Алеуметтану тероиясы indb
13-тарау • Микро-макро және агенттік-құрылымдық интеграция Макроәлеуметтанудың микронегіздері
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| 533
13-тарау • Микро-макро және агенттік-құрылымдық интеграция Макроәлеуметтанудың микронегіздері. Рэндалл Коллинз (1981a; see also 1981b) өзінің On the Microfoundations of Macrosociology («Макроәлеуметтанудың микронегіздері туралы») атты эссесінде микро-макродеңгейлердің байланысы жайлы сұраққа қатысты (for a critique, see Ritzer, 1985) аса редукционистік тә- сілді ұсынды. Эссенің негізінен интегративті атауына қарамастан, Коллинздің өзі оны «радикалды микроәлеуметтану» деп атайды. Оның басты мақсаты «бел- гілі бір уақытта бір-бірімен кеңістікте қиылысатын өзара әрекеттесу тәжірибе- сінің жеке тізбектерінің» байламы немесе ол «өзара әрекеттесудің ритуалды тіз- бектері» деп атаған (Randall Collins, 1981a:1998). Өзара әрекеттесудің ритуал- дық тізбектеріне сүйене отырып, Коллинз өзі тым редукционистік деп санайтын жеке мінез-құлық пен сана қиындықтарының алдын алуға тырысады. Коллинз- дің осындай талдау деңгейі өзара әрекеттесулер, «өзара әрекеттесу тізбектері» және оларға арналған «нарықты» қамтиды. Коллинз ойдың және іс-әрекеттің (мінез-құлықтың) экстремалды микродеңгейлерін жоққа шығарады және осы деңгейлерге назар аударатын теорияларды (мысалы, феноменология мен айыр- бас теориясын) сынайды. Сонымен бірге Коллинз макродеңгей құбылыстарына көз тігетін теория лар- дан да бойын аулақ ұстайды. Мысалы, ол көбінесе макрообъективті (құры лым) және макросубъективті (нормалар) құбылыстарға қызығатын құрылымдық функционализмнің ізбасарларын сынайды. Шындығында, ол тіпті «норма лар- дың терминологиясын әлеуметтану теориясынан алып тастау қажет» деп те айтқан (Collins, 1981a:991). Ол конфликт теориясымен байланысты тұжырым- дамаларға да негативті көзқарас білдіреді. Онда конфликт теориясымен байла- нысты тұжырымдамаларға ұқсас негативті қатынас бар, мысалы, меншік пен билік сияқты «бөлшектеуге келмейтін объективті» болмыс жоқтығын тұ жы- рымдайды; тек әртүрлі сезімдер ғана бар, адамдар оларды белгілі бір жерлерде және белгілі бір уақытта ғана сезінеді, бұл мәжбүрлеуші коалициялар сонша- лықты күшті (Collins, 1981a:997). Оның пікірінше, тек адамдар ғана шынымен бір нәрсені істеуге қабілетті; құрылымдар, ұйымдар, таптар мен қоғам «еш қашан еш нәрсе жасамайды. Себебі кез келген дүние, ақыр аяғында, шынайы индивид- тердің іс-әрекеттерімен байланысты» (Collins, 1975:12). Коллинз «барлық макроқұбылыстарды» «микрооқиғалардың комбинация- сына» аудару мүмкін екенін көрсетуге тырысады (Collins, 1981:985). Соның ішінде, ол барлық әлеуметтік құрылымдар «қайталанатын микро- өзара әре- кеттесу модельдеріне» эмпирикалық түрде ауыса алады деп тұжырымдайды (Collins, 1981:985). Яғни Коллинз интеграцияланған бағытты емес, микро- теория мен микродеңгейдегі құбылыстардың басым болуын іздейді (for a similar critique, see Giddens, 1984). Коллинз айтқандай: «Макроәлеуметта- нуды ради калды эмпирикалық микронегізде қалпына келтіруге бағыттал- ған күш-жігер табысты әлеуметтану ғылымына бағытталған шешуші қадам» (Collins, 1981b:82). Коллинз ұсынған тәсілді Карин Кнорр Цетинаның (Knorr-Cetina, 1981a) теориялық бағытына қарсы қойып салыстыруға болады. Ол өзара әрекеттесу саласына біраз көңіл бөлсе де, оның жұмысында сана-сезімге, сондай-ақ макро- деңгейдің құбылыстарына үлкен мән беріледі. Кнорр Цетина, Коллинз сияқты, макроәлеуметтануды микроәлеуметтану негізінде радикалды қайта құрудың пайдасына икемдейтін дәлелдер келтіреді, алайда бұл тұрғыда оның радикалды- ғы төменірек, өйткені ол тек микроәлеуметтану нәтижелерін макроәлеуметтік теориямен біріктіруге ғана тырысады. Ол микроәлеуметтану зерттеуінің түпкі 534 II бөлім • Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер мақсаты – қоғамды, оның құрылымдары мен институттарын тұтас қарастырып, ең тиімді жолмен түсіну керек деген пікірге қосылады: «Мен... микроәлеуметтік тәсілдердің көмегімен макротәртіп орнату тура- лы көбірек біле түсеміз деген таңғарлық парадоксқа шынымен иланамын, өйткені олар өздерінің ашық эмпиризмінің арқасында біз айтып отырған шындықты көруге мүмкіндік береді. Әрине, біз микроскопиялық жазба- мен бетпе-бет келгенде, олардың өзара әрекеттесуінің мәнін түсіне ал- маймыз. Алайда біз макротәртіптің «тамыр соғуын» жіті сезінсек, бастама үшін соның өзі айтарлықтай жеткілікті болар еді». (Knorr Cetina, 1981:41–42) Коллинзге қарағанда Кнорр Цетина макро- және микродең гейлерге қатысты әлдеқайда теңдестірілген позиция ұстанады. Одан кейін Эрон Сикурелдің интегративті позициясы алдыңғы орынға шы- ғады (Cicourel, 1981). «Микро, макроқұрылымдар ыңғайлылығына, белгілі бір уақытта өзара әрекеттесетініне қарамастан, талдаудың толыққанды деңгей ле- рі емес» (Cicourel, 1981:54). Бұл жерде Коллинз ұстанатын тәсілдің сыны жа- нама түрде берілген, бірақ Сикурел Коллинздің көзқарасын әлдеқайда ашық сынайды: «Мәселе талдаудың қандай да бір деңгейін елемеуде, зерттеушілік және теориялық шеңберлерді жоққа шығаруда ғана емес, сондай-ақ оларды бі- рінен-бірін кемсітпей, тең дәрежеде қалай біріктіру қажет деген ойда жатыр» (Cicourel, 1981:76). Сикурел макро- және микродеңгейлерді біріктірудің маңыз- дылығын түсініп қана қоймай, ол осындай түрдегі интеграция онтологиялық, теориялық және методологиялық сипатқа ие екенін түсінеді. Коллинз бір кездері микродеңгей құбылыстарын зерттеуді жалғастырып, ре- дукционизмді ұстанған. Мысалы, өзінің кейінгі жазылған еңбектерінің бірінде ол мынадай тұжырым жасайды: «Макроқұрылым қайталанып тұратын (немесе кей- де белгілі бір уақытта кеңістікте өзгеріп тұратын) микро әрекеттесулердің саны- нан артық емес» (Collins, 1987:195). Ол: «Мен микро деңгейге көп мән беретіндей көрінемін. Бұл – шындық», – деп ашық мойындаған (Collins, 1987:195). Алайда бір жыл өткен соң Коллинздің (Collins, 1988) макро деңгейдің елеулі маңызын көрсетуге әрекет жасағанын айтып өткен жөн. Бұл оның микро, макродеңгей- лердің өзара байланысының теңгерімді тұжырымдамасын ұсынуына алып келді: «Микродан макродеңгейге көшу барлық «макро» «микродан» құралатынын көр- сетеді. Керісінше, барлық «микро» – макроқұрылымның бөлігі: ол макроконтекс- те бар... Микро-, макродеңгейлі бай ланысты кез келген бағытта қолдануға бола- ды» (Collins, 1988:244). Соңғы тұжырым айтарлықтай диалектикалық. Дегенмен Коллинз (1988:244), Коулман (1986, 1987) секілді, әлеуметтануға қойылатын «басты талап» – «микроөлшем макроға қалай әсер ететінін» көрсету деген пікірге қосылады. Осылайша, Коллинз өзінің микро-макротеориясының шамалап өсуін көрсет кенмен, ол әлі де шектеулі бағыт болып қала береді. жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|