Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 281
ұстап, көп сөйлесе зорланып қалады екен...» (2, 120-121бб.). Ақиқатында автор Қартқожа мен Сұлтан- махмұттың өзара сұхбаты арқылы халық болашағына қатысты көкейтесті мәселелерді (азаттық, еркіндік, елдік, мұрат, тәуелсіздік талаптары т.б.) кеңінен қозғайды. Әсіресе азаттық, теңдік мәселесінің қазаққа, оның өмір-тұрмысына ауадай қажеттілігі терең сезі- леді. Ел еркіндігі мен тәуелсіздігі қашанда қымбат, қастерлі екенін назарда ұстасақ, мұ- ның ортақ, ‰лгілі ‰рдістері – Қартқожа мен төңірегіндегілерден (Сұлтанмахмұт, Дәрмен т.б.) олардың көзқарас, әрекеттерінен жарқын көрініс тапқан. Егер біз әрбір кейіпкердің тілдік ерекшелі- гін тауып қолдана білу әдебиеттің басты шар- тының бірі десек, ол міндет Ж.Аймауытұлы- ның шығармасында мейлінше жан-жақты, кең ж‰зеге асқанын көреміз. Бұл, әрине, жазушы- ның қоғамдағы билік баспалдағының т‰рлі биігінде тұрған адамның сөздік қоры арқылы сол дәуірдің тыныс-тірлігін өз дәреже, дең- гейінде бейнелей отырып шындықты айту бо- лып есептеледі. Бұл орайда ғалым Б.Шала- баевтың мына пікірі орынды: «Қазақ романы- ның алғашқыларының бірі «Қартқожада» ха- лықтың к‰нделікті қолданысындағы қара- пайым сөздер автор қаламынан төгіліп оты- рады. Роман лексикасынан, қазіргі прозада бар болса да, некен-саяқ кездесетін (белгілі бір стильдік мақсатта), өз тұсындағы сан-алуан сөздік ‰лгілерін табамыз. Мысалы: нашар (ке- дей), бейуаз (бейк‰нә, бейшара), азбеніш (ал- даныш), қарға (бала), аяғын шырмау (‰йлен- діру), қазан бұзар (тентек), сөкетті қылу (кінә- лау), ‰шкөл (школа, мектеп), перуаштік (ау- дармашы), нашалнік (бастық), біткенше (аз ғана), бұзық (ғаламат) т.б.» (5, 41б.). Жазушы игерген әдеби әдіс өзінің тіл өр- негіне қатысты ерекшелігімен біртұтас бірлік тауып, шығарманың идеялық, көркемдік сапа- сын анықтаған жағдайда, сол сапаның белгісі шығарманың мазмұны мен пішінінің д‰ние- танымына сай өмірді көркемдік заңымен игеру жолы деп білуіміз керек. Ж.Аймауытұлының «Қартқожа» романы қоғамдық-әлеуметтік құбылыстарды, өмір- уақыт шындықтарын, қазақ ауылындағы дәс- т‰р өнегелерін, тұрмыс-салт суреттерін басты тұлға Қартқожа төңірегінде топтастырып, сол арқылы адам әлемін еңбегі мен мақсат-мұ- раттарын көркем, нанымды баяндайды. Жазушының «Қартқожа» романындағы көшпелі өмірдің көріністері, өмір шындығы мен уақыт сырлары тарихи дәлдікке, ақиқат жайттарға негізделеді. Қартқожа жолы – қазақ халқының басынан өткерген әр алуан құбылыс, көріністермен ‰ндес, сәйкестікте суреттелінеді. Жазушы еңбегі мен шығармашылық із- деністерінен өмір шындығы, оны көркемдік- пен игерудің алуан ‰лгі-өрнектері бар. Халық әдебиетінің ‰лгілері, адами құндылықтар мен өмірдің шынайы шындықтары кеңінен орын алған «Қартқожа» романы – қоғамдағы адам факторын, адамгершілік-рухани мәселелерді, ең негізгісі, қазақ халқының қиын да к‰р- делі кезеңдерін көркем, шебер де шешен сөз етеді. «Қартқожа» романының рухани байлығы – халқымыздың өткен өмір-тарихы туралы көр- кем де ж‰йелі баяндап, ондағы басты тұлға- лардың адами әлемі мен асыл бейнелерін кең көлемде көрсете білген шығармалардың қата- рына жатады. _____________ 1. Әбдіманұлы Ө. ХХ ғасырдың бас кезін-дегі қазақ әдебиеті. – Алматы: Қазақ университеті, 2002. – 104 б. 2. Аймауытов Ж. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989. 3. Сағынбекұлы Р. Ж‰сіпбек Аймауытұлы (Өмірі мен қаламгерлік хақында). – Алматы Рауан, 2007. 4. Әбілев Д. Ж‰сіпбек аға // Қазақ әдебиеті. – 1989. – 13 қазан. 5. Шалабаев Б. Көркем проза тілі. – Алматы: Білім, 1994. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|