Жан Пиаже, Джин Пиагет, Мария Монтессори және Лев Выготский сияқты
теориктер оқу және даму мазмұнының
ұқсастығын
қалыптастыра
отырып,
танымдық иәсілді дамытуда одан әрі
ілгерілеген.
Зерттеуші Жан Пиаже ортаның әсерін
мойындады
және
ішкі
танымдық
құрылымдағы өзгерістерді зерттеді. Ол
психикалық
дамудың
төрт
сатысын
айқындады.
Пиажеөнегелі дамудың екі кезеңдік
үдерісн сипаттады.
Қазіргі психологтар адам біраз туа біткен
қасиеттерге
немесе
жеңіл
түрде
айқындайтын когнитивті қабілеттерге ие
және Пиаже осы туа біткен когнитивті
құрылымның
маңыздылығын
жете
бағаламаған деген қорытындыға келіп отыр.
Пиаже когнитивті дамуды өсіп келе
жатқан баланың физикалық немесе азын-
аулақ дәрежеде әлеуметтік дүниемен өз
бетінше эксперимент жасауы деп қабылдап,
тарихи
және
мәдени
факторлардың
маңыздылығын ескермеген.
Сонымен бірге Пиаже біртұтас когнитивті
тетіктердің, моториканың көріністері ретінде
тіл және басқа да графикалық, музыкалық
бейнелер сияқты таңбалардың жүйесін
қарастырған.
Гарднердіңзияткерік қырлары туралы
соңғы уақыттардағы зерттеулері әр жүйенің
өзіне тән шығу тегі болатындығын және
олардың мәдени, уақыттық мәнмәтіндер
жүйесінде қолданылуы елеулі ықпал ететінін
болжайды.
Говард Гарднер (2006) зияткерліктің
өзара байланысын тап басып көрсету мүмкін
емес деп ондай дәлелдемелердің басым
бөлігін жоққа щығарады.
Говард Гарднер субъектілер көп қырлы
зияткерлікке (КҚЗ) ие деп есептеген.
Говард Гарднердіңжұмысына айтылған
жалпы сын оның теорияларының басым
бөлігі эмпиристік зерттеулер аясындағы
кешенді және толық негіздемелерге емес,
өзінің
жеке
интуициясы
мен
пайымдауларына негізделген дегенге келіп
саяды.
Говард Гарднер ен-таңба жапсырап,
жалпы қорытынды жасауға апарып соғады
ма деген алаңдаушылықтан тестілеу әдісіне
де қоймаған.
Мидың жұмыс істеуі жөніндегі зияткерлік
қырлары
тұжырымдамасын
қолдайтын
зерттеулер, тұтастай алғанда, әлі де
жалғасып жатыр, бірақ олар Говард