Алматы 2013 Рецензенттер: Алибеков С. Т
жүктеу/скачать 2,59 Mb.
|
Халықаралық жеке құқық лекция
| Балалар мен ата-аналардың арасындағы қатынастар. Баланың құқықтық жағдайы оның азаматтығымен анықталуы керек. Балалардың құқықтарын қорғауға байланысты Қазақстан Республикасы үшiн 1989 жылдың 20 қарашасында қабылданған Бала құқықтары жөнiндегi Конвенцияның күшi тарайды.
Қазақстан Республикасының Азаматтық туралы Заңына сәйкес 14 жасқа дейiнгi балалардың азаматтығы ата-аналарының азаматтығымен байланысты болады. 14 пен 18 жас аралығындағы балалардың азаматтығы олардың келiсiмi болған жағдайда ғана өзгертiлуге жатады. Балалардың азаматтығы олардың ата-ана құқығынан айырылған ата-аналарының азаматтығы өзгерген жағдайда өзгертуге жатпайды. Ал балалардың азаматтығын өзгерту үшiн ата-ана құқығынан айырылған ата-ананың келiсiмi қажет болып табылмайды. Сонымен, Қазақстан Республикасының заңнамасында жалпы мойындалған принцип қызмет етуде, оған сәйкес 14 жасқа дейiнгi балалардың азаматтығы автоматты түрде олардың ата-анасының азаматтығына байланысты болып табылады. Ал 14 пен 16 жас аралығындағы азаматтар өздерiнiң азаматтығын өзгерту үшiн келiсiм берулерi шарт болып табылады. Бұл құжат өз кезегiнде нотариалдық бекiтiлуге жатады. Егер екi ата-ана да Қазақстан Республикасының азаматтығын алатын болса егер оларда Қазақстан Республикасының азаматтығы тоқтатылатын болса, осыған сәйкес оның балаларының да азаматтығы өзгередi. Егер екi ата-ана да немесе балаға қамқоршы ретiнде танылған Қазақстан Республикасында тұратын жалғыз ата-ана Қазақстан Республикасының азаматтығынан шығатын болса, онда ата-анасының арызы бойынша Қазақстан Республикасының азаматтығын сақтап қалуы мүмкiн. Кейбiр жағдайларда ата-ананың екеуi де азаматтықтан шыға отырып, өз баласына ынта бiлдiрмеуi мүмкiн, бұл жағдайларда баланың қамқоршысының арызымен ол Қазақстан Республикасының азаматтығын сақтап қалуы мүмкiн. Бiрақ, бұл өз кезегiнде кейiннен баланың ата-аналарының артынан азаматтығын өзгертуiне кедергi болып табылмайды. Егер оның ата-анасының бiреуiнде Қазақстан Республикасының азаматтығы тоқтатылатын болса, онда бала Қазақстан Республикасының азаматтығын сақтап қалады. Ата-ананың өтiнiшi бойынша оның баласының да Қазақстан Республикасы азаматтығы тоқтатылып, өз азаматтығын алуы мүмкiн. Мемлекет қалған жағдайдың барлығында өзiнiң азаматтығында қалатын азаматтың құқықтарын қорғауға мiндеттенедi. Сонымен қатар, егер баланың ата-анасы белгiсiз бола отырып, ол бала Қазақстан Республикасының аумағында өмір сүретін болса, ол Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады. Қазақстан Республикасында әкелiктi тану ата-ана мен баланың азаматтығына қарамастан бiздiң елдiң құқығы бойынша жүргiзiледi. Қазақстан Республикасындағы ата-ана мен балалардың арасындағы өзара қарым-қатынастар бала Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады ма, әлде жоқ па, оған қарамастан барлық жағдайда қазақстандық құқықпен реттеледi. Ата-аналар балалардың тәрбиесiне қарауға мiндеттi, өз кезегiнде балалар ата-аналарының жағдайына қарап, оған көмек көрсетуге мiндеттi. Ата-аналық құқықтардың барлығы балалардың пайдасына шешiлуi тиiс болып табылады. Қазақстан Республикасының заңнамасы ата-аналарға өз балаларын оларды заңсыз ұстап жүрген адамдардан сот тәртiбiнде талап етуге құқылы болып табылады. Шетелдiк ата-аналар да осы құқыққа ие. 3.1Алименттік міндеттемелер Ата-аналар өздерiнiң кәмелетке толмаған балаларын қамтамасыз етуге мiндеттi, сонымен қатар, еңбекке қабiлетсiз балаларды да асырауға мiндеттi болып табылады. Егер отбасы ажырасатын болса, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оларға алимент төлеу қарастырылған. Егер тұлға Қазақстан Республикасының аумағынан тыс шығып кететiн болса, Қазақстан Республикасының аумағында қалған өз баласына алимент төлеуге мiндеттi. Мұндай алименттердi төлеу мiндетi Қазақстан Республикасының аумағынан тыс тұратын балаға да төленуi тиiс болып табылады. Алименттiк мiндеттемелерге байланысты нормалардың қолданылуын анықтайтын коллизиялық нормалар бiздiң заңнамада жоқ. Бiрақ ресейлiк халықаралық жеке құқық теориясында бұған байланысты ресейлiк заң қолданылады деп шешiлген болатын. Ата-ана мен баланың арасындағы қатынастардың реттелуiне байланысты қолданылатын нормалар құқықтық көмек көрсету туралы түрлi шарттарда көрсетiледi. Бұл шарттарға сәйкес ата-ана мен балалардың арасындағы қатынас ата-ана мен бала қай елде тұрады, сол мемлекеттiң заңымен реттелуге жатады. Бiрақ келiсiмге келушi мемлекеттердiң бiрiнде ата-ана тұрып, екiншiсiнде баланың өзi тұратын болса, онда олардың арасындағы қатынас сол бала тұрып жатқан мемлекеттiң заңы бойынша анықталатындығын айту қажет. Мысалы, егер әкесi – Ресей-де тұрып жатқан болса, ал оның баласы Қазақстан Республикасының аумағында тұрып жатқан болса, онда әкенiң барлық мiндеттерi, сонымен қатар оның алименттiк мiндеттемелерiнiң барлығы осы Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша анықталатын болады. Бұл шарттардағы баланың құқығын қорғаушы бiр элемент болып табылады. Сонымен, баланың анасы, әкесi Қазақстан Республикасынан тыс тұрып жатқан бала әкесiнен өз елiнiң соты бойынша алименттердi мәжбүрлеп орындатуы мүмкiн. 1956 жылғы 24-қазандағы балалар қатынасына енгізетін алименттік құқық Гаага Конвенциясы (Австрия, Бельгия, Германия, Греция, Италия, Испания, Люксембург, Нидерланды, Норвегия, Португалия, Туркия, Франция, Швейцария, Жапония) негізгі коллизиялық байланыс ретінде балалардың тұрғылықты мекенін алады. Конвенцияға қатысушылардың мемлекеттік аумағында бала мекені анықталған кезде ғана конвенция қолданылады. Бала деген сөздің астында кез келген заңды некелі, некеден тыс, асырап алған әйтеуір жасы 21-ге толмаған бала түсініледі (1-бап). Жауап берушінің заңына пайда үшін негізгі коллизиялық байланыстан бас тарту сотқа берілген алимент өтініші ол үнемі тұратын мемлекетте орындалған жағдайда болады. Конвенция сонымен қатар балаға арналған жеңілдік құқықтарды да қарастырады: егер де тұрғылықты мекеннің заңы балаға алимент тоқтатудан бас тартатын болса, онда заң сотты араластырады. Конвенцияның күшіне енген заң қайда, қашан, қанша мөлшерде және кімнен алиментті талап етуді анықтайды. Сондықтан заң кім алиментке өтініш береді және ол қай кезге дейін орындалу керектігін бекітеді. Кең аяда қамтылатын алименттік міндеттер туралы айтатын болсақ, ол (отбасылық, некелік, ата-аналық және фактілі неке қатынасындағы, некеден тыс қатынастағы балаларға алимент алимент тоқтату міндеттері) 1973 жылғы 2 қазандағы алименттік міндеттер енгізу құқықтары туралы Гаага Конвенциясында қарастырылған. (ратификациялаған Германия, Греция, Испания, Италия, Люксембург, Нидерланды, Португалия, Туркия, Франция, Швейцария, Жапония). Алименттік міндеттерді реттейтін заңның конвенцияға сай алиментті талап етушінің тұрғылықты мекені қарастырылады (4-бапты қараңыз). Егер де алиментті талап етуші бұл заңның негізінде алимент ала алмайтын болса, онда ортақ ұлттық заң енгізіледі, ал бұл негізде де жүзеге аспай жататын болса, онда мемлекет заңы, сот істі қайта қарайды. Белгіленген соммадағы алиментті төлейтін мемлекеттік мекеме заңға бағынады. 1973 жылғы Конвенция 1956 жылғы 24 қазандағы Конвенцияны қатысушылар арасындағы қарым-қатынасты соның ішінде балаларға қатысты алименттік міндеттерге байланысты алмастырады. 1961 жылы 5 қазандағы балалар қатынасына қолданылатын құқық туралы юрисдикция туралы 1969 жылы Гаага Конвнециясы өз күшіне енді. (Мұнда Австрия, Германия, Италия, Латвия, Литва, Нидерланды, Туркия, Франция және т.б. мемлекеттер қатысады). Конвенцияға сай бала өмір сүретін мемлекеттің заңы қабылданатын мемлекеттік мекемелер «компотентті» болып табылады. 2000 жылғы 13 қаңтардағы кәмелеттік жасқа толмаған балалардың құқығы туралы Гаага Конвенциясы күшіне енбеді (қол қойғандар Германия, Нидерланды, Франция және Ұлыбритания). 1996 жылғы 19 қазаннан бастап балаларды қорғау мен ата-аналардың жауапкершілігі туралы құқықты енгізу, юрисдикция туралы Гаага Конвенциясы әлі күнге дейін өз күшінде. (Мұнда көптеген еуропалық мемлекеттермен қатар Австралия, Эквадор). Юрисдикцияны шектей отыра мемлекеттік мекемелерді «компонентті» деп мойындау негізінен балалар өмір сүретін жермен байланысты. Сонымен қатар баланың құқығы мен жеке меншігі туралы қорғау келген кезде олар бұл жағдайымен тығыз байланысты мемлекеттің құқығына сүйенеді. Конвенцияға қатысушы бала бір мемлекеттен басқа мемлекетке көшетін болса, онда сол мемлекеттің құқығы қолданылады (15-бап). Ата-аналардың жауапкершілігі бала өмір сүріп жатқан мемлекеттің заңымен анықталады. Коллизиондық нормаға салып жіберетін заңға қолданылатын конвенция жағдайлары мемлекет конвенцияға қатыспаған жағдайда да орындалады (20-бап). Балаларды заңсыз түрде басқа мемлекетке көшіру 1980 жылғы 25 қазандағы Гаага Конвенциясының халықаралық балалар ұрлау туралы азаматтық аспектісінде қылмыс болып саналады. Балалардың ата-анасымен басқа да тұлғалармен, баламен қатысты отбасы мүшелерімен қарым-қатынасқа орнату Конвенцияда келтірілген (Страсбург, 2003 жылдың 15 мамыры). 2003 жылғы 27 қарашадағы ЕО Кеңес Регламенті 2201/2003 отбасылық құқықпен қатар ата-аналар арасындағы жағдайды шешуге талпынады. (217, 218-баптардан қараңыз). Балаларды орналастыру мен олардың құқығын реттеу туралы Регламенттің жағдайы (коллизиондық норманың қатысы жоқ) ата-аналардың балаларды ұрлауды тоқтату, қарым-қатынас құқығы туралы «ілгері басушылық» соттық шешімге әсер ету1. Бұл мемлекеттерде ата-ананың міндетін алған тұлғаларға көмек көрсетіледі (баланың жағдайы туралы ақпаратты алмастыру және жинау, бала қарым-қатынасының жетекші істері, шешім қабылдау қажеттігіне байланысты көмек көрсету, баланы қайтаруға қатысты мәселе). 1989 жылғы халықаралық жеке құқықтың сұрақтары бойынша төртінші американ аралық мамандандырылған конференцияда (CIDIP-IV) баланы қамқорлыққа алуға қатысты көптеген міндеттер қабылданды.(Оған Аргентина, Бразилия, Боливия, Эквадор, Мексика, Перу және т.б.) Балаларды қамқорлыққа алуға байланысты конвенция міндеттерді кеңейтеді. Мұнда домицилия немесе құрал алушының жалпы мекені, немесе қарыз берушінің мемлекеттік заңы ма, әйтеуір кез-келген балаға тиімді болатын заң қабылданады. жүктеу/скачать 2,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|