кезінде Ресейдің Свердловск облысына қарайтын Қарашілік деген қазақ ауылына барғаным бар. Онда облыстық газетте жұмыс істейтін 23 жастағы жас журналиспін. Мұнда орман арасындағы совхозда 50-60 қазақ үйі тұратын ауыл бар екен. Салт-дәстүрлерін жақсы сақтаған.Сол ауылдан қайтарда 95 жастағы ауыл ақсақалына сәлем беруге бардық. Ол кісі жасының егде тартқанына қарамастан әлі тың екен. «Ассалаумағалейкүм» деп сәлем беріп «Мемлекеттік органдардағы жемқорлыққа ескерту» атты тақырыппен ткен жиынға М е д и ц и н а л ы қ ж ә н е ф а р м а ц е в т и к а л ы қ қызметті бақылау комитетінің Алматы қаласы бойынша департаментінің басшысы Майра Үкібай, ҚР Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимыл агенттігінің кілі Мақсатхан Анапин, «Халықаралық құқық қорғау» орталығының айтылған ақсақалдың с зі жоғарыда айтқан Омбы мұражайының дерегімен сәйкес келіп тұрған жоқ па? Нұрбай батыр – бір топтың не бір рудың батыры емес. Ол – бүкіл қазаққа ортақ халық батыры. Тарихта «Шеже к з Нұрбай» атымен даңқы шыққан ол азаттық байрағын биік ұстап, елдің бостандығы, жердің азаттығы үшін жоңғар мен қалмақтардың шабуылына тойтарыс жасап, басқыншыларды жерімізден түре қуып шыққан азулы ер, айтулы қолбасшы болған. Тұтас халықтың абырой, беделін к терген, дарабоз батырлардың есімдерін бүркемелеп, оны санадан сызуға, ұмыттыруға күш салған заман енді келмеске кетті. сіресе, ұлтарақтай жер үшін жанын пида еткен батырларымызға деген халқымыздың ішкі ру- хын ешкім лтіре алған жоқ. Ол бүгінгі күнге дейін жетті. Тарихтың бұрмаланбауы не үшін қажет? Ол бұрынғы ата-бабаларымыз қандай болғанын, қазір қандай екенімізді біліп, жан-жақты саралау үшін керек.Біз тарихымыз арқылы те маңызды оқиғаларды есте сақтаймыз. Туған жер, ата-бабаларымыздың батырлық, ерлік дәстүрі, тыныс-тіршіліктерін тарихтан оқып білеміз. неге алып, болашағымызды болжаймыз, қателіктерін қайталамауға тыры- самыз. ткен замандардағы дара тұлғалардың ерлік дәстүрін оқып-білген жас ұрпақтан ғана елім-жерім деген ерлер шығады.Тарих пен шежіре – ұлтжанды азаматтарды тәрбиелеп сіреді. Сонымен бірге адамзат баласының бүкіл болмысына кең жол ашады. Демек, халқымыздың тарихында алтын әріппен жа- зылатын батырлармыз туралы деректерге те абай болған ж н. Е л б а с ы Н ұ р с ұ л т а н Н а з а р б а е в « Ұ л ы б а т ы р л а р ы м ы з д ы ң т а р и х ы н а с қ а н жауапкершілікпен дұрыстап зерттеу, зерделеу арқылы, олардың ерлік істерін кейінгі келер ұрпаққа жеткізу біздің парасатты парызымыз» деген болатын. Мемлекет басшысының бұл с зінің астарында біле білсек, к п мән, мағына жатыр. Яғни тарихты жазуда қателікке жол беруге болмайды. йткені ткен заманның тәбәрігі болып, бүгінге жеткен жәдігеріміз ж нсіз бұрмаланып жатса тарихтың киесі атады емес пе? «Айтпаса с здің атасы леді» дегендей, біз Нұрбай батыр ж нінде тек тарихтан алынған ақиқатты айтуға тырыстық. Былтыр Жаңаарқа ауданының орталығында «Батырлар аллея- сы» салынды. Сонда мәрмәр тасқа қашалып жазылған батырлар тізімінің Нұрбай батырдан басталуы тегін емес. Бұл туған халқының батыр бабасына деген тағзым-құрметі.
жетекшісі Жанділдә Жақыпов, ҚР Бас про- куратурасы құқықтық статистика және ар- найы есеп комитетінің прокуроры сел бдікәрімова, Медициналық қызметке ақы т леу комитетінің Алматы қаласы бойынша департаментінің басшысы Манас Рамазанов қатысты. Жиынның басты мақсаты – Мемле- кет басшысы бекіткен Жемқорлыққа қарсы стратегияның бағыттарын түсіндіру болды. Қатысушылар қоғамда жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру мақсатында з ой- ларын ортаға салып, слайдтардың к мегімен жиналғандарды қажетті мәліметтермен таныс- тырды. Жиында сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі жеке адамдардың мәдениеті с з бол- ды. Қатысушылардың барлығы жемқорлық жойылу үшін оған барлық қазақстандықтар атсалысу керек деген тоқтамға келді. сіресе, «Халықаралық құқық қорғау» орталығының жетекшісі Жанділдә Жақыповтың баянда- масы әсерлі шықты. Оның айтуынша, пара алушымен қатар пара берушінің де жазала- нуы те дұрыс шешім. «Қазір елімізде пара алушыларға қарағанда пара ұсынушылардың саны әлдеқайда басым» дейді Ж.Жақыпов. Алматыдағы жиынға қатысқан маман- дар сыбайлас жемқорлықққа қарсы күрестің тәсілдерін одан әрі жетілдіре беретін болып тарасты.
АЛМАТЫ
4 №36 (1294) 10 – 16 қыркүйек 2015 жыл
АНА ТІЛІ Бекболат ӘДЕТОВ, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, Қазақстанның Құрметті журналисі Жасырып қайтеміз: қазір қазақ тілі ауыр халде, тіпті адам аярлық жағдайда десе де болатындай. Бір кезде келген, кеткен жиһанкездердің әмбесін таңдандырып, тамсандырған тіліміз шалқар байлығынан, кестелі келісімінен айрылып, қасаң қатынас тіліне, күнделікті отбасы, ошақ қасы құралына айналып барады деп қан жылаймыз ғой. Десек – дегендей. Жаны жәннатта болғыр Гер-ағаң Белгерше айтқанда, ол дәмі жоқ, татуы жоқ сылдыр су шалапқа ұқсағалы не заман. Әрі десе, осы жүрген бәріміз болып, әсіресе баспасөз бен бөспасөзіміз (теледидар мен радио), бірдеңеден құр қалатындай қараталасып, соған өлшеусіз үлес қосып жатқанымыз да өтірік емес. Марқұм Жарасқан айтпақшы, «қосып қалсаң да, басып қалсаң да» оның мың-сан мысалдары күн сайын андағайлап алдыңнан шығады. Осы жақында ғана (06.08.2015 ж.) «Түркістан» газеті еркектердің ішкиіміне жапсырылған сауда белгісіндегі «трусы мужские» деген сөздің қазақшасы «қорқақтар еркектер» деп аударылғанын жазып, жағасын ұстағандай болыпты. Кісі күлерлік пе? Жоқ, жыларлық! Ана тіліміздің көсегесін көгертеміз деп ұрандатып, неше түрлі бағдарламалар түзіп, олардың жүзеге асырылуын кезең- кезеңдерге бөліп, шала бүлінген боп жүріп, айналасы бірер жылда мұншама сорлы хал- ге жеткенімізге не деп күлерсің?! Күлкіміз неге күл болып кетпейді осы біздің! Астанадағы Конгресс-Холл сарайында Тілдер күніне орай Қазақстан халқы тілдерінің фестивалі болып өтті. Мерекелік шара Қазақ хандығының 550 жылдығына, Қазақстан Республикасы Конституциясының 20 жылдығы мен Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығына орай ұйымдастырылды. Жастар бойында патриоттық сезімді қалыптастырып, ұлттар достығы мен бірлігін дәріптеп, мемлекеттік тілдің көсегесін көгертуді мақсат тұтқан фестивальдің ашылу салтанатына Астана қаласы әкімінің орынбасары Ермек Аманшаев қатысты. «ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕНЕМІЗ! Изучаем казахский язык!» «ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕНЕМІЗ! Изучаем казахский язык!» Продолжение рубрики «Қазақ тілін үйренеміз! Изучаем казахский язык!» будет в следующем номере газеты. Ждем отзывов и предложений по электронной почте: anatili_gazeti@mail.ru, а также по телефонам: 394-42-46, 394-41-30, 394-37-75. Рубрику ведут: Дәуіржан Т ЛЕБАЕВ, Динара МАСАКОВА Часы – важный атрибут нашей жизни. Как известно они бывают разные: настольные, настенные, наручные, и т.д. Тем, кто начинает изучать казах- ский язык необходимо знать, как правильно выразиться на казахском если они вдруг сломались и необходимо обратиться к часовому мастеру. Поэтому, одну из разделов нашей рубрики, мы хотим посвятить этой теме и предложить разные варианты использования их в разговорной речи. Где вы работаете? – Сіз қайда жұмыс істейсіз? Труд
Еңбек Трудиться Жұмыс істеу, еңбек ету Работа
Жұмыс Рабочий день Жұмыс күні Должность Қызмет, лауазым Бизнес
Кәсіп, жеке іс Чем вы занимаетесь? Сіз немен шұғылданасыз? Кем ты работаешь? Сен кім болып жұмыс істейсің? Я …
… учитель … врач
… государственный служащий … юрист
Мен … … мұғаліммін … дәрігермін … мемлекеттік қызметкермін … заңгермін В какой сфере вы работаете? Сіз қандай салада жұмыс істейсіз? Я работаю … … в министерстве … в рекламном агентстве … в банке … на заводе
Я безработный (ая) … уволился (уволилась)
Я сейчас нигде не работаю Мен қазір еш жерде жұмыс істемеймін Я выполняю волонтерскую работу Мен волонтер болып жүрмін Я на пенсии
Я работаю на себя Мен өзіме жұмыс істеймін У меня своё собственное дело Менің өз ісім бар Я бизнесмен Мен жеке кәсіпкермін Я недавно вышел на работу Мен жақында жұмысқа шықтым Он специалист в области экономики
работа
В настоящее время я не работаю Қазір жұмыс істеп жүрген жоқпын Менде жұмыс көп Моя работа начинается с 8 часов утра
Сколько часов в день вы работаете?
день
Он должен вернуться около шести часов
Сегодня – выходной Бүгін - демалыс У вас оплачиваемый отпуск? Сіздерде ақылы демалыс па? Очередной отпуск Кезекті демалыс Отпуск без содержания Ақысыз демалыс Внеочередной трудовой отпуск Кезектен тыс еңбек демалысы Продлить срок трудового соглашения
По семейным обстоятельствам Отбасылық жағдайға байланысты По состоянию здоровья Денсаулығыма байланысты Утвержденный график Бекітілген кесте работу
Когда вы получаете зарплату? Жалақыны қай кезде аласыз? В конце, середине, начале месяца Айдың басында, ортасында, соңында Каждую неделю должны сдавать отчет о выполненной работе Апта сайын атқарған жұмысыңыз туралы есеп өткізіп тұруыңыз керек На следующей неделе жду вас с отчетами
сломались часы, не можете ли его починить?). – Жақсы, сағатыңызды беріңіз (Хорошо, дайте мне часы). – Сағатыңызды қолыңыздан түсіріп алғансыз ба? (Вы уронили свои часы?).
– Иә, абайсызда қолымнан түсіп кетіп еді (Да, нечаянно уронил). – Сағатым 10 минут артта қалып қойған (Часы отстают на 10 минут). – Түсінікті. Қуат беруші құрылғысын ауыстыру қажет (Понятно. Нужно поменять батарею). – Қашан дайын болады екен? (Когда будет готово?). – Ертең келіңіз (Приходите завтра). – Рақмет! Сау болыңыз! (Спасибо! До свидания!). Выучите необходимые вам слова: Теперь рассмотрим такую тему как «Труд» и все что связано с ним. Выучите пословицы о труде: Еңбек ерлікке жеткізер, Ерлік елдікке жеткізер. ***
Еңбек ет те, міндет ет. ***
Еңбегің сыйлы болса, Ішің майлы болар. *** Еңбек ет те мақтан, Ойнап-күл де шаттан. ***
Еңбек — ширатады. мір — үйретеді. *** Еңбек пен бақыт егіз. *** Еңбеккер ұйқыдан ширап тұрады, Еріншек ұйқыдан қирап тұрады. ***
К п еңбегі — к ңілді. Сағат – часы. Қол сағаты – наручные часы. Сынып қалу – сломаться. йнек – стекло. Түсіріп алу – уронить. Салып беру – вставить. Артта қалу – отставать. Озып кету – спешить. Тоқтап қалу – останавливаться. Тапсыру – сдать. Сағат ж ндеу – ремонт часов. Сағат шеберханасы – часовая мас- терская.
Сағат шебері – часовой мастер. Ж ндеу – ремонтировать, чинить. Қуат беруші құрылғы – батарея. Пример из разговорной речи: АШЫҚ АЙТУ – АРДЫҢ ІСІ Бір ғажабы, осындай сорақылықтар айтылмай да жүрген жоқ. Бірақ тыңдар құлақ болса кәне. Кітап оқылмайды, жұрттың әдебиетке ықыласы жоқ деп екі күннің бірінде қақсап жатамыз ғой. Ал меніңше, қазір кітап қана емес, газет-жур- нал да оқылмайтынға ұқсайды. Басқа-басқа, әйтеуір журналистер қауымы газет оқудан аман ба деймін. «Ол кітап оқымайды, себебі ол – оқырман емес, жазарман» дейтін оқшау с з болушы еді ғой, тура сол. згені қайдам, жазғаным жетер жеріне (зерделі к ңілге) жетпей, тыңдалмаған жетім с з күйінде қалатын үрдіске менің әбден бойым үйренген. Сонда да жазасың. К зі құрымағыр к реді, к рген соң, аузы жаман атансаң да, қайта-қайта айналып соғып айтасың. Бұл орайда әбден жауыр болуға айналған «пәленшенің құлағына алтын сырғаны» да, мақтау-мадақ орны- на айтыла беретін «аузын ашса к мейі (к мекейі) к рінедіні» де, «туды» деудің орнын басып, тіпті тілдік нормаға айналып бара жатқан «туылдыны» да, «орта қол» мен «ортаң қолдың» аражігін парықтамайтын таяздықты да атаса жетіп жатыр. Қанша жа- зылды, қанша жерде айтылды – селт еткен біреуі болсашы. Қайта, қасарысып, ртше қаулап барады. т к е н д е Б е р д і б е к С о қ п а қ б а е в ағамыздың 90 жылдық мерейтойына арналған жиналысқа бардық. Ел қатарлы кезек алып, замандасы туралы естеліктерін айтқан Мыңбай Рәш ақсақал с зінің соңында «Нұрланның (Оразалиннің) қ ұ л а ғ ы н а а л т ы н с ы р ғ а » д е п қ о й ы п , жазушылардың мұң-мұқтажы жайынан бірдеңелерді айтып жатты. Ал мен болсам: «Жасы тоқсанға келген жазушы ағамыз да мына с здің парқын білмейді екен-ау. Сон- да менікі не әурешілік?» деген ойдан арыла алмадым. Оны айтасыз, осы «алтын сырғаны» тұрақты айдар с зіне айналдырып алған газеттер де қылаң беріп жүр. Бүйте берсе, бұл с з әуелгі астарлы мәнінен, ажар- лы к ркінен таза тақыр айрылып, кері мағынасындағы қарабайыр с з тіркестерінің біріне айналарына күмәнім жоқ. Бұрын да айттық: бүгінде «әкеледі» дейтін бір бұралқы с з әбден етек алып барады. Түп т ркіні орыс ағайындардың Фестиваль шымылдығы зге ұлт кілдері балаларының туған жер леңін оқуымен ашылды. Бұдан кейін халықтар достығы жайлы бейнежазба к пшілік назарына ұсынылды. Ал Ибрагим Ескендірдің о р ы н д а у ы н д а ғ ы « К к т у д ы ң желбірегені» әні орындалғанда, сахнаға к к ту к терген Ассамблея кілдері к терілді. Концерт бары- сында күйшілер Анар Мұздаханова және Тұрар ліпбаев арасын- да ткен күй тартыс к пшілік к ңілінен шықты. Шара бары- сында с з алған Ауған соғысының ардагері Бақытбек Смағұл сахнаға к теріліп, Қазақ хандығының 550 жылдығын атап ту елдігіміз бен егемендігімізді паш ететін маңызы Астанадағы №70 мектепте «Тәтті алма» атты 2-томдық балаларға арналған шығармалар жинағы мен «www.tattialma.kz» балалар сайтының тұсаукесері тті. Мемлекеттік тілді дамыту қорының бұл жобалары Қазақстан Республикасының Президенті Н. .Назарбаевтың қолдауымен, Е л б а с ы н ы ң « Ж і б е к ж о л ы » б е й б і т ш і л і к сыйлығына алған қаржысына әзірленіп отыр. Елбасының тікелей қолдауымен басы- лып шыққан бұл жинаққа қазақ балалар әдебиетінің белгілі ақын-жазушылары мен жас қаламгерлердің ХХ ғасырдың орта тұсынан бүгінге дейінгі жарық к рген туындылары еніп отыр.
Мемлекеттік тілді дамыту қоры «www. tattialma.kz» сайтының тұсаукесеріне орайлас- тырып «Балаларға арналған ең үздік шығарма» байқауын жариялады. Байқауға қатысуға тілек білдірушілердің барлығы з туындыла- рын жібере алады. Толық ақпаратты Қордың арнайы сайтынан және Тәтті алма сайтынан алуға болады (www.qazaq-found.kz, www. tattialma.kz ).
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|