Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тарихи байланыс
Вебер әдіснамасының тағы бір қыры – оның тарихи байланыстарды зерттеу- дегі қызметтері (Ringer, 1997:75). Вебер әлеуметтiк құбылыстың себептерiн әлеуметтану емес, тарих аясында зерделеуге бейiм болды. Дегенмен тарих пен әлеуметтанудың нақты бөлінуі мүмкін емес, олар, әрине, Вебердің материалдық жұмысында да анық бөлінбейді, тарихи байланыстар мәселесі әлеуметтануға қатысты. Тарихи байланыстар да аса маңызды, себебі оны Вебердің номоте ти- калық және идиографиялық тәсілдерді біріктіруге ұмтылғанынан көруімізге болады. Вебер ([1921] 1978) тарихи байланысты – белгілі оқиғаның ізімен немесе басқа оқиғаның қоса қабат орын алу ықтималдығы деп түсіндірді. Оның пікі- рінше, көптеген тарихшылар айналысып жүргендей, тарихи тұрақтылар, қай- таланулар, ұқсастықтар мен параллельділікті іздеу жеткіліксіз болады. Оның орнына зерттеуші тарихи өзгерістердің себептерін, сондай-ақ мағыналарын қа- растыруы керек (G. Roth, 1971). Дегенмен Вебер біржақты себеп-салдарлы үл- гіні қарас тырады десек, Маркстің диалектикалық ойлау әдісінен ерекше – ол өзінің әлеуметтануы шеңберінде экономика, қоғам, саясат, ұйым, әлеуметтік стра тификация, дін және т.б. арасындағы өзара байланысқа үнемі көңіл бөліп отырды (G. Roth, 1968). Осылайша, Вебер көптеген себеп-салдарлы амалдармен жұмыс істейді, ондағы «интерактивті әсерлерді тасымалдаушылар көп жағ дай- да тиімді себеп факторлары болып табылады» (Kalberg, 1994:13). 129 4-тарау • Макс Вебер Мысалы, Вебер протестантизм мен капитализм рухының арасындағы қарым- қатынасты зерделей отырып, көптеген тарихи байланыстарды өз зерттеу лерінде айқын түсіндіріп берді. Кейде әртүрлі түсіндірілсе де, Вебер (1904–1905) 1958) протестанттық этика капитализмнің қарқынды дамуына ықпал еткен фактор- лардың бірі болғанын дәлелдеді. Ол протестан тизмді жалғыз ғана себеп деген идеяның «ақымақтық» екенін айтады. Мұн дай ақымақтық, Вебердің пікірін- ше, «тек» протестант реформациясының нәтиже сінде капитализм пайда болуы мүмкін деген идеяға да тән; басқа факторлар да сол нәтижеге әкелуі мүмкін еді. Вебер былай деп тұжырымдайды: «Біз діни қозғалыстардың материалдық мәдениеттің дамуына әсер ет- кен… тәсілдер мен жалпы бағыттарды мүмкіндігінше айқындаймыз... Тек дәлдікпен нақтыланған кезде ғана қазіргі заманғы мәдениеттің тари- хи дамуының сол діни күштермен және басқалармен қаншалықты дәре- жеде байланысты екенін анықтауға талпыныс жасалуы мүмкін». (Weber, [1904–1905] 1958:91–92 italics added) Вебердің тарихи байланыстар туралы ойларына қатысты есте сақтауды қа- жет ететін маңызды нәрсе – ол «адам әлеуметтік өмір туралы арнайы түсінік- ке (verstehen) ие болатындықтан, әлеуметтік ғылымдардың білімі жараты- лыстану ғылымдарының білімінен ерекшеленеді» деп түйіндеді. Вебер былай деген болатын: «Адамның «мәнді түрде» түсіндірілетін мінез-құлқы (әрекет) «құндылықтар» мен мағыналарға сілтеме жасау арқылы анықталады. Сондық - тан біздің себеп-салдарлы түсіндіру критерийлеріміз осындай «тіршілік иеле- рін» тарихи түсіндіруде қанағаттанудың бірегей түріне ие болады » ([1903–1906] 1975:185). Демек, әлеуметтанушылардың каузалдық білімі жараты лыстану кау- залдық білімінен ерекшеленеді». Вебердің тарихи байланыстар туралы ой-пікірлері оның немотетикалық және идиографикалық білім арасындағы өзара конфликтіге қарсы әрекет етуі- мен тығыз байланысты болды. Немотетикалық көзқараспен келісетіндер әлеу- меттік құбылыстар арасында қажетті байланыстар бар екенін айтса, ал идио - графикалық перспективаның жақтаушылары субъектілер арасындағы кездей- соқ қатынастарды ғана көруге бейім болады. Әдеттегідей, Вебер ара лық пікір ұстанды, ол оның дәлме-дәл тарихи байланыс түсінігінен көрініс табады. «Дәл- ме-дәл тарихи байланыстар түсінігі әлеуметтанудағы әлеуметтік құ былыстар- дың арасындағы қарым-қатынас туралы ықтимал мәлімдемелер жа сайды» де- ген пікірді жеткілікті негіздейді; яғни x орын алса, онда y орын алуы ықтимал. Мақсаты – «белгілі бір эффектінің белгілі бір «жағдайларды» туғызу деңгейін бағалау» (Weber, [1903–1917] 1949:183). жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|