Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Құрылымдау теориясының элементтері. Гидденстің құрылымдық теориясының
кейбір негізгі компоненттерін, өз ойлары мен әрекеттерін, сондай-ақ олардың физикалық және әлеуметтік мән мәтіндерін үнемі бақы лайтын агенттері ту- ралы ойларынан бастап талқылап көрейік. Акторлар қауіп сіздікке ұмтылғанда өздерінің әлемін оңтайландырады. Гидденс оңтайландыруды акторларға қауіп- сіздік сезімін беріп қана қоймай, әлеуметтік өмірде тиімді әрекет етуге мүмкін- дік беретін күнделікті тәжірибені дамыту деп түсіндіреді. Акторлар әрекет етуге деген мотивацияға ие және бұл мотивация оларды әрекет етуге түрткі болатын қажеттіліктер мен қалауларды қамтиды. Рационалдандыру мен рефлексивтілік үнемі іс-әрекетке қатысатындықтан, мотивацияны іс-әрекеттің әлеуеті деп са- нау дұрысырақ болады. Мотивация әрекеттің жалпы жоспарларын қамтамасыз етеді, алайда, Гидденстің пікірі бойынша, біздің әрекеттеріміздің көпшілігі ті- келей мотивацияға ие емес. Мұндай әрекеттің мотивациясы болмаса да және біздің мотивацияларымыз әдетте санасыз сипатқа ие болса да, адамның жүріс- тұрысында елеулі рөл атқарады. Сондай-ақ сана саласында Гидденс дискурсивтік және практикалық сана арасындағы (өткізгіш) айырмашылықты айқындайды. Дискурсивтік сана біз- дің әрекеттерімізді сөзбен суреттеу қабілетін білдіреді. Практикалық сана деп акторлар өз әрекеттерін сөзбен білдіруге қабілетсіз болып, өз-өзінен түсінікті деп қабылдайтын әрекеттерді білдіреді. Сана-сезімнің нақ осы соңғы түрі құры- лымдау теориясында ерекше маңызға ие, ол айтылып жатқанға емес, орын далып жатқан әрекетке деген негізгі қызығушылықты көрсетеді. Бұл бағытта практикалық санаға назар аудара отырып, агенттерден агенттік- ке, агенттердің шын мәнінде жасайтын әрекеттеріне біртіндеп ауысуды жүзеге асырамыз: «Агенттік адамның қылмыс жасаған оқиғаларына қатысты... Қандай 549 13-тарау • Микро-макро және агенттік-құрылымдық интеграция жағдай болмасын, егер адам араласпаса, ештеңе болмас еді» (Giddens, 1984:9). Осылайша, Гидденс агенттікке көп көңіл бөледі (сыншылар тым көп көңіл бөле- ді деп сынайды) (Baber, 1991). Ол агенттікті мақсат-ниеттерден ажырату үшін үлкен күш жұмсайды, өйткені іс-әрекеттер, ақыр соңында, бастапқы мақсат- ниеттерден көп жағдайда өзгеше болады; басқаша айтқанда, әдейі жасалған әре- кеттер көбінесе алдын ала ойластырылмаған салдарға алып келеді. Әдейі емес сал дар ұғымы Гидденстің теориясында үлкен рөл атқарады және агенттікті тал- даудан әлеуметтік жүйенің деңгейін қарастыруға көшудің барысында ерекше маңызға ие. Агенттікке баса назар аудара отырып, Гидденс оған үлкен әлеуетті күш бере- ді. Басқаша айтқанда, Гидденстің агенттері әлеуметтік әлемді өзгерту қабілетіне ие. Бұған қоса, агенттер ұғымының биліксіз мәні жоқ: актор әлеуметтік әлемді өзгерту қабілетін жоғалтса, ол агент болудан қалады. Гидденс, әрине, акторлар тап болатын шектеулер бар екенін мойындайды, алайда бұл дегеніміз – актор- ларда таңдау жоқ және олар өзгеріс жасай алмайтынын білдірмейді. Гидденс үшін логикалық тұрғыдан билік субъективтіліктің алдында, себебі іс-әрекет билікті немесе жағдайды өзгертуге қабілеттілікті қамтиды. Гидденстің құ ры- лымдау теориясы акторды және әрекетті билікке иелік еткізеді, сондай-ақ бұл тәсілді жоққа шығаратын және оның орнына актордың мақсаттарына (феноме- нология) немесе сыртқы құрылымға (құрылымдық функционализм) үлкен мән беретін теорияларға қарсы тұрады. Құрылымдау теориясының тұжырымдамалық мәні құрылым, жүйе және құрылымның қосарлануы деген ұғымдарында жатыр. Құрылым «әртүрлі уақыт пен кеңістік аралықтарында осындай әлеуметтік тәжірибелердің болуына және оларға жүйелі сипат беруіне жағдай жасайтын ...құрылымдық қасиеттер [ере- жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|