«АҚылдың ТҮбі қҰт болар»
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрі Ерлан Ыдырысов Қазақ хандығының құрылғанына 550 жыл толуын атап ту мерекесі қарсаңында
- Нұрлан ҚҰМАР Қазақстандық ғарышкер Айдын Айым- бетов ғарыштан Қазақ халқына және Жер планетасының тұрғындарына сәлем
- «Қазақия» атауы ертеден бар Ғарыштан сәлем жолдады
- Түркі кеңесінің Бас хатшысы Рамиль Хасанов құттықтау сөз сөйлеп ашты. – Соңғы кезде әлемдегі түрлі келеңсіз
- М. АЛИМАНОВ
- ДУЛЫҒАЛЫ ДАЛА ПЕРЗЕНТТЕРІ Жемқорлықпен күрес мәселелері талқыланды Алматыда орталық мәдениет және демалыс
- Қазақ ұлттық нер университетінің оқытушысы Жұмабек Қадырқұловтың Маңғыстау ңірінің дәстүрлі күйлері топтастырылған «К ш керуен» атты күйтабағы жарық к рді.
- А қ м о л а о б л ы с ы н а қ а р а с т ы Е ң б е к ш і л д е р а у д а н ы Қ о ғ а м орта мектебінің алдына к рнекті Алаш қайраткері Шәймерден
- Қосшығұлұлына ескерткіш мүсіні орнатылды.
- Алматыдағы «Ғылым ордасында» ғылыми-зерттеу институттары мен әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің бірлескен
- Елордадағы Тілеп-қобыз сарайының кон- церт залында Кеңес Одағының Батыры, «Халық Қаһарманы», генерал Сағадат Нұрмағанбетов
- Астанада Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының т рағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы Кувейттің Қазақстандағы Т тенше
- зірлеген Нұрлан ҚҰМАР
Ақбота ИСЛ МБЕК БӘСЕКЕЛЕСТІКТІҢ БӘСІ ҚЫЗҒАН КЕЗ Тамыры терең түркі тарихы БІР БӘЙТЕРЕК БҰТАҒЫМЫЗ ЖАҒЫМДЫ ЖАҢАЛЫҚ
Жиын барысында Ерлан Ыдырысов 1 1 - қ ы р к ү й е к к ү н і т ү р к i т i л д е с е л д е р басшыларының кеңесi тетінін жеткізді. Оған Қазақстан, зербайжан және Қырғызстан Президенттерi қатысады. Ал қазан айында ТМД және Еуразиялық Одақ саммиттерiн ұйымдастырады. Сонымен қатар Сыртқы істер министрі Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған шаралармен танысты- рып, оның маңызына тоқталды. Министр бір айдан кейін Қазақ хандығы құрылған оқиғалар орын алған осы ңірдің астанасы болып келген к не Тараз қаласында тетін шараға да шетелдік елшілік кілдері қатысатындығын жеткізді. 8-қазан күні 550 жыл бұрынғы тарихи оқиғалар ашық аспан астында к рсетілмек. Мемлекеттіліктің жаңа кезеңін Қазақстан- ның 1991 жылы з тәуелсіздігін алғандығымен байланыстырған министр оның саяси, экономикалық, әлеуметтік және этномәдени дамуда к рініс тапқанына назар аудартты. Министр 2012 жылы Қазақстан Респуб- ли ка сының Президенті Н. .Назарбаевтың Қа зақстан халқына Жолдауында еліміздің 2050 жылға дейінгі даму стратегиясы жария еті луімен қалыптасқан мемлекеттің ХХІ ға сырдағы әрі қарайғы дамуына серпін бе- ріл гендігін де ерекше атап к рсетті. Түркі қағанатынан (VI-VIII ғасырлар) бастап Алтын Ордаға дейінгі кезеңді шолып ткен министр Еуразияда ортағасырлық кезеңде дала к шпелілерінің ркениеті к птеген шекаралас елдерге ықпал еткендігін де ж е т к і з д і . Е . Ы д ы р ы с о в М ә с к е у г е з королінің жіберілуімен келген ағылшындық саудагердің 1562 жылғы дайындаған кар- тасында оңтүстігінде «Ташкент» пен солтүстігінде «Сібір» деп аталған аумақтың аралығы «Қазақия» деп аталғанына назар аудартты. Сондай-ақ, министр шетелдік әріптестеріне Қазақ хандығының ХV ғасырдағы ркен деуінде Қасым ханның (1511-1523 жылдар) және Хақназар ханның (1538-1580 жылдар) билігі ерекше ықпал еткендігімен де б лісті. Жиынның қорытындысында Е.Ыдырысов шетелдік әріптестеріне қазақстандықтар атап ткелі жатқан Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойының маңызын з астаналарыңызға жеткізерсіздер деген тілегін білдірді. Нұрлан ҚҰМАР Қазақстандық ғарышкер Айдын Айым- бетов ғарыштан Қазақ халқына және Жер планетасының тұрғындарына сәлем жолдады. Жерлесіміз БАҚ кілдері баспас з кон- ференциясын ткізді. Байланысқа шыққан халықаралық экипаж мүшелермен журналис- тер НАСА-ның еуропалық ғарыш агенттігі мен жапондық Джакса және Ресейдің Ко- ролев қаласында орналасқан ұшуды басқару орталығынан әңгімелесті. Сұрақтар негізінен олардың жеке бастарына және ғарыштағы жұмыстың атқарылуына, ондағы мірге байла- нысты болды. Айта кету керек, ғарышкерлермен тілдескен АҚШ-тың, Еуропаның, Ресейдің және жапондық бұқаралық ақпарат кілдерімен қатар Қазақстаннан да тілшілер қатыстырылды. Баспас з конференциясының ережесіне сәйкес ғарышкерлермен тілдесуге 10 минут уақыт бе- рілді. Халықаралық ғарыш стансасының эки- пажымен тікелей байланыс орнату кезінде журналистердің сұрақтарына жауап бере отырып, ғарышта алған әсерімен және Жерге оралғаннан кейінгі жоспарымен б лісті. А.Айымбетов Жерге оралған соң, ең алдымен, медициналық оңалту шарасынан тетіндігін, содан кейін еліміздің ғарыш агенттігі – «Қазғарыштағы» жұмысын жалғастыратындығын атап тті. Сонымен қатар ол «Twitter» әлеуметтік желісі арқылы з жазбаларын күллі әлемге тарата баста- ды. Осылайша ол Халықаралық ғарыш станса- сынан Жерге қазақ тілінде жазылған мәтіндерді жолдаушы ең бірінші адам атанды. Қазақстандық ғарышкер Халықаралық ғарыш стансасында з әріптестерімен бірге ғарыш тан поляр шұғыласының сипатын бақыла- ды. Халықаралық ғарыш стансасы экипажының мүшелері интернетке Астананың және Каспий теңізінің ғарыштан түсірілген суретін жария етті. Мәселен, NASA астронавы Скотт Келли Елорданың, ал А.Айымбетов Каспий теңізінің кескін-келбетін «Twitter» парақшасына ұсынды. Ғарыш кеңістігінде зымыранымен ұшып жүрген жерлесімізбен бірге, ресейлік Сергей Волков және Еуропа ғарыш агенттігінің астро- навы Андреас Могенсен бар. «Союз ТМА-18М» кемесі 4-қыркүйекте Халықаралық ғарыш стан- сасымен түйісті. С.ҚАЖЫКЕН Расында да, Рамиль Хасановтың бұл с зінің жаны бар. Шындығын айтқанда, алып империялар иық тіресіп, кеуде кер- ген бүгінгідей кезеңде аз халыққа айнымас достың қажеттілігі ауадай сезілуде. рине, біз ғана емес, осы орайда қанға сіңген қасиетке сай діні мен тілі бір түркі халықтарының бірін-бірі іздеуі мір заңдылығы. Тарихқа үңілер болсақ, осыдан шамамен 90 жыл бұрын құрылған Түркия Республи- касы ұлттық тарихын жасау барысында ат қарған істерін бүгін Қазақстан да бас- тан кешіріп жатыр. Бауырлас, түбірлес екі елдің осы орайдағы атқарған істерінің де, мақсат тарының да бір екені байқалады. Атап айтқанда, Ататүрік кезінде «Нұтықты» жазған болса, Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев « ділеттің ақ жолы», «Сындарлы он жыл», «Тарих толқынында», «Ғасырлар то ғы сында», «Еуразияның жүрегінде» кітап- тары мен тәуелсіздік Қазақстанның тари- хын жасау шы Тұңғыш Президенті ретінде қазақ тари хы ның жазылуына да зінің зор үлесін қосқан. Енді, міне, Астанада тек қазақ халқының ғана емес, бүкіл Түркі халықтарының тарихы мен мәдениетін зерттеп, әлемге танытатын Түрік акаде- миясы жұмыс істеуде. Түркі мәдениетінде орны зор осы құбылыс кезінде Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың түркі мемлекеттері президент терінің жоғары дәрежелі кездесуінде жасаған ұсынысы қазір жүзеге асып отыр. Мұның маңызы зор. Халықаралық Түркі академиясының президенті Дархан Қыдырәлі басқосуды жүргізе отырып, алдағы атқарар істің маңызына тереңірек тоқталды. – Кезінде Ататүрік Түркі тарихын академиялық деңгейде зерттеуді к здеп, 1935 «Қазақия» атауы ертеден бар Ғарыштан сәлем жолдады ЖИЫН
Астана қаласындағы Бейбітшілік және келісім сарайында Халықаралық Түркі академиясы Ғылыми кеңесінің алғашқы отырысы болып өтті. Алқалы жиынды Түркі кеңесінің Бас хатшысы Рамиль Хасанов құттықтау сөз сөйлеп ашты. – Соңғы кезде әлемдегі түрлі келеңсіз оқиғалар туысқан елдер арасына сызат түсіруде. Сондықтан мұндай жағдайды болдырмау үшін ұлттар мен ұлыстардың өзара ұйысып, бірін-бірі жауға да, дауға да бермейтіндей ұлылыққа ұмтылуы өте қажет болып отыр, – деді ол. жылы мамыр айында Анкарада тіл, тарих және жағрафия факультетін құрған болса, арада тура 75 жыл тіп, 2010 жылы мамыр айында Астанада Түркі Академиясы құрылды. Демек, Ататүрік бастаған тарих реформасы бүгінгі таңда бүкіл Түркі халықтарының тарихын бірлесе жасау барысында кең к лемді ғылыми жұмыс бастауға түрткі болуда. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бар- ша түркі халықтарының рухани жаңару жолындағы үлкен бастамасы болып табыла- тын осы академияның шаңырағы астында бүкіл Түркі халықтарының ғалымдары бас қосып з елдерінің ұлттық тарих жасау барысындағы тәжірибелерін ортаға салу қазіргі заманда аса қажет. Халықаралық Түркі академиясының п р е з и д е н т і Д а р х а н Қ ы д ы р ә л і н і ң б ұ л с зін жиналғандар бірауыздан қолдады. Шындығында, антрополог ғалымдардың айтуынша, түріктің қарашаңырағы қазақ байтағында осыдан 4-5 мың жыл бұрын мір сүрген тайпалар мен бүгінгі қазақтың к п айырмашылығы жоқ. Оған осы уақытқа дейін сақталып келе жатқан қаңқа сүйектер куә. Сондықтан Қазақ елінің Мәңгілік Ел болуына толық негіз бар. Мәңгі елге айналудың бір бағыты – түпкі тарихты жетік білу. Сондықтан қазіргі таңда түркі әлемінің шоғырланып, бірлікке ұмтылып жатқаны те орынды іс деп санау керек. Демек, алдағы уақытта академияның атқарар жұмысы те ауқымды болмақ. Қазір түркі халықтары 40- қа жақын. Түркі әлемінің тарихы болсын, тілі болсын оны терең зерттеу уақыт талабы. Сонымен қатар басқосу барысында ғылыми жобаларды жүзеге асырудың қағи- далары мен ережелері және Академия ның алдағы жылы жүзеге асыратын ғылыми- зерттеу жобаларының бағыттары талқыланды. Қатысушылар Түркі әлемінің интеграциясы және қазіргі заманның даму тенденция- лары туралы да зара пікір алмасты. Атап айтқанда, зербайжан Республикасы Білім министрінің орынбасары Фирудин Иса оглы, Қырғыз Республикасының Білім және Ғылым министрінің орынбасары Адилет Бекбоев, Түркия Республикасы Ұлттық білім министрлігінің жауапты хатшысы Текин Юсуф, ҚР Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің т рағасы Сансызбай Жолдасбаев з ойларын ортаға салды. Cонымен қатар Халықаралық Түркі академиясы Ғылыми кеңесінің келесі отырысының тетін күні анықталып, алқалы басқосудың хаттамасы мақұлданды. Жиын соңында ұйым басшысы Дархан Қыдырәлі қонақтарға Академия басып шығарған құнды еңбектерді сыйға тартты. Ескере кетейік, 2014 жылы 28-қарашада Баку қаласында ткен Түркі кеңесі Білім министрлерінің ІІІ отырысында тараптар Түркі академиясының Ғылыми кеңесін құру туралы шешім қабылдаған болатын. Кеңестің құрамына Түркі кеңесі Білім министрлері, Түркі академиясының президенті мен вице- президенттері кіреді. М. АЛИМАНОВ АСТАНА
3 №36 (1294) 10 – 16 қыркүйек 2015 жыл
АНА ТІЛІ Қалмақтарға қарсы Есім хан бастаған жорыққа он сегіз жасар Нұрбай да қатысқан. Бұл 1627 жыл болатын. Нұрбай Қорғастағы шайқаста Ойрат тайпасы к семдерінің бірі –Қоту – Қойсынның інісі Барғаймен жекпе- жекке шыққан. Ақбоз ат мінген жас жігітті қорашсынған қалмақ батыры: К рінгенше құба таң, Бәріңді бүгін сұлатам, «Шегір к зді» дәл қазір, Тобықтан ұрып құлатам, – деген екен. Нұрбай батыр бұл с зге іле жауап беріп, былай депті: Салсаңдағы барыңды, Судай шашам қаныңды. Кәпір қалмақ, кел бермен, Алам бүгін жаныңды, – депті. Сол сәтте екі батыр шайқаса кетеді. Тұлпарларымен бір-біріне қарама-қарсы болған алғашқы қақтығыста Барғай Нұрбайды маңдайынан жаралайды. Қайырылып соққан екінші қақтығыста Нұрбай қалмақтың ең мықтысы атанған Барғайды найзасымен шан- шып лтіреді. Бұл Нұрбай батырдың алғашқы ерлігі болатын. Батыр боп, туған елдің т сінде скен, Найзасымен бес елі тасты тескен. Есім ханның қалмақпен соғысында, Қара қалмақ Барғайдың басын кескен, – деп Нұрбай батырды мадақтаған жыр шумақтары күні бүгінге дейін ел аузында сақталып қалған. сіресе, Қараағаш (Жаңарқа ауданындағы бұрынғы «Рассвет» совхозы) ауылының тума- сы, суырыпсалма ақын, 80-нен асып қайтыс болған Бұралқы Сейтхазин той-думандарда Нұрбай батырдың ерлігі жайындағы жырларды жиі айтатындығын талай естігенбіз. А р ғ ы н - А л т а й р у ы н ы ң р у х ы н а ұ р а н болған Нұрбай батыр ХVII ғасырдың басын- да Қарағанды облысы, Жаңаарқа ңірінде туып- скен. Нақтырақ айтқанда, Қарағанды ңіріндегі Қаражал қаласымен іргелес жатқан Ақтау аймағындағы Шажағай зені бойында кіндік қаны тамған. Ол сол жерде Қопай деп аталатын т бешіктің басына жерленген. Жаз жайлауының бірі – Қа раағаш орманы мен Құмк л, Жарк л, Дуа нак л, Қайыңдышілік, Жосалы аймағы бол ған. Нұрбай батыр соғысқа қажетті қару-жарақты темір кені бетінде жата- тын (сол кезде) Қаражалда жасатқан. Қытайдан мамандар шақырып, темір балқытатын шағын зауыт орнаттырған.Ұсталар бірнеше к рікте жұмыс істеп, күні-түні найза, қылыштар мен ер-тұрман, сауыт-саймандар, пілтелі зеңбіректер, ат арбаға қажетті доңғалақтар жасаған. Бұл айтқанымыздың айқын бір дәлелі – қазіргі темір кені шығатын Қаражал қаласынан 5 шақырым жерде шағын зауыт болған теміржол стансасының аты «Қытай стансасы» деп күні бүгінге дейін аталады. Соңғы 150 жылда бұл жерге бірде-бір қытайдың келмегенін ескерсек, біз айтып отырған ақиқат шындыққа саятындығын байқау қиын емес. Бұл аймақта, яғни археолог лкей Марғұлан мен Қаражал темір кенішін ашқан акаде- мик Қаныш Сәтбаев та з еңбектерінде XVII ғасырда бұл ңірде қытайлардың темір ңдеумен айналысқандығын жазып кеткен. Міне, сәйкестік қайда жатыр. Нұрбай батыр шамамен 1609-1675 жылда- НҰРБАЙ БАТЫР жөніндегі деректер неге бұрмаланды?
Қала күнін атап ту мерекелік бағдарламасы аясында ұйымдастырылған фестивальге 10 мыңға жуық адам қатысты. Аталған мәдени шара аясында кітап жәрмеңкелері, кітап к рмелері, кітап алмасу, лең оқу және отандық ақын-жазушылармен кездесу акция- лары ұйымдастырылды. Ш а р а н ы ң а ш ы л у с а л т а н а т ы н д а Еуразиялық франчайзинг қауымдастығының президенті, жазу- шы Бекнұр Қисықов Қазақстанда да дарынды ақын-жазушылар жетерлік екендігін, бұл шараның мақсаты жастарды кітап оқуға қызықтыру екендігін атап тті. «Алматы қаласының кітапханалар жүйесі» мемлекеттік мекемесіне қарасты №6 кітапхананың меңгерушісі Наталья Сычева «Ашық аспан астындағы кітапхана» аясында ткізіліп тұрған фестивальде 5000 кітап к рерменнің наза- рына ұсынылғандығын айтты.
Бұл еңбек Қазақ хандығының 550 жылдығы мен Форт-Шевченко қаласының 170 жылдығына арналған. Күйтабақтың кіріспе б лімінде жинақтың алғашқы тыңдарманы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, профессор Жанғали Жүзбай Маңғыстау күйлерінің орын- далу мәдениеті ерекше, мелодиясы еркіндік пен импровизацияны қалайды, формасы да к ркем композициялық құрылым екендігін тілге тиек етті. Жинақ авторы Жұмабек Қадырқұлов бұл еңбек арнайы кәсіби білім беретін оқу орындарының шәкірттеріне және күйшілікті мұрат еткен барша домбырашы қауымға арналатындығын, аталмыш күйлер домбырадағы т лтума дәстүрлі орындаушылық нерді насихат- тауды к здейтіндігін атап тті. А қ м о л а о б л ы с ы н а қ а р а с т ы Е ң б е к ш і л д е р а у д а н ы Қ о ғ а м орта мектебінің алдына к рнекті Алаш қайраткері Шәймерден Қосшығұлұлына ескерткіш мүсіні орнатылды. Ашылу рәсіміне ұлт зиялысының келіні Сара Шәймерденова, аудан әкімі Асқар Қиықов және халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының, республикалық Махамбет атындағы сыйлықтың иегері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, к рнекті ақын Серік Тұрғынбекұлы сияқты зге де танымал азаматтар қатысты. Шараға қатысқан зиялы қауым кілдері қым-қуыт, қиян-кескі заманның әйгілі ағартушы есімін ел есінен шығарта алмағандығын жеткізді.
«Ғылым ордасының» бас директоры Роза Кәрібжанова оқу жылымен құттықтап, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі Аслан Сәрінжіповтің хатын оқыды. Қазақстан Республи- касы Ұлттық Ғылым Академиясының президенті Мұрат Жұрынов болашақ жас ғалымдарға арнап с з с йледі. л-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің проректоры, профессор Дархан Ахмед-Заки, Философия, саясаттану және дінтану институтының директоры Зарема Шәукенова білім саласында атқарылып жатқан жұмыстар ж нінде айтты. Математика және математикалық мо- дельдеу институтының PhD докторанты Гүлсім Даркенбаева, Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының PhD докторанты Алмас Жүнісбаев шығып с йлеп, з ойларын ортаға салды.
Елордадағы Тілеп-қобыз сарайының кон- церт залында Кеңес Одағының Батыры, «Халық Қаһарманы», генерал Сағадат Нұрмағанбетов атындағы халықаралық қоғамдық қайырымдылық қоры алғаш рет Мәдениет және спорт министрлігі мен Қазақстан халқы Ассамблеясының қолдауы- мен «Тарих және мәдениет» атты этностық мәдениеттің халықаралық фестивалін ткізді. Халықаралық шараға алыс және жақын шетелдердің вокал, хореография, музыкалық аспап жанрында нер к рсететін ұжымдары қатысты. Белгілі меценат, Тілеп қайырымдылық қорының құрыл- тайшысы Сапар Ысқақов фестиваль мақсаты халықтар арасындағы достықты нығайту екендігін жеткізді. «Қоғамдық келісім» мемлекеттік мекемесі директорының орынбасары Ғазиз Телебаев Қазақстан халқы Ассамблеясының аталған шараны қолдауы тарих пен мәдениеттің арасын байланыстырып отырған ұлт деген үлкен ұғыммен ұштасып жатқандығымен түсіндірді.
Дінбасы мен дипломат Қазақстан мен Кувейт арасындағы руха- ни байланыстар, діни татулық, дінде орта жолды ұстану, мұсылман үмбетінің бірлігі туралы пікір алмасты. Елші әлемдік діндераралық ортақ түсініктер мен мүдделер қалыптастыруда Қазақстан Президенті Н. .Назарбаевтың бастамасымен елімізде әр үш жыл сайын тетін дін к шбасшыларының дәстүрлі съезінің р лін айрықша атап тті. Со- нымен қатар ол Алматыдағы «Нұр Мүбәрак» университетінен Ислам экономикасы факультетін ашу жоспарымен б лісті. Бас мүфти қадірлі қонақтың иығына қазақы дәстүрмен шапан жапты. А А
қпараттар ағыны А А қпараттар ағыны қпараттар ағыны зірлеген Нұрлан ҚҰМАР ТАҒЗЫМ
ҒЫЛЫМ Ер есімі ұмытылмайды Ой-пікір алмасты «Тарих және мәдениет» Діни татулықтың мәні зор БАЙҚАУ
КЕЗДЕСУ ФЕСТИВАЛЬ РУХАНИЯТ
ЖИЫН
ры мір сүрген. Тарихқа жүгінер болсақ, бұл Есім, Жәңгір, Тәуке хандардың билік құрған кезеңдеріне сәйкес келеді. Алайда 2006 жылы жарық к рген жазушы Кәмел Жүнісов «Соңғы абыз» деген зінің романында Нұрбай батырға қатысты үш қайнаса сорпасы қосылмайтын де- ректер келтірген. Тіпті XV ғасырда мір сүрген Нұрбай батыр Абылай ханның жасағында біраз уақыт ерлік к рсетті делінген. Осы романда Кәмел Жүнісов, тіпті Нұрбай батырды барым- ташы қылып к рсетуі де масқаралық. Ақыр аяғында кітапта ХVIII ғасырда мір сүрген Ес батырды Нұрбаймен жекпе- жекке шығартып, Нұрбайды лтірткізеді. Ес сияқты есті батырды жау үшін емес, мал үшін Нұрбаймен шай- қас тырады. «Малым – жанымның са да ғасы, жаным арымның садағасы» дейтін қаймана қазақтың қағидасына сүйенсек, о, заман да, бұ заман «жау жағадан» алып жатқанда ұлы батырлардың малға таласып, найзаласқанын кім к рген? Одан қалды Шет ауданының жанындағы Қайрақты елді мекенінде оның мазары салыныпты-мыс. Бұл барып тұрған жаңсақ пікір. Нұрбай батыр Абылай хан- мен де, Ес батырмен де замандас болмаған. Себебі Нұрбай батыр бұлардан 100 жыл, яғни бір ғасыр бұрын мір сүрген. Арғын Нұрбай батырдың ерлігін паш ететін «Нұрбай батыр» дастаны ел аузында сан ғасырдан бері, бүгінгі күнге дейін жеткенін жазушы Кәмел ағамыз біле ме екен? Керек болса, 1960 жылы батыр- лар туралы дастандарды құрастырған ғалым Бұқара Тышқанбаевтың «Тосын толғау» кітабының алғашқы нұсқасында «Нұрбай ба- тыр» дастаны жарық к рген. Аталмыш дастан- да Есім хан он сегіз жасар Нұрбайдың алғашқы ерлігі үшін ақсауыт, дулыға, алмас қылыш пен алты қанат ақбоз үйді сыйға тартқандығы да айтылады. Жазушы Кәмел Жүнісовтің «Соңғы абыз» романында жазылған айғақтардың негізсіз екендігін айтып, 2014 жылдың 10-шілде күнгі «Егемен Қазақстан» газетінің кезекті санында академик, профессор Рашид Каренов «Нұрбай батыр» т ңірегіндегі шындық деген к лемді мақала жазды. Бұл мақалада ғалым дәйекті деректер арқылы Нұрбай батырдың ерлік істерін айта келіп, қай ғасырда мір сүргендігі, қай жерде жерленгендігі туралы шырылдаған шындықты айтқан. Республикалық газетте жарық к рген академиктің аталмыш мақаласы зінің салмақтылығымен баршаның к ңілінен шыққанын қуана айтуымыз керек. Бірақ жазу- шы Кәмел Жүнісовтің бұл мақалаға ешқандай жауап бермеуі бізді қатты ойлантып отыр. Ал 1995 жылы марқұм жазушы Н гербек Мағзұмовтың Нұрбай батыр ж ніндегі Ресейдің Омбы мұражайынан алып келген орысша жазылған дерегінде былай делінген: «...у под- ножия невысоких гор жили люди, которые называли себя казахами. Мы узнали, что в эту эпоху казахским народам правил Есим хан. Нам пришлось провести три дня в ауле казахов. Мы ознакомились с бытом кочевого казах- ского народа, с его традициями и культурой. Член экспедиции Нонор, хорошо владеющий тюркским языком, почерпнул множество све- дений из истори казахов. Мы узнали о храбрых батырах Нурбае. Он жил близ реки Шажагай». Бұл «Қашқар экспедициясының» саяхаты ту- ралы жолжазбаның 188 б лімінің 216-бетінен жазып алынған. Міне, Нұрбай батыр ж ніндегі айна-қатесіз, «тайға таңба басқандай» деректің тағы бірі шындығы осы. Расында да, Нұрбай батыр Абылай емес, Есім ханның тұсында мір сүрген. Жазушы Кәмел Жүнісовтің Ес батыр- дан 100 жас үлкен Нұрбай батырды, найзамен бір түрткізіп лтірткізе салуының қисыны жоқ, қиялдан туған дүние деп білеміз. Сондықтан жазушы зінің қателігін мойындауы керек. Та- рихты бұрмалау дегеніміз, ақиқатты бұрмалау емес пе? Қала берді жіберген қателіктің ар- тында қаптаған қалың елдің наразылығы жатқандығын естен шығармаған ж н. келген бізге «жоғары шығыңдар бауырларым, елден келдіңдер ме?» деп бәйек болып, асты- үстімізге түсті. «Рақмет, рақмет» деп жатыр- мыз біз. Сәлден соң, ақсақал дауысын к тере с йлеп, менің атым – Бостан, Арғынның ішінде Алтай-Қарпықтың баласымын. Оның ішінде Нұрбай батырдың ұрпағымын. Сендер қай ел боласыңдар?» деді. Облатком т рағасы Кайрекең «Сіздің нағыз бауырыңыз мына бала (мені нұсқап) болып шықты» деді. Сол күні оңаша қалып, мен Бостан ақсақалмен бірер сағат әңгімелестім. Ол уақытта с зді жазып алатын диктофон жоқ. Журналистің қаруы қалам мен блокнот емес пе? Сол кезде ол кісінің былай деп айтқаны бар. «Менің әкем Жасақ 93 жасында мірден тті. Мен қазір 95-ке келіп отырмын. Менің есімде қалғаны әкем елін қатты сағынатын. Жаңаарқаға бармақшы болды, бара алмады.Нұрбай ба- тырды жиі-жиі айтатын». «Ол Жаңаарқаның басында жерленген бе?» дегенімізде, «Жоқ, ол Шажағай зенінің т менгі ағысынан әріректе Қопай деген биік т бенің басында жерленген» деп айтатын. Жаз жайлауымыз қаз, үйрегі мол Дуанак л болушы еді» дейтін. Міне, бұл
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|