Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| арасындағы - әл ‰стінде, ажал алдында, қыл
‰стінде; бағзыдан бақилыққа - өмір бойы, өмірдің соңына дейін; жанын шабақтады - ‰рейлену; базары бір к‰ндік, азары мың к‰ндік – қуанышы бір-ақ к‰нге созылса, азабы көп к‰нге созылар; запа шекті – қорлық көрді, азып-тозды; сырты т‰к, іші тезек – сыртынан жақсы да, ішінен жаман; ат құйрығын кесісе -; дәрмен кетіп – шамасы, к‰ш-қуаты қалмау; қанаттыға қақтырып, тұмсықтыға шоқтырмайтын-ды – қиянат жасатпайды, қорғаштайды, зәбір көрсетпейді; ай дейтін әжесіз – емін-еркін, бассыздық, көзсіз; дәрмені де жоқ-тын – шама-шарқы жоқ. Сондай-ақ, жазушының бір сөйлем бойын- да бірнеше жалпы халықтық тіркестерді және авторлық қолданыстағы тіркестер мен жалпы халықтық фразеологизмдерді қолданғанын көруге болады. Мысалы: Бірақ мұндай теке тірес сойқан тек бұғыларға ғана тән қасиет емес, аса ақылдымыз деп сезінетін Адамдар арасында бағзыдан бақилыққа ұласар бітіс- пес тартыс барын т‰йсінген жоқ (9-бет). Иә, иландырар дәлел сұрамайтын сырты т‰к, іші тезек хайуан болған соң, өз тілектерінің құр- бандығына шалды да: «Д‰ниедегінің бәрі де қауіпті, бірақ бәрі де қасиетті», - деп ақыл айтты (14-бет). Өз м‰йізі өзіне сор әкелген бұғы тауы шағылып, тас бауыр әлемнен ат құйрығын кесісе т‰ңілді де (12-бет). Мау- сымның дәл ортасында арадай анталайтын адамдар да, к‰йек басталса, алды-артын орап, ырбаң қағатын маралдар да, кеше ғана алып таудың қасат қарын бұған бұздырып, өздері соңынан еретін дос-жаран бұғылар да зым-зия қолдан қуат, бойдан дәрмен кетіп, бақ тайған соң жалт берісті (15-бет). Бұдан жазушының тұрақты тіркестерді өте шебер қолдана алатындығымен қатар, оқыр- манға т‰сінікті, әрі әсерлі болуы ‰шін де пай- даланған десе да болады. Қорытындылай келе, Оралхан Бөкей бей- нелі тұрақты тіркестерді өз ойын, көзқарасы мен д‰ниетанымын, жағдайларды көркем т‰р- де суреттеуде, шығармаға экспрессивті, эмо- ционалды реңк беру мақсатында молынан пай- даланды. Ақынның фразеологизмдерді көр- кем суреттеудің бір құралы ретінде ұтымды, айшықты т‰рде пайдаланған. Олар төмендегі- дей тәсілдер: 1. Жалпы халықтық қолданыстағы образ- ды тұрақты тіркестер тұлғасын еш өзгертпей, сол қалпында молынан пайдаланған (теке тірес, келмеске кеткен, дәрмені кетіп, құрбан- дығына шалу, бел байлаған, тар жол, тайғақ кешу, қолтығынан демер, бір жұтым, жұбын жазбау, тәуекелге бел буу, иі қану, иін тірес- кен, наз қыла алмау, дес берді, оразасыш ашу, жапа шегу, көзді ашып-жұмғанша, тас бауыр, жан ұшырды, аспан айналып жерге т‰скендей болды). 2. Суреттелетін оқиғаны қоюлату ‰шін жалпыхалықтық қолданыстағы тұрақты тір- кестер тұлғалық құрылымын трансформация- лап, оларды жаңғыртып жаңартқан; 3. Бейнелі тұрақты тіркестер жасап, өзінің қаламынан соны тіркестер тудырған. Сөйтіп, халқымыздың сөздік қорын байытқан. 4. Тың тұрақты тіркестер жасауда Оралхан Бөкей нақты зат пен дерексіз ұғымды тір- кестірген. |