Алаштың АҚИЫҚтары мақалалар, деректі құжаттар, аудармалар жинағы
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
АЛКА
| ДОКЛАДНАЯ ЗАПИСКА
о литературном творчестве и литературных силах Казахстана КРАТКАЯ ИСТОРИЯ БОРЬБЫ НА ЛИТЕРАТУРНОМ ФРОНТЕ Поступательному движению русских военных колонизаторов на Среднюю Азию через степи, предшествовало завоевание степи татарскими муллами, которые в своей деятельности были связаны с одновременным проникновением в казахскую степь татарских капиталов, представленных разными доверенными, приказчиками, комиссионерами русских фирм. Действовавшие одновременно под маркой мулл, студенты Оренбургского, Казанского и Уфимского медресе, совместно с муллами, явились пионерами внедрения в казахской степи идеи панисламизма, противопоставляемой работе православных миссионеров. Лозунг - «ПОДЛИННЫЕ МУСУЛЬМАНЕ БРАТЬЯ» проводился муллами в степи и позволял эксплуатировать отсталую массу казахов. С начала XX века Турция через поломничество и связи с Бухарой, Хивой и отдельными торговыми центрами Средней Азии проталкивает лозунг объединения всех туркоязычных мусульман. Сюда наравне с прочими, входили и казахи. Особенно движение пантюркизма усилилось в период после революции 1905 года, когда на почве перехода к новому (звуковому, т.н. джадидизму) методу обучения, школы объединили вокруг себя нарождающуюся казахскую интеллигенцию. Буржуазно-националистические круги, будучи заинтересованными в выращивании своих кадров, взяли под свое влияние школьную молодежь, уже представляющую собой численно некоторое значение. Эта молодежь, пройдя школу джадидов, с последующим, по большой части, незаконченным образованием в татарской высшей школе (медресе) явилась первой массовой носительницей буржуазно-националистических идей в Казахстане. Своего апогея это движение достигло уже в революцию 1917 года, когда оно получило возможность сорганизоваться в буржуазно-националистическую партию «АЛАШ». Идеи, двигавшие тогда буржуазно-национальные силы Казахстана, нашли свое отражение и в литературе, в произведениях буржуазно-национальных писателей и поэтов того периода: БАЙТУРСЫНОВА Ахмета, ДУЛАТОВА Миржакыпа, КАРАШЕВА Омара, ЖУМАБАЕВА Магжана, ТОРАЙГЫРОВА Султана-Махмута, КУЛЕЕВА Бернияза, АУЭЗОВА Мухтара и т.д. Эта группа основных писателей, не приняв Октбярь, стали на сторону активной вооруженной борьбы против советской власти, в рядах партии «АЛАШ». Разгромленная организационно Алаш-орда, изменив методы борьбы с соввластью, пытается удержать в своих руках позиции на культурном фронте, дающие ей возможность оказывать идеологическое воздействие на воспитание молодежи в учебниках, лекциях, литературе, например: в книге МУКАНОВА (Казиздат, 1932 года) так описывается эпоха Алаш-орды: «...Для службы Алашу нам не оставалось больше никаких путей, кроме как воспитывать молодежь работать на поприще казахской печати и издавать свои книги» (стр. 85). Борьба за молодежь занимает одно из центральных мест в контрреволюционной работе ликвидированных нами за последние годы контрреволюционных организаций и красной нитью проходит наряду с вредительской и повстанческой деятельностью. Ультра-алаш-ордынец, писатель ДЖУМАБАЕВ Магжан пишет: «.... Я верю молодежи...» (книга Муканова, стр. 86). Это упорная, но настойчивая борьба контрреволюционных националистов и алашордынцев за молодые кадры, показаниями одного из руководителей вскрытой контрреволюционной организации, сформулирована следующим образом: ...Советская власть должна быть свергнута. Для будущего уклада жизни мы должны взять ставку на воспитание молодого поколения в националистическом направлении, при этом не забывать, что только этот путь даст людей полезных для нашего дела. Следует воспитывать молодежь из среды социально и идейно с нами близких: баев, мулл, биев и интеллигенции. В подборе учащихся должно быть сосредоточено большое внимание. При этом в работе сохранить большую осторожность. Эту позицию алаш-ординцев мы исполняли полностью» (июль-август 1933 года). По отношению алаш-ордынцев к молодежи, Муканов в своей книге говорит, что «...алаш-ордынцы вопрос воспитания молодежи связывали с вопросами школы и свои силы в основном направляли на школы, в качестве преподавателей и составителей учебных школьных пособий» (стр. 87). Эти отрывки указывают на методы проникновения алаш-ордынских идей. Ознакомление с казахскими книгами, изданными за последние годы, заметным является влияние Алаш-орды, направленных на воспевание старого казахского аула, например: Казиздат издает «классика казахской литературы» Султан-Махмута ТОРАЙГЫРОВА, ярого алаш-ордынца, печатая его произведения 1912 года без всякого критического предисловия. Печатает его стихотворение агитационного характера (1917 год) «Лозунги Апаша» (стр. 156), заканчивающееся словами: «Другим мы сердце не дадим, какой-бы дьявол не явился, мы не дадимся на обман. Все худшее мы миновали. Мы сих времен достигли. Будет жив апаш, мы не умрем! Да здравствует алаш!» (Сочин. ТОРАЙГЫРОВА стр. 158, изд. 1933 г.) Изданный в 1932 г. критик МУКАНОВ (стр.345) говорит о ТОРАЙГЫРОВЕ: «...вообще он (ТОРАЙГЫРОВ) сильный поэт, занимающий крупное место в казахской литературе, ЕГО НАДО ИЗУЧАТЬ». Издаются собрания (том в 500 страниц) ДЖАНСУГУРОВА, МАЙЛИНА, но не издается молодежь (1917 г.), их произведения проталкиваются в свет с большим трудом. Еще хуже обстоит дело с учебниками, которые к 1934 учебному году в массе оказались забракованными, как идеологически невыдержанные. Готовит их националистическая часть писателей, во главе с АУЭЗОВЫМ Мухтаром (бывшим лидером Алаш-орды). Современное состояние казахской художественной литературы можно характеризовать следующими основными течениями: это остатки алаш-орды и алаш-ордынствующие, группы националистов — разложенцев и небольшая прослойка советского молодняка. К числу открытых алаш-ордынцев и лиц, близко с ними связанных, следует, в первую очередь, отнести: 1) ЕРМЕКОВА Алимхана — крупный деятель Алаш-орды. Сформулированные ЕРМЕКОВЫМ в частных разговорах взгляды на будущность казахского народа заслуживают особого внимания и свидетельствуют не только о пантюркистских идеалах самого ЕРМЕКОВА но и о значительном распространении этих идей в умах довольно широких кругов верхушки национальной интеллигенции и находят свое отражение в творчестве отдельных писателей этой группы. ЕРМЕКОВ дает развернутую программу наиболее дальновидных националистов и алаш-ордынцев. Одной из причин разгрома Алаш-орды является, по мнению ЕРМЕКОВА, отсутствие теории, которую можно было бы противопоставить марксизму. БУКЕЙХАНОВ по этому вопросу не смог ничего выдвинуть, кроме «защиты самобытности казахского народа». По мнению ЕРМЕКОВА, недоучет революционных мер в деле переустройства народного хозяйства и пр. — привел Алаш-орду к разгрому. Концепция ЕРМЕКОВА прекрасно изложена им самим: «Сейчас необходим переход на позицию всемерного укрепления хозяйственных достижений Соввласти с тем, чтобы, готовя кадры своей молодежи, своей интеллигенции, дождаться конца второй пятилетки, которая, дав ослабление классовой бдительности в СССР (бесклассовое общество) одновременно будет временем укрепления Турции, времени оформления ее в великую державу». Тогда, имея свою интеллигенцию, воспитанную на культурном наследии (националистическом), но владеющую и достижениями европейской культуры, стоящую на руководящих постах, имея в своих руках технику, индустрию, имея распропагандированные массы, «ОНИ» начнут активную работу по линии объединения тюркских народностей под эгидой «ВЕЛИКОЙ ТУРЦИИ». 2. АУЭЗОВ Мухтар — один из вождей Алаш-орды, остающийся на своих идейных позициях, сейчас при помощи связей ловко лавирующий в целях избежания полного разоблачения. Ни одно из его признаний, начиная с заявлениям в «Казправде» весной 1932 года и кончая статьей о драматургии, написанной для «Литературной газеты», не вскрывает ни сущности его собственной контреволюционной деятельности, ни деятельности его партии. АУЭЗОВ продолжает являться «вождем и идеологом» целой группы казахской интеллигенции (главным образом, писательской) и всюду, где можно соприкасаться с молодежью (охотно идет в вузы, дает литературную консультацию и т. д.). В своих пьесах «Енлик-Кебек», поставленной 17 мая 1933 года в Казгостеатре, АУЭЗОВ, по словам его самого, выводит казахских баев — богатырей, «показывая прошлое в нарочито подобранных сгущенных, ярких красках». Вещь эта реакционна, но «доходит до зрителя», чему свидетельствуют битковые сборы. Фигура ДЖАНСУГУРОВА Ильяса (председателя Оргкомитета Союза советских писателей Казахстана) заслуживает особо тщательного внимания. Коммунист, один из несомненно талантливейших казахских писателей. ДЖАНСУГУРОВ в своих произведениях больше всех других писателей воспевал Алаш-орду, а поворот свой, по словам КАИП-НАЗАРОВА на 1-м съезде КазАИ-Па, от Алаш-орды ДЖАНСУГУРОВ начал в 1925 году. Но по показаниям участников вскрытой контрреволюционной организации, ДЖАНСУГУРОВ рисуется и по настоящее время, как идейный алаш-ордынец в казахской литературе, являющийся одним из алаш-ордынских идеологов, работающий по заказу АУЭЗОВА И ЕРМЕКОВА. «...В целях сохранения своего руководства и влияния алашордынского идеолога в области литературы, ДЖАНСУГУРОВ тщательно конспирирует себя и держится внешне, как один из ярых врагов контрреволюционного национализма, бичует его в печати и открыто выступает против национализма на собраниях литераторов и т.д.» (Август 1933 г.). «...Такая двурушническая тактика ДЖАНСУГУРОВА вызвана соображениями всех алаш-ордынских элементов о необходимости сохранения ДЖАНСУГУРОВА в ВКП(б) и на посту комитета ССПК... Свои же алаш-ордынские труды он издает за подписью других литераторов и на случай провала ДЖАНСУГУРОВ останется незадетым. За подписью АУЭЗОВА изданы 2 произведения явно контрреволюционного националистического направления ДЖАНСУГУРОВА.» (Август 1933 г.). Джансугуров нами изобличен как автор антисоветской пародии своей поэмы «Москва-Казахстан». Приводим выдержку: ... Раскалывая горные вершины, Разгоняя пески, Аэропланы на небесах, Возвращают народ с шумом и криком. Колхозы лепечут, причитают: О боже, разбегаясь в Сибирь, Узбекистан и Китай, Филипп, Ораз и Ельтай, Вопят неугомонно о директивах, Борясь за коней, коров и овец, Стонет необъятная степь. Казахстан стал именно таким краем... (КОШМАГАМБЕТОВ Авеш, литературный секретарь редакции «Социалды Казахстан», распространявший эту пародию среди сослуживцев и знакомых, нами привлечен к ответственности и осужден). Вопрос об изданиях алыш-ордынских произведений ДЖАНСУГУРОВА под чужими фамилиями обсуждался на совещаниях членов организаций, о вымышленном авторстве АУЭЗОВА, с согласия этого последнего. «... ДЖАНСУГУРОВ коммунист, ему издавать алаш-ордынские произведения нельзя потому, что в случае провала мы потеряем ценного для нас товарища» (Август 1933 г.). Образцом такой-же мимикрии может служить критик БАЙДИЛЬДИН часто выступавший в печати против БАЙТУРСЫНОВА и ДУЛАТОВА. Один из руководителей вскрытой контрреволюционной организации показал по этому вопросу: «...БАЙДИЛЬДИН днем выступает против БАЙТУРСЫНОВА, а вечером принимает участие на секретных совещаниях алаш-ордынцев БАЙТУРСЫНОВА и др.» Публично ДЖАНСУГУРОВ везде говорит о несомненной искренности Ауэзовских признаний, а в частных разговорах - считает ее сомнительной и ведет оппортунистическую укрывательскую политику в отношении всех «заблуждающихся» казахов. Он выдвигает СЕЙФУЛЛИНА всюду, в частных-же разговорах считает его политическим ренегатом. У ДЖАНСУГУРОВА обширные связи с крупным байством. Одним из ярких представителей группы «националистов-разложенцев» следует считать СЕЙФУЛЛИНА Сакена. Коммунист, бывший председатель Совнаркома, ярко выраженный антиобщественный тип, срывает всякую общественную работу (соцбыт. сектор ССПК, юбилей Красной Армии, комиссия оборонной худож. литературы и т. п.). СЕЙФУЛЛИН непримиримый группировщик. Творчество СЕЙФУЛЛИНА резко националистическое и в достаточной степени известное («Домбра», «Кокчетав» и др.). За последнее время СЕИФУЛЛИН написал колхозную вещь «Кзыл-ат» — антисоветской идеологии. СЕЙФУЛЛИН на заре своей литературной карьеры проявляет себя как горячий сторонник идей пантюркизма, а через свои произведения пытается внушить эти идеи читателям. В 1922 году СЕЙФУЛЛИН печатает стихотворение «Азия», где он «угрожает Европе своей Азией, прошлыми преимуществами Азии тем, что и Моисей и Исус и Магомет и Чингиз, пророки, мудрецы и др. великие личности происходили и были направлены для улучшения человеческого бытия злой Европы», и «если злая Европа не перестанет, то он будет посылать снова потомков тех грозных гуннов, которые растоптали некогда Европу...» Проследив идейно-политическую эволюции СЕЙФУЛЛИНА, мы видим, что и в последующие периоды, вплоть до самого последнего времени мы наблюдаем в его произведениях рецидивы паназиатизма и пантюркизма. Это положение еще более ярко находит свое отражение в печатаемой в виде особой книги исследований «о казахском героическом эпосе». Здесь СЕЙФУЛЛИН, рассуждая о происхождении казахов, приходит к выводу, что казахи произошли из но гаев, от которых происходят и татары и башкиры и др. СЕЙФУЛЛИН старается установить единого пранарода, прародителя ряда народностей, как: казахи, башкиры, ногайцы и др. К подобной концепции обычно прибегают пантюркисты, чтобы установить единство происхождения турецких народов, единство, которое послужит опорой для объединения их. Весной текущего года СЕЙФУЛЛИН собирался с ДЖАНСУГУРОВЫМ идти к т.т. МИРЗОЯНУ и ГУСЕВУ с тем, чтобы спросить «можно-ли писать о голодающих казахах, ведь, мол, теперь социалистический реализм требует от писателя правды, так как же быть?!...». Сейфуллинская группировка имеет связи с ДЖАНСУГУРОВЫМ и пользуется влиянием на молодежь. МУСРЕПОВ Габит, коммунист, творчество его невелико. В звание писателя возведен по своей единственной большой вещи «В будущих волнах». Это произведение отличается тем, что в нем с большим знанием и любовью показан быт старого казахского аула. В своем докладе на 1-м пленуме Оргкомитета Союза советских писателей Казахстана МУСРЕПОВ умышленно и сознательно замазывал националистические ошибки писателей. Все недостатки казахской литературы МУСРЕПОВ сводит в конечном счете к отсутствию больших трудов и неумению развернуть сюжет, а вопрос и мировоззрении автора заменяет вопросом о тематике. Аналогичную позицию в этом вопросе занимает и ДЖАНСУГУРОВ (статья «Литература вчерашних кочевников») и АУЭЗОВ о драматургии. В вопросе — же овладения литературным наследством МУСРЕПОВ советует учиться у алаш-ордынцев: «... Мы можем учиться мастерству у Абая, Мухтара, Магжана и Омара»... (Доклад МУСРЕПОВА). МУСРЕПОВ принадлежит к той части группы писателей — коммунистов, которая через ДЖАНСУГУРОВА близко примыкает к открытым деятелям Алаш-орды и алаш-ордынствующим. ГАТАУЛЛИН Мансур, коммунист, писатель, одни из главных и сознательных виновников выпуска собрания сочинений ТОРАЙГЫРОВА (см. выше) в таком виде, как он вышел. ГАТАУЛЛИН настаивал на сохранении контррев. стихов в собрании сочинений ТОРАЙГЫРОВА. Он же — один из участников Асфендиаровского заявления. Группа советского молодняка, в противовес алаш-ордынским и националистическим писателем в Казахстане, сколько-нибудь заметными силами, за исключением ЖАРОКОВА и др., — не располагает. Группа не организована, разобщена, работает без должной поддержки и руководства. ЖАРОКОВ — поэт, комсомолец, кандидат в члены ВКП(б), по творчеству образен, стихи его динамичны, подражает МАЯКОВСКОМУ и БЕЗЫМЕНСКОМУ. Казахские «классики» ЖАРОКОВА не любят и травят его за новаторство и подражание новым русским поэтам. О новом произведении ЖАРОКОВА «К расстрелу» (о вредителях в колхозах) «классики» не разговаривают. ЖАРОКОВ заслуживает внимания и поддержки. ОРМАНОВ Галий, комсомолец, кандидат в члены ВКП(б), поэт, прошел очень тяжелый творческий путь, над его малограмотными стихами смеялись и никто ему не помогал. ДЖАНСУГУРОВ взял ОРМАНОВА под свое покровительство, результатом чего ОРМАНОВ воспитывался на образцах старой казахской поэзии (националистической и алаш-ордынской). В порядке «шефства над начинающими писателями» ДЖАНСУГУРОВ передал ОРМАНОВА под руководство СЕЙФУЛЛИНА. ХАКИМЖАНОВА Мариям, поэт, кандидат в члены ВКП(б), единственная женщина-писательница. Только с 1930 года окончила школу малограмотных. Пишет стихи о раскрепощении женщин. «Классики» относятся к ней с пренебрежением и никакой помощи ей не оказывают. Литературный советский молодняк Казахстана чрезвычайно малочисленен, 15-20 человек из 80, пролетарская прослойка слаба. «Классики» неохотно идут даже на консультацию, тогда как помощь эта особенно необходима потому, что большинство молодых писателей творчески не сложились. Растут они без критики, а старшее поколение (ДЖАНСУГУРОВ, СЕЙФУЛЛИН) в глаза хвалят, а за глаза ругают их, Массовая работа отсутствует. МАЛДЫБАЕВ Галим, коммунист, батрак по происхождению, поэт, начинающий. Неправильно понятый им лозунг о методе социалистического реализма приводит его показу «правды» той, которая попадается ему на глаза, к фотографированию отдельных фактов. Не поддержанный никем, испытывая насмешки, без указаний и товарищеской критики, МАЛДЫБАЕВ после неудачных попыток печататься в газете «Социалды-Казахстан» прислал в редакцию письмо следующего содержания: «Гали ОРМАНОВ! В газету С. К. я послал много художественных произведений, почему в печати их не видать? Разве в нашем творчестве бывает матерщина, если так, то велите Совнаркому, чтобы они постановили о том, замолчите, мол, писатели. Тогда мы замолчим и уйдем. Галим». Деятельность националистического контрреволюционного элемента в казахской художественной литературе настоящего периода носит многогранные формы. Творческие и организационные позиции в литературе находятся в руках явных и скрытых алаш-ордынцев и националистов, произведения которых принадлежат к числу наиболее крупных в казахской литературе и проникнуты враждебной Соввласти идеологией. В поэме «Кокчетау» СЕЙФУЛЛИН воспевает поэзию и легенды феодально-байской эпохи: «Хаджи-Мукан — богатырь казахской нации, он силач и молодежь, пионеры должны брать пример у Хаджи-Мукана». Увод молодежи в прошлое, показ этого прошлого в ярких сгущенных красках, затушевывание деяний Алаш-Орды, — типичны для произведений руководящей верхушки писателей (МУСРЕПОВ — «В бушующих волнах», АУЭЗОВ — пьеса «Кара-Коз», «Енлик-Кебек», СЕЙФУЛЛИН - «Кокчетау»). Идейное влияние на молодежь закреплено захватом организационных позиций. В деятельности оргкомитета отмечается игнорирование русских писателей. ДЖАНСУГУРОВ утверждает, что русских писателей в Казахстане нет. После очередного пленума ВССП, ДЖАНСУГУРОВ делал доклад на казахском языке, просьба русских сделать перевод или отдельный доклад на русском языке — осталось неудовлетворенной. В приемочную комиссию ДЖАНСУГУРОВ провел СЕЙФУЛЛИНА, ДАВЛЕТБАЕВА, МУСИНА, БАТАЛОВА, БЕКОВА и ведет разговоры о том, что вряд ли кто-либо из русской секции может быть принят в члены союза. ДЖАНСУГУРОВ категорически отказывается включить кого либо из русских писателей в план творческих командировок, составленный вместе с АУЭЗОВЫМ. Обращается ДЖАНСУГУРОВ с русскими писателями грубо, они избегают его встречать. Русская часть писателей оценивает линию ДЖАНСУГУРОВА как проявление местного национализма. При составлении списка консультантов литкабинета ДЖАНСУГУРОВ включил в него СЕЙФУЛЛИНА, ШАНИНА, ДЖОЛДЫБАЕВА (сын бая, видный алаш-ордынец), АУЭЗОВА (лидер Алаш-орды), БАТАЛОВА, ДАВЛЕТБАЕВА и лишь под нажимом допустил ЖАРОКОВА и ТУРМАНЖАНОВА. Влияние на молодежь в антисоветском направлении не исчерпывается только через литературные произведения, через писательскую организацию. Тесно связанные между собой группы бывших алаш-ордынцев, националистов среди верхушки казахской интеллигенции многочисленными нитями переплетены, в первую очередь, с органами и организациями, ведающими подготовкой кадров и имеют многочисленные стыки с националистическими кругами партийно-советских аппаратов, умело используя эти связи в своих контрреволюционных целях. В этом отношении очень типичны показания одного из руководителей вскрытой контрреволюционной организации: «...Ставились вопросы: втягивание в учебные заведения националистически настроенной части молодежи. Методы внедрения национализма в процесс преподавания. Методы о том, как себя дать знать учащимся. Меры к тому, чтобы перед учащимися дискредитировать произведения молодых современных писателей, противопоставляя против нового литературного течения произведения алаш-ордынцев о недопустимости коммунистов в свои ряды» (Август 1933 года). Составление стабильных учебников поручено НКПросом бригаде в составе: АУЭЗОВА, ДЖОЛДЫБАЕВА, ДЖАНСУГУРОВА. Представители этой части националистической интеллигенции ищут стыков с молодежью и охотно идут на доцентуру в ВУЗах (СЕЙФУЛЛИН, ДЖОЛДЫБАЕВ, МУСРЕПОВ), пользуясь большой поддержкой в Наркомпросе со стороны ЖУРГЕНОВА, ДЖАНТЛЕУОВА. Методы обработки молодежи самые разносторонние: «...Подбор и обработка учащихся проводилась так: к каждому студенту подходили с большой осторожностью, сначала оказывали ему всевозможную помощь (материальную и моральную), что, безусловно, стимулировало втягивание его в нашу среду. Группами, не более 6-7 человек, приглашали к себе на квартиру, а там вели с ними беседу об идее и платформе Алаш-орды. Алаш-ордынцев выставляли как умных, способных разрешить вопросы казахского народа, в то же время указывая недочеты существующего строя. После обработки и убеждения их, учащиеся встали на путь и исполняли то, что диктовали им... По нашим подсчетам, сынки, дочери, родственники алаш-ордынцев и баев составляли не менее 75—80%. В числе их были не только казахи, но, смотря по соцположению, принимали и русских...». (август 1933 г.) Через сектор искусств Наркомпроса националистическая, алаш-ордынская идеология проникла и крепко укоренилась на подмостках Казгостеатра. Руководитель его БЕКОВ Орембек, коммунист, настроен националистически, чего не хочет и не умеет скрывать. БЕКОВ подчеркивает, что театр имеет националистическое прошлое (при 7-ми летнем существовании), БЕКОВ провалил постановку — «ЗА ОКТЯБРЬ» (переделка «Мятежа»), но с особым энтузиазмом проводил постановку пьесы АУЭЗОВА «Енлик-Кебек», рисующую в привлекательных тонах быт феодально-байского прошлого. В частных разговорах БЕКОВ заявляет, что за последние 5—6 лет «вообще ничего не создано, а если и создано, то это никуда негодно». ШАНИН Джумат, бывший режиссер, снятый за провалы пьесы «За Октябрь», заместитель МУСРЕПОВА по Наркомпросу, автор реакционной пьесы «АРКАЛЫК-БАТЫР» и др. идеологически чуждых вещей, пользовался большим покровительством БЕКОВА, ШАНИНА, как и БЕКОВ близок к АУЭЗОВУ и ДАЖНСУГУРОВУ, которые его выдвигают. БАЙСЕИТОВ Канабек, артист-драматург, кандидат в члены ВКП(б), в прошлом начальник Раймилиции, совершил ряд злоупотреблений по этой должности, о которых любят рассказывать в интимной компании. В репертуаре преобладает исключительно материал националистического характера: переводные вещи русских современных писателей отсутствуют. Никакой работы по поднятию политической грамотности и профессиональной квалификации среди артистов труппы не ведется. В театре царит обычная для дореволюционного театра атмосфера — безпринципной склоки и богемщины. ВЫВОДЫ
Необходимо отметить, что командная ведущая роль в литературном творчестве остается до сих пор в руках алаш-ордынцев и алаш-ордынствующих кадров (АУЭЗОВ, ЕРМЕКОВ, ДЖАНСУГУРОВ). 2. Не развернуто должной критики и самокритики как среди писательских кругов, так и вне их (общественная критика), чему способствует недостаточное партруководство, особенно на местах (в областях). 3. Не создано надлежащих условий для более быстрого роста литературно-советского молодняка. 4. Издательство еще не поставлено на службу подлинной пролетарской литературы, отдавая предпочтение националистическим, или халтурным произведениям, за счет «зажима» литераторов советских и начинающего молодняка. 5. Пресса края стоит абсолютно в стороне, не отражая в себе литературного творчества, критики и библиографии. 6. Театр, помимо замкнутости, не отображает хода социалистического строительства Казахстана, а живет националистическими алаш-ордынскими произведениями. 7. Главлит и Главрепертком бездействует, как организации еще достаточно не оформлены (не укомплектованы) и в силу этого абсолютно не авторитетны и не имеют должной общественной поддержки, благодаря чего нет должного контроля над литературно-театральной продукцией. 8. Все это в целом усиливает проникновение националистических идей в ВУЗы и школы, создает благоприятную базу для формирования из молодняка контрреволюционных группировок и организаций. (исп. Рудовский). Врид ПП ОГПУ в К АССР: (подпись) (МИРОНОВ). ЗАМ. НАЧ. СПО ПП ОГПУ: (подпись) (ПАВЛОВ). ЕКІНШІ БӨЛІМ: Мақалалар, аудармалар Ахмет Байтұрсынов ЖАЗЫҒЫМ НЕ? Қырғыз-қазақ (бұдан кейін қазақ деп түзетілді - Т.Ж) халық, ағарту комиссариатының коммунистік ұясының хатшысы партияны тазалау жөніндегі аудандық комиссияның қаулысы бойынша менің партиядан шығарылғанымды мәлімдеді. Маған жеткізілген хабарға қарағанда, менің шығарылуыма, біріншіден, партия жиналыстарына қатыспағандығым, екіншіден, мүшелік жарнаны уақытысымен төлемегендігім және үшіншіден, менің, Алашорда ұйымына қатысқандығым сылтау болса керек. Маған қойылып отырған бұл айыптардың қайсынан болсын мен бас тартпаймын. Қазақстандағы кеңес өкіметі өмірінің үш жылы ішінде РКП ұйымдарының қазақтар арасында жүргізген жұмысының қай саласын алсақ та ешқандай алға жылжушылық болмады. Неге осылай болды? Жұмысқа кедергі жасаған не? Бұл сауалды ешкім де өзіне қоймады және ешкім де бұл туралы байыппен ой жүгіртіп көрген емес. Жаңа шындықты түсіну үшін секунд де жетіп жатады, ал оған бой үйретуге, оны игеріп кетуге ондаған жылдар аздық етеді. Жеке адамның немесе қоғам тіршілігі қағидаларының орташа дәрежесіне азды-көпті сай келетін ақиқаттар мен идеялар ғана біршама жеңіл қабылданып, меңгеріліп кете алады. Көптеген утопистердің экономикалық жоспарларының іске асыру үстінде сәтсіздікке ұшырауы — олардың мән-мағынасының жоқтығьнан емес, өз заманының жағдайына сәйкес келмегендігінен жүзеге аспай қалды, өйткені адамдар санасында айтарлықтай даярлығы бар негіз таба алмауының салдары болды. Қашан да болса теория жедел түрде алға басады да, практика болса баяу жылжиды, өмір жалқаулана сүйретіліп, үнемі артта қалады да, алысқа ұзап озып кеткен ғылым сәулесін әрең сезінеді. Адам еркіне үзақ уақыт бойы әсер еткен сезімдер оның жанына өте терең еніп, дағдыға, салтқа айланады да, содан соң оның іргетасын қиратып, тірегін шайқаса да өзінің орнын қорғай береді. Біздің алдымызда білім жағынан артта қалған, сезім тұрғысынан қарағанда өзінің әдет-ғұрпына берік батқан, сонымен бірге жедел түрде даму қажеттігін сезінген әр кезеңде прогресс дөңгелегіне жармасатын қазақ халқы түр. Бұл халықта әдеби кітаптар ғана емес, өзінің ана тіліндегі оқулықтары да жоқ, яғни қандай болса да мәдени-ағарту жұмысын бастауға негіз боларлық басты құралдын өзі жоқ.. Негізінде қазақтар арасында саяси-ағартушылық, үгіт-насихаттық, партиялық және әр түрлі басқа да жұмыстарды жүргізу қажеттілігі мойындалып, бұл үшін бір қатар ұйымдар мен мекемелер құрылған болатын. Аталған жұмыстар қазақтар арасында жүргізіліп отыр ма? — Жоқ. Қазақтар ортасындағы жұмыстың ең қарапайым түрі — кітапханалар мен оқу үйлерін ашудың өзі мүмкін болмай отыр. Қазақ тілінде әдеби кітаптарды шығармай тұрып, қазақтарға кітапханалар мен оқу үйлерін ашамыз деудің өзі күлкілі жайт болып табылады. Қазақтар үшін де, жалпы алғанда қараңғы қалың бұқара үшін де коммунизм идеясы, Гейненің сөзімен айтқанда «шақырылмаған бөтен қонақ». Халық бұқарасының саналылық жағынан алғанда мешеулігі, ал сезімі жағынан түрлі тереңірек өзгерістерге деген бейімсіздігі көпке белгілі шындық. Коммунизм идеясы қырғыздарға тез арада қонбайды. Біз оны «атты әскер шабуылымен» еңгізе алмаймыз, біз оны ұзаққа созылатын қатаң жүйелі ісіміз арқылы орнықтыра аламыз. Ал бұл үшін ешқандай қолайлы алғы-шарттары болмаса да, шапшаң түрде табысқа жетеміз деп сенетін жолдастар қатты қателеседі. Қазақ өлкесінің кең байтақтығы, тұрғын халықтың шашыранды орналасуы себепті, темір жолдардың жоқтығы және басқа қатынас құралдары мен байланыстың қиыншылықтары, қазақтар арасында қандай да болмасын жұмысты тез қарқынмен жүргіземін деп, әсіресе үгіт-насихат және мәдени-ағарту жұмыстарын жүргіземін деп армандаудың артық екендігін көрсетеді. Аталған салалар бойынша жұмыс жоспары ұзақ мерзімге арналып жасалынып, айқын жетістіктерге жететіндей болуы керек. Біз қазақтар ортасында коммунизм идеясын тарату жұмысын қазақ халқына қызмет етуге арнайы даярланған үгітшілер мен насихатшыларды Қазақстанға толтыру арқылы, не болмағанда қазақ тілінде әдебиетгі мол етіп шығару арқылы, ал дұрысында, осы екі тәсілдің екеуімен де жолға қоя аламыз. Бірақ мұның алғашқысы немесе соңғысы болсын, ең басты негіз - қазақ тілінде оқулықтар жасалмайынша бос қиял болып қала береді. Қандай болмасын тілде дұрыс оқып, жазу үшін алдымен осы тілдің ережелерін білу қажет, ал тілдің ережелері осы тілдің өзінен, оның қасиеттері мен зандылықтарынан келіп шығады. Қазақ тілі жеткілікті түрде танылып, зерттелген жоқ. Тіліміздің өзіне тән ерекшеліктері мен қағидаларын игере отырып, зерттеу үстінде оның ережелерін тұжырымдауға тура келеді. Ереженің әрқайсысы оның дүрыстығын растайтын халықтың ауыз әдебиетінен алынған көптеген үлгі-нұсқаларын зерделеп түйіндеуден келіп шығады. Бір сөзбен айтқанда, бұл жұмыс қиындығы мол, еңбекті көп керек ететін іс, көп уақыт пен орнықтылықты қажет етеді. Мен қазақтар арасында жүргізілетін мәдени істердің ішінде қазақ тілінде оқулықтар жазу жөніндегі жұмысымды өзімнің басты қызметім деп санай отырып, өзге жұмыстарға тек аса қажеткілік туғанда ғана белгілі мөлшерде уақыт бөліп отырдым. Мен РКП программасын ұзақ уақыт бойы қазақ халқын азат етудің жолдарын іздестіруден соң барып қабылдаған едім. Өтінішімнің 3,4 және 5-баптарында мен неліктен партияға кіретінімді айқын жазған едім. Партияның программасын ешқандай жеңіл ойсыз және өзімді өзім алдаусыратпастан саналы түрде қабылдай отырып, мен өзімнің пікірімді айтуға хұқым бар деп есептеймін, қазақтар арасындағы жұмыстардың бағыттары мен әдіс-тәсілдері жайында өзіндік ой-пайымдауларымды білдіруге еркінмін деп санаймын. Халық ағарту комиссары бола отырып, КЦИК Төралқасының мүшесі әрі қазақ оқулықтарын жасау жөніндегі редакциялық алқаның төрағасы ретінде мен екінің бірін таңдауға: не қазақ тілінің оқулықтарын даярлау ісімен айналысуды, немесе, шынын айтатын болсақ, мен сияқты басқа да қазақ жолдастарға ешқандай пайдасы жоқ партиялық жиналыстарға қатысуды қалауға мәжбүр ететін жағдайға тап болдым. Мен мұнын алғашқысын қаладым, неге десеңіз, өзімді қазақ тілі турасындағы енбекке икемдірек және пайдалырақпын деп ойлаймын, бұл саладағы менің қызметім партиялық жиналыстардағы отырыстармен салыстырғанда анағұрым нәтижелірек болатындығына еш шүбем жоқ. Партия жиналыстарына жұмсалуға тиісті уақытты мен босқа (ойын-сауыққа) яки партия қызметіне еш пайдасыз істерге жұмсаған болсам ғана, жиналысқа қатыспауым туралы айыпталуымның мән-мағынасы болар еді. Дәл осы сияқты жарнаны уақытысында төлемеуім жөнінде кінәлануда да баспа станогы РКП қолында болмаған жағдайда орынды болар ма еді, ал станок партия қолында тұрғанда мүшелік жарнаның төлену мезгілі партиялық істерде айтарлықтай маңызды рөл ойнамайды. Менің Алашорда ұйымына қатысуым туралы айыпталуыма келсек, бұл жөнінде мені партияға алған партия ұйымы жақсы білді. Менің өтінішімді және партияға кіргенімді хабарлап, өлкелік басылымда жария еткен де солар еді. Мен «Алашорданы» алғашқы құрушылардың бірімін және де осы ұйымнын ішінен кеңес өкіметін бірінші болып мойындаған да мен едім. Кеңес өкіметі жағына шығуға мәжбүр етілдім дейтіндер жаңылысады. Бұған аса қажеттілік ол кезде болған жоқ, өйткені мен кеңес өкіметі жағына 1919 жылдың басында, Колчак әскері Самара маңында тұрғанда өткенмін. Осы айтқанды ескере келе, менің іс-қимылдарымның маңызы кемдеу жағын көріп, жұмысымның маңыздырақ тұстарын көрмеген партияны тазалау жөніндегі аудандық комиссияға мүше жолдастардың бұл іске қатынасында жеткілікті дәрежеде байыптылық таныта алмаған деп түйемін. Егер де мені коммунистік идеяға қайшы келетін әрекеттерім үшін партиядан шығаратын болса, жұмған аузымды ашпас едім. Ондай қадамдар мен қылықтарға мен барғам жоқ, сондықтан мені партиядан шығару туралы комиссияның қаулысын қанағаттандырарлық негізі жоқ деп есептеп, оны өзгертуді өтінемін. 1921ж. 15 қарашасы. Орынбор қаласы. Мәннән ТҰРҒАНБАЙ ҰЛТШЫЛДЫҚ Қазіргі үстіміздегі заманда пікір көбейіп, түрлі партиялар туғызып, ол партиялар майданға түсіп жарысып-тартысып отырғанын көріп отырмыз. Партиялардың барлығының көздеген мақсаты теріс емес, әрқайсысы өзінше жоба жасап, іске кірісіп отыр. Қай партия болсын, «дүниені түзетеміз, бақыт таңын туғызамыз, шын адамшылық жолы - біздің тұтынған жолымыз» — дейді. Дүниедегі кісінің тұрмысын жақсы жолға салу туралы бұрынғы ғалымдар көп ойланған, көп қызмет қылған. Ғайса пайғамбар тумастан төрт ғасыр (ғасыр - жүз жыл) бұрынғы ғалымдардан Платон деген білімді кісі тұрмысын бір түзу жолға салу туралы ойланып, турлі ережелер шығарған. «Адамның санасы - адамдардың ойыншығы болды» - деген еді. Одан бері де Ғайса, Мұхамед пайғамбарлар да тұрмыс туралы жалпылық жол үйретіп, жөн сілтеген. Біздің пайғамбардың адам баласын бір санайтындығына дәлел қылып, көрсетемін, «Кұран Кәрімдегі» аяттар алғы кісіге арналып «Палиа ан-нас!» (Ей, кісі) деп айтылған. Мысалы, «Ей,ғарып» - деп, бір қауымға арнап келген емес, Иран, Гома сияқты мәдени халықтардан талай білімділер шығып, жалпы адам баласының халына қайғырған, кісінің тұрмысын түзетемін деп зарлаған. Осы жалпының қамын ойлаушыларды «кісішілдер» дейміз. Кісішілерге қырын көзбен қарайтын біртүрлі адамдар бар: олардың тұтынған жолы, өз жұртының жетіліп, қатарға кіріп, басқа қауымдардың табанына түспеу жағы. Ол адамдар дүниедегі барлық адам баласы үшін қайғырмайды. Өзінің тар ауданды ел жұрты үшін қайғырады. Міне, мұндай адамдарды «ұлтшылдар» деп атаймыз. Кісішілдердің ұлтшылдарға қарсы айтатыны: «Дүниені ұлтшылдар бүлдіреді, бір ұлтты екінші ұлтқа дұшпан қылып өсіреді. Ұлтшылдар құрыса, дүниедегі жалпы жұрт бір ауыл, бір бауыр болып кетер еді, - дейді. Ұлтшылдар айтады: «Ұлтшылдықтың кісішілдікке ереуілдігі жоқ: әр ұлт тегіс мәдениетті болып теңелсе, кісішілдік өзі де өркендейді, ұлтшылдардың мақсаты басқа ұлттарға қастық ету емес, өз ұлтын қатарға косу. Кісішілердің өзі де мәдени жұрттан шықпақ. Ұлтшылдық намысын білмеген жұрттан кісішілдік қайдан шықсын?!»- дейді. Осы көрсетілген екі пікір қай қауымда болса да бар. Ең болмайды деген мәдениетсіз елдің бірі, біздің қазақ болса, бұл пікірлер кіре бастаған көрінеді. Адам баласында «өзімшілдік» деген нәрсе бар. Бұл өзімшілдік кісінің табиғатына тәңірінің орнықтырып жаратқан нәрсесі. Кісі өзімшілдіктен құтылам дегенімен оңай құтылуы мүмкін емес. Әке мен бала суға бата бастаса, ортасында жалғыз тақтай болса, екеуі су бетінде сол тақтайға таласады. Теңіз жүзінде адасып, азықтары таусылып, аштан өліп бара жатқан адамдар бірін-бірі пісіріп жейді, кісіде өзімшілдік қандай күшті екенін осы мысалдар көрсетеді. Дұрыс кісіде өзімшілдік күшті дедік. Дүниедегі кісінің бәрі алғы өзімшіл болса, бас пайдасынан басқаны ойламаса, бірігіп жұрт болып жасау мүмкін емес қой. Олай болса өзімшілдіктен құтқарып, көпшіл қылатын нәрсе болуға тиіс. Ол бар нәрсе - тәрбие деп білемін. Тәрбиені ғалымдар мойындаған. Тәрбиенің жалпы ережелері бар: жақыннан алысқа, аздан көпке, оңайдан қиынға, жеңілден ауырға қарай бару керек деген. Сол сияқты кісі ең әуелі баға беріп өзін сүйсін, онан соң жаны ашып ағайын-туғанына күйсін. Онан кейін ел-жұртын сүйсін. Ел үшін құрбан болсын, жанын қисын. Сонан соң бар адамды бауыр тұтып, пайдасы көпке тисін. Міне, әуелі өзін, онан кейін жақынын, онан Отанын, онан кейін барып бар адам баласын сүю боп табылу керек. Жақынын, ұлтын сүймеген адам салғаннан барлық адамды жақсы көреді дегенге сенбеймін. Енді осы айтылған сездеріміздің жобасын ұстап қазақ жұртына келейік. Қазақ жұрты бұл күнге шейін көпшілікке үйренбеген жұрт. Бұрынғы заманда ел қамын жеген ерлер көп шығып, көпшілдік мінездері болса да, Россияға қарағаннан кейін ол мінезден айрылды. Қазақ баласын оқытқанда, біліп шықса мал тауып береді, төре болып, беделімді күшейтіп биік болады, дұшпанымды мұқатып кек алып береді деген ойда болады. Білім алып көпке пайдасы тисін деген ой хабарында болмайды. Жақындарына мінерге көлік, сауарға сауын берсе, өзіне қоғам, күш қылу үшін береді, көмегі тиген адамын бір жолата иемденіп алады. Не күшінен, не сөзінен, не еңбегінен пайда тимейтін кісіге (бірдемені көздемей) қайрылысқан қазақ болмайды. Газет, журнал ал, серіктікке жазыл десең әуелі өзіңнен: тиетін пайдасы бар ма? - деп сұрайды. Жан пайдасын, көпшілік пайдасын үғындырсаң: жұрт жұмылса көрерміз. Я жазылған теріс емес, бәрі де жазылсын, пеленше неге алмайды. Біз пәлендерден естірміз. Бір маған деп арналған нәрсе емес шығар - деп аяқсыз қалдырады. Мұқтаждарға жәрдем, игілік жұмыс деген нарселерге жүре қарайды. Шариғатқа мойындаймыз десе де, бұл күнге шейін шариғатты тыңдап неке, талақ, сират, зекет сияқтыларды орнына келтіріп отырған жері жоқ. Жаумен алысатын күн туса, неше есе көп болып, жеңулерін анық біліп тұрса да, қолға түскендерін құтқармақ түгіл, тастай қашып, өздері жан сауға қылып тозып кетеді, осы айтылғандардың бәрі қазақтың бас пайдасын көп пайдасы үшін құрбан қылмайтындығын, ұлтын анық сүймейтіндігін, сүйсе де жанын қимайтындығын, көп көгерсін демейтіндігін көрсетеді. Қазақ қатарға кіріп жұрт болсын деген кісі тәрбиенің жолынан айрылмасқа керек, әуелі қазаққа өзінің кім екенін, адамшылық қүқығын білдіруге, онан соң жақын ағайын, туғандарын сүйгізіп, міндетсіз қызмет қылдыруға, онан соң Отанын танытып, жақсы көргізуге, ұлт жұмысы, жұрт намысы деген сөзді тоқып көңіліне кіргізуге, сонан соң дүниедегі барлық адам баласы бауыр екенін білдіріп, көпшіл адамды сүйгіш қылуға тырысу керек. Ұлтшылдық(ты), кісішілдікті айыра білмеген, бас пайдасынан басқаны ойына алмаған, дін хұқымі шариғатқа бас иіп іске асырмаған, мәдениеттен жырақ жатқан қазақ секілді жұртты салғаннан көпшіл қылам демей, әуелі ұлтшыл қылу керек. Қысқасы: ұлтшылдардың мақсаты әрбір ұлттарға мәдениет кіргізіп, бақыт таңының атуына себепші болмақ. Мәдениет күшейген соң өздері-ақ кісішілдік пікірін тауып алады. Ұлтшылдар әр жұртты шиеленістіріп, қырылыстыру, өз ұлты үшін басқаларды құрбан қылу деген ойдан жырақ. Ұлтшылдар мақсат жүзінде кісішілердің пікіріне қарсы келмейді, тұтынған жолдарын жұртты кісішілдікке басқыштап жеткізу деп ойлайды. Ұлтшылдар тәрбиенің ережесін көз алдынан кетірмейді. Үйрету секілді ғып қазақ арасына адамшылық пікірін танытуға ұлтшылдардың ешбір қарсылығы жоқ. Бірақ: ұлтшыл болу қата, адамшылыққа ылайық емес-(деген) ілгері басқыштағы жұрттардың терең пәлсапасын қазаққа қазір кіргіземін деушілерге қарсы болады. Жас балаға дүниедегі ләззат нәрселердің бәрін дайындап жасап қойған дастарханнан пайда жоқ. Ең пайдалы нәрсе анасының сүті. «Абай» журналы, № 2, 1918 жыл. ҰЛТШЫЛДЫҚ ТУРАЛЫ «Абай» журналының екінші нөмірінде жарияланған ардақты Мәнен бауырымыздың «Ұлтшылдық» деген мақаласына бірауыз сөз айтқымыз келеді. Менің ұғуымша, ол кісі: «Ұлтшылдықтан мәдениет, мәдениеттен адамшылық туады» — дейді. Бұған дәлел керек қой?! Көріп отырмыз, ұлтшылдық пен мәдениеттің ең жоғарғы басқышындағы Европа, олар адамшылық қылып отыр ма? Менің ойымша әлі күнге шейін, асса - ұлт, қалса - өзімшілдіктен оза алған жоқ. Себеп не? Ұлтшылдық мәдениетті туғызса да, ақ жүрек туғыза алмайды; ақ жүрек дегеніміз «Ұждан» (Әмма жанға махаббат, шапағат, ғаділет), қазақша тәмәм адам баласын бауырындай көріп, жаны ашып, әділет қуу. Осы айтылғандай, ақ жүрек көбеймей тұрып, адамшылық жеңе алмайды. Ұлтының кемшілігін толтыру, артықты өзгелерге зиянсыз жолмен табу ақ жүрек (ұждан) ісі. Оны істеп отырған кім бар? Және Мәнен бауырымыз: «Партиялардың бәрінің көздеген мақсаты дұрыс» — дейді. Қата қылса да, енді дұрыс демесе, ақихат біреу-ақ емес пе? Менің ойымша, осы XX ғасырдың өнер елдерінің білімі - қылған ісінен, біле тұра нәпсісіне құлдығы зор сықылды. Қорытқанда «ақ жүрек» қайтсек табылады? Қайткенде соны таба аламыз? Бар мақсат енді сонда болу керек қой. Қайса Ғамның: «Пәлендей істі қылмасаң, пәлендей істен тыйылмасаң, аспан патшалығына жете алмайсың» - дегені әммаға бірдей ақ жүрек қой... ШӘКӘРІМ. «Абай» журналы. №3. 1918ж. ҚАЗАҚ ТІЛІН ІСКЕ АСЫРУ Қазақ тілін іске асыруға Қазақстан кіндік үкіметі осы жылы шындап кірісіп отыр. Бұрынғы декреттің үстіне қосымша бұйрық-жарлықтар, нұсқаулар шығарып жергілікті үкімет кеңселерін оятып, ескертіп отыр. Істеушісі болса, ынта-жігер болса, іс-құралдары болса жұмыс жүзеге шықпай қалмайды. Еңбекші қазақ елінің өзіне берілген құқықтарымен пайдалануы қазақ тілінің жүзеге шығуына байлаулы. Бұл турада бұрын көп жазылған, көп сөйленген. Енді қалған сөзді шетке тастап, жүзеге шығару ретін іске жақындай отырып керсетуіміз керек. Қазақ тілінің жүзеге шығуына күйініп жүрген, шамасы келгенше бөгет жасауға тырысып жүрген дұшпандарымыз да аз емес. Қазаққа қожалық құру, дірілдетіп алдында билетіп қою, сүйегіне сіңіп қалған ескі орыс төрегері: шенеунік, тілмаштар, орыс отаршылдары, ұлтшылдары, қазақша жазу танымай орысшалап кеткен қазақтың шәлдіріктері. Ал қазақ тілін іске асырғалы отырған Ортақшыл партия, Кеңес үкіметі, қазақтың халықшыл шын қызметкерлері. Қазірде қазақ тілінің дұшпандарына ешбір табан тірерлік тиянақ қалған жоқ. Олар іштерінен күйінер, мыжыңдаған сөздерін ғана айтып жүрген болар. Қазақ тілін жүзеге шығарушыларға ешбір бөгет жоқ. Кеңес Үкіметі, орыстың таза ортақшылары шылбырдан тартып көмек көрсетіп отыр. Жолды тазалап, бөгетті бітіріп отыр. Ендігісі қазақ азаматтарына қалып отыр. Қазақ тілін іске асыруда қазақтың жазу, кеңсе ісіне жарарлық кісілерін іздетіп көрсін, қызметке кірсін. Бұлданып, бәлсініп жүрмесін. Жоғарыдан әмір күтіп тұрмай-ақ, ауылда, ұлыста да өз беттерімен қазақша жүргізе бастасын. Орысша жазылып барған қағаздарды түсіне алмаса орнына қайтадан жіберіп түсіндіруін сұрасын. Ел ішінен шыққан уәкілдерден сенім қағазды, мандатты, қазақша жазылған түрде сұрасын. "Орысшаны қолдан, қазақша деп әуре болма" дегендерді газетке жазып жіберсін. Жергілікті прокурорларға тапсырсын. Мұғалімдер мектептерінің жоғарғы сағаттарында қазақ тілімен іс жүргізудің тәртібін үйренсін. Ел ішіндегі бос жүрген, рет білетін азаматтар қазақша жазу білетін еті тірі жігіттердің басын құрап қазақ тілін жүзеге асыратын ұйымша (кружок) жасасын. Сол ұйымша қазақ тілін кеңседе қалай қолданудың ретін үйретсін. Сол ұйымша өздерінен кісі жіберіп ауылдық кеңестің жұмысын ретке салсын. Ауылдық кеңселерге көмек көрсетсін. Ондай ұйымшалар алға ақыны шарт етіп отырмасын, көмектерін тегін көрсетсін. Халықтың басы қосылған орында қазақ тілінің маңызын, тілін жүзеге шығаратын курстерге қолынан іс келетін таза жігіттерін жіберсін. Халықтың ұмтылуы, ел ынтасы деген осындай ретпен табылады. Істің бәрін жоғарыдан күтіп отырып, өзіне берілген хұқықтарын пайдалана алмаған ел еш уақытта қатарға кірмейді. Алып отырған мағлұматтарға қарағанда губернияның Зайсан сияқты шетте жатқан уездерінде өз беттерімен қазақша іс жүргізуге кірісті дейді. Ондай Уездерді жасасын, көркейсін деп қуаныш білдіріп, басшыларына алғыс айтпай өте алмайды. Зайсан уезі қазақ тілі жайында алғаш декрет шыққан 1921 жылдың өзінде-ақ істі қазақша жүргізуге кіріскен. Ыдырыс Мұстанбайұлы барып ол ынталарына көмек керсетіп, нұсқалар беріп қайтқан. Губерния ол сияқты өз беттерімен қазақша іс жүргізгендерге қуанып отыр еді. Басқыштап кірсін дегенде "халіміз келмейді ғой" деген оймен айтқан, халық халдерінің келетінін көрсетіп істі жүргізе бастаса Губерния "жолың болсыннан" басқаны айтпайды, айтпауға тиіс. Семей губерниясының қай уезі болса да қазақша жүргізуге іс бастаған сияқты. Енді кеңселерде жүрген азаматтар жан таласып істеулері керек. Кеңседе қолданатын барлық журнал, қатынас қағаз, бұйрық-жарлық, протокол, қаулы, хұкім, шақыру, есеп беру тағы-тағы өзге қағаздардың бәрін жақсы үлгі, жатық тілмен қазақша аударып баспаханаға көп етіп бастырып ұлыстарға, милицияларға, билерге, тергеушілерге тарату керек. Қазақ тілін жүзеге шығаруға нұсқаушы болған азаматтар өзін үлкен жауапты жұмыстың ауыр бейнетінің кіресі деп білуі керек. Басқа рахатын шетке лақтырып, ең әуелі өзі барлық кеңсенің ісімен танысып тілін үйреніп, құралдарын алуы керек. Сол құралымен уездік, ұлыстық Кеңселерді түзетіп үлгі беруі керек. Жабайылықты, бұйығылықты тастау керек. Езілген, тепкіленген, қорлық көрген, жабы болған, қайраты сынған, қам көңіл болып жүдеген, қазақ азаматтары! Сен бүгін тіріліп отырсың, сенің тілің хүкімет тілі болып отыр. Сол хүкіметтің толық хұқықты нағыз мүшесі болып отырсың. Сен үлкен тарихи сынның алдында тұрсың. Қазақтың келесі буындарының алдында өздеріңе қара деген таңба қалдырма! Қазақ тілін жүзеге шығаруды түн бойы түсіңде көр, күн бойы ісіңде көр! Жасасын Кеңес хүкіметі! Жасасын құқықты қазақ тілі! жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|