Кеше Сенат 2012 жылдағы өзінің алғашқы жалпы отырысын

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№2 (684) 12.01.2012 жыл, бейсенбі

www.alashainasy.kz

3

e-mail: info@alashainasy.kz

НАРЫҚ

Әлемдік жетекші валюталардың геосаяси көкжиегі қандай болмақ?

Сейдахмет 

ҚҰТТЫҚАДАМ, 

саясаттанушы:

Сағындық 

САТЫБАЛДИН, 

экономика 

ғылымының 

докторы, 

профессор:

Ілияс ИСАЕВ, 

экономист-

сарапшы:

?

А Л А Ш Т Ы   А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н   С А У А Л

А Л А Ш Т Ы   А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н   С А У А Л

– Жалпы, валюта хақында сөз еткенде резервтік валюта және әлемдік валюта деген 

ұғымды шатастырмау керек. Біздегі мамандар көбінесе осы екі ұғымды бір қазанға 

салып, басын түйістіріп жібереді. Олай етуге болмайды. Өйткені ол екеуі екі бө лек 

ұғым. Бұл жерде әлемдік валютаның өрісі өте кең. Мәселен, евро мен дол ларды алып 

көрелік. Бұл екі валютаны бір-бірімен салыстырмау керек. Евро әлемде тек төлем 

құралы ретінде ғана қолданылса, доллар болса тек қана төлем құралы емес, ол – 

айналыс құралы, құн – өлшем құралы. Бұл жерде евроға қа ра ған да дол лардың өрісі 

кең екенін осыдан байқауға болады. Қазір АҚШ-та қа лыптасқан жағдайға байланысты 

«көптеген елдерде доллар құлдырайды, айналымнан шығады» деген пікір тудырып 

жүр. Меніңше, мұндай даурықпаға ілескен жөн емес. АҚШ-тың мемлекеттік қарызы 

көп болғанымен, ол елде ұлттық экономика деген ұғым бар. Бұл жерде мемлекет 

қанша жерден қарыз болса да, әлем бойынша долларды тіреп тұрған сол ұлттық 

экономика екенін ұмытпаған абзал. Бүкіл әлемде долларды тіреп тұрған АҚШ 

үкіметінің мемлекеттік активтері емес. Долларды болашақта әлемдегі қанат жайып 

тұрған коммерциялық банктердің активтері ұстап тұра алады. Доллар бүкіләлемдік 

кәсіпорындар мен фирмалар, өнеркәсіп орын дарының құн өлшемі, төлем құралы, 

айналыстағы қаржысы. Сондықтан әлемдік жетекші валюталардың ішінде доллардың 

болашағы үмітті. Бұған қоса, юаньның болашағы жарқын деп айтуға болады. Өйткені 

Қытай экономикасының қалай өркендеп бара жатқанын сіз бен біз жақсы білеміз... 

– Егер нақ қазіргі жағдайды сарапқа салып, болашағын бағ-

дарлар болсақ, келешекте евроның жағдайы төмендейді. 

Себебі бүгінде Еуропа мемлекеттерінің экономикалық жетіс-

тіктері онша көңіл көншітпейді. Тіптен Еуропада бір мемлекеттен 

кейін екінші мемлекет қирап жатыр десе де болады. Осыған 

орай Германия мен Франция қазірдің өзінде евродан бас тар-

туға пейіл танытып, өздерінің төл валютасында қалуға ниет теніп 

отыр. Міне, бұл әрекеттер «евро резервтік валюта есебінде бес-

алты жыл көлемінде ғана айналыста жүреді» деген пікірлерді 

қуаттай түсуде. Келешекте евродан көптеген елдер өзінен-өзі 

бас тарта бастайды. «Ал доллар айналыста әлі де жиырма шақ-

ты жылдың көлемінде жүреді» деген болжам бар. Өйткені 

доллардың евроға қарағанда әлемдік сыйым дылығы кең. Ең 

негізгісі қазірде әлемдік валюталардың ішінде юаньға көбірек 

үміт артылуда. Қытайдың экономикалық даму жолында ұс-

танған бағыттарын бағалаған сарапшылардың дені юаньның 

шығар биігін жоғары көрсетіп отыр. Жалпы, алдағы онжылдық 

межеде жалпыазиялық ортақ валюта шығарған дұрыс.

– Мынау жаһандану заманында әлемдік қаржы капиталы ның 

негізі біраз өзгерді. Қазір Еуропа мемлекеттерінің біразы дағдарыс 

жағдайында тұр. Осыған орай евроның құны төмендеп барады. 

Бүгінде Португалия, Бельгия, Испания, Грекия елдері «евроны 

қолданыстан шығарамыз» дегенді алға тартып отыр. Міне, әлемге 

әйгілі евроның жағдайы осындай. Доллардың құны да болашақта 

мұнай бағасына байланысты төмендейді. Бірақ доллар әлі де біраз 

жыл айналыста болады. Себебі әлем елдері алтын валюта резервін 

доллар бойынша есептейді. Бұдан соң, сарапшылардың 

болжамынша, жапондардың иені әлемдік на рық та өзіндік орын 

алуы керек еді. Бірақ Жапонияда қалыптасқан төтенше ахуалға 

орай олардың валютасы да әлемдік нарық тың көкжиегіне шыға 

қоймады. Ескеретіні, юаньның жағдайы аталған ва люталарға 

қарағанда анағұрлым жақсы. Өнеркәсібі жұмыс істеп тұр. 

Жұмыссыздық мәселесі Қытайда шешімін табуда. Өндіріс ауқымы 

жылдан-жылға көбейіп отыр. Сондықтан келешекте юаньға сенім 

артылмақ. Бұл ретте менің айтарым осы.

Әзірлеген Қарлығаш ЗАРЫҚҚАНҚЫЗЫ 

Басы 1-бетте

ОЙ-КӨКПАР

Тасбай СИМАМБАЕВ,

 қоғам қайраткері

Уәлихан ТӨЛЕШОВ, 

саясаттанушы

 Қазір белорустарда бағам деген 

мүлдем жоқ. Ондағы инфляция деңгейі 

100 пайыз шамасында. Айталық, валютасы 

ортақ Еуроодақта да тұрақтылық жоқ, 

біртұтас бюджет жоқ. 

БЭК-ке мүше мемлекеттер арасында 

қазір негізгі экономикалық параметрлер 

бойынша жалпы келісімдер ғана бар. 

Болуы мүмкін инфляция дәлізі де біздің 

Ұлттық банктің көңілінен шықпайды. Ал 

Беларусьтің Орталық банкі мемлекеттер 

арасында келісілген критерийлердің өзін 

орындамай отыр. Сондықтан мүше елдер 

монетарлық одаққа бір мезетте енуі үшін 

осы келісілген критерийлерді орындауға 

кем дегенде бес жыл жұмсауы тиіс. Ортақ 

валюта енгізбес бұрын, Еуропа жіберген 

қателіктерді ескере отырып, ортақ валюта 

мен орталық банкті дайындаумен қоса, 

ұлттан тыс ортақ қаржы министрлігін, бір 

ізге түсірілген кеден және салық заң на-

масын әзірлеу керек. Тек осындай жағ-

дайда ғана ұзақ мерзімге арналған 

өміршең валюта енгізуге болар еді. Егер 

осыған қол жеткізілсе, онда мұндай валюта 

әлемдік деңгейде бәсекеге қабілетті және 

өтемпаздығы жағынан Канада және 

Австралия доллары секілді екінші орында 

тұрған валюта тізімін толықтыра алады. 

Бәсекеге қабілетті бірыңғай валюта енгізу 

 Ал биыл құрғақшылық болып, қиын 

кезеңді бастан кешіруіміз не әлемдік 

дағдарыстың салқыны әсер етуі мүмкін. 

Сол кезде бізге кім көмек қолын созады? 

Осы орайда айта кететін бір мәселе, 

Бірыңғай экономикалық кеңістіктен де, 

ортақ валютадан да біздің елімізге, еге-

мендігімізге ешқандай қауіп жоқ. Тәуел-

сіздік жылдары қол жеткізген жетістіктері-

мізді ешкім бізден тартып ала алмайды. 

Қайта осы мәселеге экономи 

калық 

тиімділік тұрғысынан қарауымыз қажет. 

Тауар алмасу, бірлесіп бизнесті жүргізу, 

ауыл шаруашылығын көтеру деген сияқты 

мәселелерде, сөз жоқ, алға ілгерілейміз. 

Айталық, Ресейдің жақсы бизнесі бар. 

Олардың өндіретін тауарлары ның сапасы 

жоғары, дүниежүзілік стандарттарға сай. 

Бізге осы жағы үлгі болсын. Әйтпесе біздің 

кәсіпкерлер қалтасына артық ақша түссе, 

Кипрден бір-ақ шығады, 150-200 мың 

долларлық көлік мінеді. Жуырда ғана 

Еуропада болып қайтқанымда көшеден 

бірде-бір джип көлігін көрмедім. Онда 

министр де, қарапайым адам да шағын 

машина, тіпті велосипед мінеді. Сондықтан 

кәсіпкер атаулы ақшаны оңды-солды шаша 

бермей, өндірісті өрлетуге, бизнесті 

өркендетуге салса, еркін экономикалық 

аймақта өтімді, бәсекеге қабілетті тауар 

шығарсақ, сырттан жаңа технология, жаңа 

техникалар әкелсек, мұның бәрі ел 

экономикасын өркендетіп, халықтың әл-

ауқатын көтеруге септігін тигізер еді. «Жоқ, 

жоқ» деп бекерге көз жасын көлдеткенше, 

нақты істерді қолға алып, жұмылып жұмыс 

істеуге бағыт алуымыз керек. 

Сайып келгенде, Кеден одағы да, БЭК 

те еліміздің қарқынды дамуына мүмкіндік 

беретін интеграциялану. Әлбетте, интегра-

цияға бағыт алған соң, ортақ валюта 

қажеттілігі де айқындала түсетіні сөзсіз. 

Бұл туралы Елбасы «Интеграциялық 

бірлесу еркін сауда аймағын құрудан, одан 

кейін Кеден одағын, содан соң Бірыңғай 

экономикалық аймақ құрудан басталады. 

Сосын экономикалық одақ, Еуропадағы 

«экю» сияқты есеп бірлігі енгізіледі. 

Осының бәрін құрған соң ортақ валюта 

туралы ойланатын боламыз» деген 

болатын. 

процесі біртіндеп жүргізілетін процесс. 

Оған тек нарық қана емес, қаржы инс-

титуттары да мүдделі болып, өзара есеп 

айырысу мен пайда табудың тиімді құра-

лына айналдырғанда ғана жақсы нәтиже 

шығады. 

ТҮЙІН

Бейсенбек ЗИЯБЕКОВ, 

экономика ғылымының докторы: 

– Меніңше, Бірыңғай экономикалық кеңістікте 

ортақ валюта енгізуге әлі ерте сияқты. Біріншіден, оған 

енетін үш мемлекеттің – Қазақстан, Ресей, Беларусьтің 

– мемлекеттік саяси жүйесі бір-біріне өте жақын 

болуы қажет.

Екіншіден, экономикалық даму саясаты бірдей 

болуы керек. 

Үшіншіден, экономикалық даму қарқыны бірдей 

болуы қажет.

Міне, осы үш фактор жақын болмаса, бірыңғай 

валюта енгізу мүмкін емес. Кеңес дәуірінен кейінгі 

рубль шеңберіндегі өмірімізді еске алайықшы. Сол 

кезде біз рубль аймағынан шыққан болатынбыз. 

Соның салдарынан біздің экономикамыз қандай 

дағдарысқа ұшырады. Сондықтан ортақ валюта 

енгізудің орнына ұлттық валюта тұрақтылығын 

сақтауға бағытталған шараларды қолдану керек.

Әзірлеген 

Гүлнар АХМЕТОВА

Қызылжар ірі қараны 

асылдандырып жатыр

МА

Л ШАР

УАШЫЛЫҒЫ

Мұхиттың арғы жағынан Зеңгі баба 

тұқымын алғаш болып тасушылардың бірі 

Қазақстанның Еңбек Ері Геннадий Зенченко 

болатын. Новоникольское ауылында жаңа 

сауын кешенін ашып, бүгінде облыс жұрт-

шылығын сүтпен қамтамасыз етіп отыр. 

Канададан әкелінген ірі қараның әрқай-

сысынан жылына 8-10 мың тонна сүт 

сауылады. Ал жергілікті тұқымның беретін 

өнімі бұдан екі есеге дейін аз. Демек, 

алыстан арбалағандарды түсінуге бола-

тындай.

Бүгінде шетелдерден сүтті және етті ірі 

қара сатып алушы шаруалар қатары 

көбейіп келеді. Бұған үкіметтің мал шаруа-

шылығын дамыту жөніндегі бағдарламасы 

да өз көмегін тигізіп отыр. Мысалы, 

«КазАгроФинанс» акционерлік қоғамы 

мал шаруашылығы саласындағы өндірісті 

дамытуға 12 жылға дейін лизинг беруде. 

Сондай-ақ аталмыш компания шетелден 

асылтұқымды мал сатып алуға бюджеттен 

8,4 миллиард теңге қарастырған екен. 

Қоян жылы Қызылжарда мал шаруа-

шылығы саласында 14 ірі жоба жүзеге 

асырылды. Бұлар – жаңа салынған сауын 

кешендері, мал бордақылау орындары 

мен тұқым шаруашылықтары. Қызылжар 

ауданындағы «СБИ-Агро-Ташкентка», 

«Петерфельд-Агро» ЖШС мен Мағжан 

Жұмабаев ауданындағы «Нұрсен-Агро» 

серіктестіктері репродуктор шаруашы-

лықтар. Осы үш серіктестіктің ғана иелігінде 

2000-нан астам асылтұқымды мал бар. 

Соңғы импортталған сиырлардың дені 

Германия мен Австрия елдерінен екен. 

Зеңгі баба төлінің Қызылжардың қытымыр 

аязына қалай бейімделіп жатқанын көру 

үшін неміс елінен ветеринар мамандар да 

келіп кеткен.

 «Ірі қара мал етінің экспорттық әлеуетін 

дамыту» жобасына Шал ақын ауданы да 

өзіндік үлес қосуды жоспарлап отыр. Ал-

дағы уақытта 2000 басқа арналған 

асылтұқымды репродуктор-ферма, 2500 

малға арналған мал бордақылау алаңын, 

14 фермерлік шаруашылық ұйымдастыру 

қарастырылған. Өткен жылы Городецк 

ауылдық округінің орталығындағы «Сти-

мул» және «Аина» шаруа қожалықтары 

бірігіп, өз қаражаттарына асылтұқымды 

102 ақ бас мұқыл тайынша сатып алыпты. 

«Енді Аютас ауылдық округінде биыл 2000 

бас малға арналған репродуктор шаруа-

шылық ұйымдастыру бағытындағы ин-

новациялық жобаны «SC Food Север» 

ЖШС-імен жүзеге асыру жұмысы қолға 

алынды. Жер бөлінді. Мал сатып алуға 

арналған кредитке құжаттар әзірленіп 

жатыр», – дейді аудан әкімі Қуандық 

Тінеев. 

Ал облыс әкімінің бірінші орынбасары 

Айдарбек Сапаровтың айтуынша, алдағы 

бес жылда өңірде 10 мың бас малды бор-

дақылайтын алаң салынбақ және 4000 

басқа арналған репродуктор шаруа шылық 

ашылып, 16,5 мың сиыры бар фермерлік 

шаруашылықтар құрылмақ көрінеді. 

Қанат МЫҢЖАСОВ, 

Солтүстік Қазақстан мал және өсімдік 

шаруашылығы ғылыми-зерттеу 

институтының директоры:

– Қазақстанда барлығы 5 пайыз 

ғана асылтұқымды мал бар. Президент 

бірнеше жылда мал шаруашылығы-

ның экспорттық әлеуетін арттыруды 

тапсыр ды. Демек, жұмыс көп, біздің 

институт та қалыс қалмайды. Малсыз 

ауыл құриды, ал жем-азықсыз мал 

жоқ. Демек, мал шаруашылығын 

дамы ту үшін алдымен жем-азыққа 

баса назар аударған жөн. Бүгінде 

жем-азық дайындау жағы ақсап тұр. 

Алдымен осы саланы көтерген жөн.

Яков ЛЕОНОВ, 

шаруа қожалығының басшысы:

– Бұл кәсіп маған әкемнен қалды. 

Бірақ мен көп жаңашылдықтар енгізу-

демін. Жаңа технологиялар әкелдік. 

Бүгінде сүт кешенінде 350 сиыр бар. 

Ал кәсіпорын жазға қарай толық 

қуатында жұмыс істейді. Яғни ірі қара 

саны 700 басқа жетеді. Біз шаруа-

шылықты жаңғыртуға мемлекеттен 

алынған 45 миллион теңгені жұм-

садық.

Қызылжар

АЛАШ-АҚПАРАТ

Еліміздегі ірі қараның 

5 пайызы ғана асыл-

тұқымды мал қатарына 

жатады екен. Ет экспортын 

дамытуды көздеп отырған 

қазақ мемлекеті үшін бұл 

көңілге қонатын көрсеткіш 

емес. Сондықтан саннан 

сапаға көшуді қолға алып 

жатқандардың алдыңғы 

қатарында Қызылжардың 

шаруалары келеді. Тек өткен 

бір жылдың ішінде 

шетелдерден 10 мың бастай 

өнімділігі жоғары сиыр 

сатып алған.

Ербақыт АМАНТАЙҰЛЫ

Алматының 

ауасы төрт 

көрсеткішке 

тазарыпты

Соңғы төрт жыл ішінде 

Алматы қаласы атмосфера-

сының ластану индексі 

айтарлықтай төмендеген. 

«Қазгидромет» кәсіпорнының 

мониторингі қала ауасының 

өткен жылы да біраз тазарғанын 

көрсетіп отыр.

Метеорологтердің мәліметінше, ауа-

ның ластану индексі былтыр 9,2-ні құ-

рады. 2010 жылы бұл көрсеткіш 11,7-ге, 

2009 жылы 12,9-ға, ал 2008 жылы 13,3-

ге тең болған. Мамандар атмос фе раның 

жақ саруын қолға алынған экологиялық 

шара лардың нәтижесі деп түсіндіреді. 

Айталық, 2011 жылы ав 

то 

көліктердің 

зиян 

ды қал 

дық шығару мөлшерін 

бақылау күшей тілген. Алматы қаласының 

жол полициясы 18 117 кө ліктің ауаға 

шамадан тыс лас газ бөлетінін анықтап, 

олардың мұндай күйде қоз 

ғалуына 

шектеу қойды. Көлік иелеріне жалпы 

көлемі 58 млн теңгеге жуық айып пұл 

салынды. Техника 

лық жағдайы сын 

көтермейтін 6000-ға жуық автокөлікті 

пайдалануға рұқсат бе ріл меді. Сонымен 

бірге өткен жылы май құю бекеттері де 

қатаң тексеріліп, сапасыз отынның жолы 

кесілді. Техникалық реттеу және метро-

логия комитетінің аумақтық департаменті 

қала аумағына сапасы жарамсыз 20 

партия мұнай өнімінің келуіне тыйым 

салды. Қала аумағында шаңы шығып 

жататын жолдар жөнделген. Арналы 

көшелер саналатын Фур 

манов көшесі 

мен Достық, Саин, Сей фуллин даң ғыл-

дарының бойына көгалдар төселді.

Болатбек МҰХТАРОВ

АЙМАҚ

Болуы мүмкін дағдарыс қарсаңында БЭК 

аймағында бірыңғай валюта енгізу тиімді ме?

Сыр өңірінде бағаны 

тұрақтандыруға баса назар 

аударылып отыр. Осы мақсатта 

жүктеу/скачать 4,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: