Актуальные вопросы специального и инклюзивного образования

85 
Білім беру мен оқытудың оң нәтижелеріне сүйене отырып, көрнекі кемістігі бар 
балаларды дамытуда ауытқуларды түзету, тифлодидактиканың көрмейтін және көру қабілеті 
нашар адамдарға білім беру мен тәрбиелеудің оптимистік көзқарасын ұстанады. Мұғалім 
баланың мүмкіндіктері мен денсаулық мүмкіндігіне сүйенетін болса, педагогикалық үдеріс ең 
нәтижелі екендігі анықталды. Салауатты күштерді жұмылдыру, резервтік мүмкіндіктерді 
іздестіру оның дамуындағы ауытқулардың коррекциялануына және компенсациялануына ықпал 
етеді.[4] 
Оқыту әдістері. Бұл тұжырымдаманың әр түрлі анықтамалары бар. Негізінен 
олардың мазмұны - оқу әдісі оқытудың мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен 
оқушылардың өзара байланысты әрекеттерінің реттелген жолдары болып табылады. 
Қазіргі уақытта дидактикада оқыту әдістерінің классификациясы бойынша әр түрлі 
көзқарастар бар: 1)балалардың білім алатын ақпарат көздері бойынша (ауызша, көрнекі, 
практикалық); 2)дидактикалық тапсырмалардың сипаты және шешімдері бойынша (жаңа білім 
игеру тәсілдері, білімді нығайту, дағдыларды қалыптастыру, білімді тексеру және бағалау); 3) 
оқытушы мен оқушының басым әрекеттерінің сипаты бойынша (мұғалімнің білім беру әдісі, 
оқушылардың өзіндік жұмыс әдісі) және т.б. 
Көру қабілеті зақымдалған балаларды оқыту әдісінің өзіндік ерекшелігі бар. 
Тифлопедагогикада балалардың дамуындағы ауытқуларға коррекциялық және компенсациялық 
жұмыстарды жүргізуде жалпы білім беру әдістерімен қатар арнайы әдістер қолданылады. Жалпы 
және арнайы әдістерді қолдану қажеттілігі балалардың танымдық белсенділігінің сипаты мен 
ерекшелігіне байланысты анықталады. Осылайша, алғашқы оқыту процесінде сенсорлық және 
ауызша байланыс жүйелерінің бұзылуын түзетуге назар аударылады. Сондықтан, білімді терең 
меңгеру үшін оқу материалын түсіндіруде сөзді, кескінді және тәжірибелік әрекеттерді 
біріктіріп, олардың әрекеттеріне білім басшылық ете отырып,бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста 
болуына және өзара әрекеттесуіне мүмкіндік беру,ауызша оқыту әдістемесі реттеуші, басқарушы 
рөл атқарады және бұзылған функцияларды түзетуге үлесін қосады. [5] 
Дәстүрлі 
оқыту 
әдістерінің 
қолдану 
ерекшеліктері 
мен 
қысқаша 
сипаттамасы((ауызша, көрнекі, практикалық). 
Басты оқыту әдісіне -ауызша оқыту әдістері кіреді. Ауызша оқыту әдістемесінің 
ақпарат алуда кең таралған түрлеріне кіреді:әңгіме, мұғалімнің әңгімесі, оқу құралы, баспа 
мәтіндері мен иллюстрациялар, жазбаша және ауызша жұмыстар, радио және телеарналар, 
«сөйлейтін» кітаптары, мектеп дәрістері. 
Сөйлесу білім алудың маңызды көзі ретінде қатысушылардың ойлау әрекеттеріне 
бағытталған сұрақтарды мақсатты түрде таңдауға мүмкіндік береді. Сөйлесу әдісі кезінде себеп-
салдарлық қатынастар, зерттелген материалдың логикалық-дидактикалық негіздері, алынған 
білімді жалпылау қарастырылады. Мұғалім оқушылар сөзді қаншалықты дұрыс 
қолданатындығын, ойын дәлелдеу әдістерін, терминологияны, негізгі тұжырымдарды, заңдарды, 
ережелерді меңгергенін, бейнелі сөйлеу әдістерін қолдана алатынын қалай және қаншалықты
дұрыс білетінін бақылайды. 
Оқытушының әңгіме әдісі ауызша оқыту әдістерінің бірі ретінде көптеген 
тақырыптарды зерттеуде қолданылады. Ол нақты материалды дұрыс таңдауды, оны бөліктерге 
нақты бөлу арқылы қатаң логикалық жүйелілікте көрсетуді көздейді. Әңгімелесу кезінде толық 
сенімді фактілер бар, ғылымның соңғы жетістіктері, олардың өмірмен байланысы көрсетіледі. 
Оқулық, баспа мәтіндері, иллюстрациялармен жұмыс жасауға көп көңіл бөлінеді. Қазіргі уақытта 
көрмейтін және көзі нашар көретін балаларға арналған барлық оқулықтар арнайы таңдалған, 
бейімделген иллюстрациялар және дидактикалық материалдармен жарияланады. Көзі көрмейтін 
және көзі нашар көретін балаларға арналған оқулықтар жалпы мектептің оқулықтарынан 
ерекшеленетіндігін ескере отырып, оқушыларды ең басынан бастап оқулықтардың құрылу 
реттілігімен таныстыру қажет. 
Көру қабілеті нашар балаларды оқытуда көрнекілік әдістеріне ерекше назар аударылады. Бұл 
әдістер сенсорлық тәжірибені қабылдауын, зейінін дамытуды, есте сақтауын қалыптастыру 
арқылы жетілдіреді. Көрнекіліктерді пайдалану ол сенсорлық тәжірибені байытуға, идеяларды 
нақтылау және көрнекі-бейнелік ойлауды дамытуға бастапқы сыныптарда ең тиімді қолданылады. 
Орта және жоғары сыныптарда көрнекіліктер логикалық ойлаудың жоғары деңгейін талап ететін 
теориялық біліммен үйлестіріледі. 
Көрнекілік принципін дұрыс қолдану көрмейтін және көру қабілеті төмен балаларға білім беру 
үшін маңызды. Көрудің толық немесе ішінара бұзылуы сөзсіз сыртқы әлемді танудың 

86 
сезімталдылық негізін тарылтады және қауіпсіз анализаторларды неғұрлым толық пайдалануды 
талап етеді. Осыған байланысты дәстүрлі көрнекі құралдар ғана емес, сонымен қатар арнайы 
көрнекілік құралдары пайдаланылады. Көру ауытқушылығы бар балаларды оқытудағы көрнекілік 
- олардың танымдық қабілеттерін және эстетикалық білім беруді дамытудың нақты құралы, жаңа 
білім көзі және айналасындағы әлем туралы идеяларды қалыптастыру болып табылады. Көрмейтін 
және көру қабілеті нашар адамдар көрнекіліктердің,оның ішінде табиғи заттардың мөлшерін, 
рельефті және жалпақ баспа суреттерін, үлгілерін, модельдерін және құралдарын қабылдауда 
қиындықтарды бастан кешеді. Мүлдем көрмейтін оқушылар үшін негізінен сипап сезу жүйесін 
пайдалану арқылы үйренетін көрнекі құралдар қолданылады. Оларға табиғи объектілер, 
модельдер, макеттер, рельефті глобустар, карталар, суреттер, сызбалар мен диаграммалар кіреді. 
Көрнекілік құралдары мүлдем көрмейтін балаларға сыртқы әлемнің тірі және тірі емес 
нысандарын түсінуге көмектеседі. Оптикалық сигналдарды дыбыстық және сезімтал дыбыстарды 
(дыбыстық-оптикалық саңылау, фотоэлектрлік сигнал беру құрылғысы және т.б.) түрлендіретін 
құралдар мен бейімделімдер мүлдем көрмейтін балаларды оқытуда маңызды рөл атқарады. 
Олардың көмегімен көру қабілеті зақымдалған балалар ыдыстағы сұйықтық деңгейін анықтай 
алады, химиялық элементтердің байланысының бар екеніне көз жеткізіп, электр тізбегіндегі ток, 
кернеу, қарсыласу шамасын өлшейді. 
Нашар көретін балалар көрнекі құралдарды белгілі бір мөлшерде, боялуымен, түс 
қанықтығымен, фондағы нысанның орналасуымен және көру қабілетін сақтау талаптарына 
сәйкес қабылдайды. 
Оқытудың көрнекілік әдістеріне -айналадағы объектілер мен құбылыстарды бақылау, 
көрнекіліктерді қабылдау (табиғи нысандар, үлгілер, муляждар, модельдер және т.б.). 
Жалпы мектепте көрнекіліктің ең кең таралған тәсілі –сабақты тиімді ұйымдастыруға 
мүмкіндік беретін демонстрация. Көру қабілеті нашар адамдар үшін бұл әдіс елеулі шектеулерге 
ие, себебі оқушылар қашықтықтан, тұтас және бір мезгілде көптеген көрсетілетін объектілерді, 
үрдістер мен құбылыстарды бақылай алмайды.[7] 
Сондықтан, осы санаттағы балаларды оқыту үшін әр түрлі таратылатын таратылымдарды 
кеңінен қолданады, бұл әрбір оқушыға суретті қарау үшін уақыт пен оңтайлы қашықтықты 
анықтауға мүмкіндік береді. 
Көзі көрмейтін және көру қабілеті нашар балаларға арналған мектептердегі тиісті білім беру 
мақсаттары оқушыларға практикалық іс-әрекеттер негізінде өз тәжірибелерін байытуға мүмкіндік 
беретін зертханалық тәжірибе болып табылады. 
Белгілі бір үдерісті тану болып –мектептегі эксперименталды жұмыстарды жүргізу, 
тәжірибелік дағдылар мен икемдерді қалыптастыру, мұғалімнің айтқандары немесе кітаптар мен 
оқулықтар мұғалімнің ұстанымының дұрыстығын дәлелдейді. 
Оқудың практикалық әдістері оқушылардың мақсатты бағытталған әрекеттерінің, білімді 
меңгерумен қарастырылады. 
Көрмейтін және нашар көретін балаларға арналған мектептің мақсаты білімді үйренудегі 
формализмді болдырмау. Мектептердегі тікелей сезімдік тәжірибенің кедейлігіне байланысты 
оқытудағы білімді меңгерудің тиімді әдістерін қолдану өте өзекті болып табылады. Практикалық 
әдістер объектілердің, процестердің және қоршаған ортадағы құбылыстардың, әлемнің жалпы 
бейнесі, адамның табиғатқа деген қатынасы туралы тұтас және мазмұнды идеяларды 
қалыптастыруға ықпал етеді.Осының барлығы көру қабілеті зақымдалған балаларға арналған 
мектепте маңызды түзету-тәрбиелік мағынасына ие.[6] 
Табиғи құбылыстардың сұлулығынан туындаған жоғары эстетикалық әсерлер, олардың 
шығармашылық жұмыстарындағы(суреттер, мүсіндік бейнелер және т.б.) қайтадан қалыптасуы 
эстетикалық талғамдардың дамуына, эмоционалды-ерік-жігер тәжірибелерін арттыруға, 
психикалық белсенділікті дамытуға, қиялды жаңғыртуға және шығармашылық жадыға ықпал 
етеді.Көру қабілеті терең зақымдалған балаға, қоршаған әлемде пайда болған құбылыстар мен 
процестерді таныстыру және түсіндіру, олар үшін өте қуанышты эмоционалдық әсерін тудырады 
Физикалық, химиялық, биологиялық және басқа заңдылықтарды білу ғылымның негіздерін 
зерттеуге және әлемнің толыққанды бейнесін түсінуге кешенді көзқарасты қажет етеді.Бұл тек 
ауызша оқыту әдістерімен ғана жұмыс жасау кезінде мүмкін емес.Оқу материалдарын тиімді 
зерттеу білім беру саласындағы білімнің жаңа мәселелерін тудырады, бұл оқушылардың 
зерттелген үрдістер мен құбылыстарға белсенді шығармашылық қарым-қатынасын талап етеді. 
Бұл негізінен балалардың танымдық мүмкіндіктерін дамытуда эргономикалық шарттар мен 
техникалық құрылғыларды талдауда іске асырылады.[5 

87 

жүктеу/скачать 1,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: