Алматы 2014 almaty 2
Кешенді талдау және еңбектің әлеуметтік-экономикалық абыройының мінездемесі
жүктеу/скачать 37,51 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі сөздер
- Анализ деловой активности предприятий Резюме.
Кешенді талдау және еңбектің әлеуметтік-экономикалық абыройының мінездемесі Түйіндеме: Мақалада кешенді талдау және еңбектің әлеуметтік-экономикалық абыройының мінездемесін үшін мақсаттар қарастырылған. Әр мақсаттың мәні ашылады, еңбектің әлеуметтік-экономикалық абыройының мәнін, орны мен рөлін, мағынасын жасаушы факторлар тағайындалған.
еңбектің мінезінің, адами қаржы, кешенді ынталандыру, материалдық ынталар, моралдіқ ынталар. Abdikadyrova R.A. Complex analysis and characteristic of social and economic prestigiousness of work Summary: In article tasks for the complex analysis and the characteristic of social and economic prestigiousness of work are considered. The essence of each task reveals, the factors making essence, a place and a role, value of social and economic prestigiousness of work are defined.
human capital, complex stimulation, material incentives, moral incentives.
254 УДК 330.1.115
ділбек А.Т. , Сайлаубеков Н.Т. Қ.И.Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті, студенті Алматы қ., Қазақстан Республикасы adilbek.aisulu@mail.ru sailaubekov@rambler.ru
нормативті матрица құралған. Динамикада барлық көрсеткіштерді нормативті берілген ретпен ұстап тұру өте күрделі тапсырма екенін ескеру керек. Бірақ норматив шаруашылық экономикалық шешімдердің кәсіпорынның қаражаттық жағдайына, кәсіпорын финанстық орнықтылықтың, өзгерістің, тұрақтылықтың жоспарлы немесе болжамды бағасын есептеу арқылы қалай әсер ететіні жағынан қарастырады.
Қаржылық аспектідегі кәсіпорынның іскерлік белсенділігі ең алдымен кәсіпорын қаражаттарының айналым жылдамдығында анықталады. Іскерлік белсенділікті талдау кәсіпорын өзінің қаражаттарын тиімді пайдаланудың деңгейін анықтай алатын айналымдылықтың әртүрлі қаржылық коэффициенттерінің динамикасы мен деңгейлерін зерттеуге негізделеді. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы активтерге салынған қаражаттардың нақты ақшаға айналу жылдамдығына тікелей байланысты. Бизнес - жоспарды дайындаған кезде басқарушылар өндіріс тиімділігінің көрсеткіштеріне көп көңіл бөлуі керек. Кәсіпорын қызметінің тиімділігі өндіріс нәтижелерін (әсерін) шығындармен немесе қолданылған ресурстармен салыстыру арқылы өлшенеді. Алынған нәтижені (өнімнің табысы) аванстанған немесе тұтынылған ресурстармен (шығындармен) салыстырғанда бірқатар кәсіпорын қызметінің тиімділік көрсеткіштерін анықтауға болады, олардың ішіндегі ең маңыздылары еңбек өнімділігі, қор қайтарымы, материал қайтарымы болып табылады. Бұл көрсеткіштерді талдаудың әдістемесі диссертантпен жарияланған талдамалық ә дебиеттерде және оқу құралдарында нақты көрсетілген. Табыстылық көрсеткіштерінің үш тобы бар: а) жалпы активтер (жалпы, жиынтық капитал) және олардың жеке элементтері; б) өнімдер; в) ақша қаражаттардың таза құйылу негізінде есептелінетін табыстылық көрсеткіштері Шартты түрде оларды екі түрге бөлуге болады: 1) жалпылама; 2) техникалық-экономикалық. Бірінші топтағы көрсеткіштерге табыстылық деңгейін, еңбек өнімділігін (еңбек сыйымдылығы), қор қайтарымын (қор сыйымдылығы), материал қайтарымын, капитал салымындарының (капитал сыйымдылығы) қайтарылымдығын жатқызамыз. Екінші топқа ресурстарды қолдану тиімділігінің көрсеткіштерін жатқызамыз. Бұл көрсеткіштер нақты талдау және өндіріс процессінің жеке жақтарын жоспарлау үшін, кәсіпорындағы оның өсімінің факторларын есептеу үшін қолданылады. Бұл: жеке өндірім: еңбек құралдарын қолдану, агрегаттардың қуаттылық коэффициенттері және т.б.; шикізат, материалдар, отын және энергетика шығындарының үлесі, капитал салымдарының үлесі, келтірілген шығындар, өтелімділік мерзімі. «Рахат» АҚ-ның іскерлік белсенділігін талдау. Көрсеткіштер: - ӨӨТТ – өнімді өткізуден түскен табыс; - Б – баланс; - ҰМА – ұзақ мерзімді активтер; - КҚ – капитал мен қорлар; - АА – ағымдағы активтер; - ДҚ – дебиторлық қарыз; - ТМЗ – товарлы – материалдық запастар; - НҚ – негізгі қаражаттар; - СӨӨҚ – сатылған өнімнің өзіндік құны.
255 3-кесте. Іскерлік белсенділік бойынша кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайын бағалаудың нормативті моделі
Көрсеткіш ӨӨТТ Б ҰМА КҚ АА ДҚ ТМЗ НҚ СӨӨҚ сома
ӨӨТТ 0 1 1 1 1 1 1 1 1 8
-1 0
-1 -1
-1 0 -1 0 5
-1 0
-1 0 0 0 0 0 2 КҚ -1
1 1 0 0 0 0 0 0 3 АА -1
1 0 0 0 0 0 0 0 2 ДҚ -1
1 0 0 0 0 0 0 0 2 ТМЗ -1
0 0 0 0 0 0 0 -1
2 НҚ -1
1 0 0 0 0 0 0 0 2 СӨӨҚ -1
0 0 0 0 0 1 0 0 2
28
Кәсіпорынның балансы мен есебіндегі қаржылық нәтижелерден қаржылық-экономикалық көрсеткіштердің өсу темпінің салыстырмалы фактілі матрицасы құрылады 4-кесте. Ол матрица арқылы бірнеше жылдағы кәсіпорынның қаржылық жағдайының өзгеруін көруге болады. Бұл өзгерістердің көрсеткіштері негізгі талдаудың бастамасы болып табылады. Нәтижесінде алынған базистік және есептік рангілер арқылы кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтауға көмектеседі, яғни базистік және есептік кезеңдердегі көрсеткіштердің фактілі қатынасын құрамыз.
4-кесте. Көрсеткіштердің темпін есептеу Көрсетк
іштер 2009
2010 2011
Темп(базис) Темп(есеп) Базис
рангі Есеп
рангі ӨӨТТ 20 647 969 23 589 563 28 760 908 1,1424 1,2192
1 4
13 540 117 14 763 085 16 220 609 1,0903
1,0987 6 7 ҰМА 7 827 737 7 395 913 6 940 203 0,9448 0,9384
7 8
11 500 061 12 587 401 14 065 257 1,0946
1,1174 5 6 АА 5 712 380 7 367 172 9 280 406 1,2897 1,2597
3 3
162 219 137 973
274 596 0,8505
1,9902 9 1 ТМЗ 4 533 156 4 991 015 6 660 579 1,1010 1,3345
4 2
7 698 719 7 158 474 6 643 849 0,9298
0,9281 8 9 СӨӨҚ 16 993 909 19 215 985 23 425 350 1,1308 1,2191
2 5
Жетінші және сегізінші бағандардағы көрсеткіштердің рангтік мағынасы берілген, олар бесінші және алтыншы бағандар негізінде есептеліп алынған болатын, яғни мысалға, базистік рангіні алатын болсақ, көрсеткіштердің үлкенінен кішісіне төмендеу арқылы алынады, ал есептік рангі керісінше, кішіден үлкеніне жоғарылау бағытында орналасады. Базистік және есептік кезеңдердегі көрсеткіштердің фактілі қатынастар өсу темпінің матрицаларын құрамыз (5-кесте). Базистік және есептік кезеңдердегі көрсеткіштердің фактілі қатынасын құрғанда (6-кесте) , нормативті модель сияқты да, диагональ бойынша орналасқан көрсеткіштердің барлығы нөлге тең болады, бұл басты шарттың бірі болып есептеледі. Базистік немесе есептік кезңдердегі көрсеткіштердің фактілі қатынасын талдағанда, көрсеткіштердің өсу темпін есептегендегі, нәтижесінде алынған соңғы екі баған негіз болып алынады, және олар тігінен және көлденең орналасады.
256 6-кесте. Базистік кезеңдегі көрсеткіштердің фактілі қатынасы
7-кесте. Есептік кезеңдегі көрсеткіштердің фактілі қатынасы
8- кесте. Базистік кезеңдегі сәйкестік матрицасы
9-кесте. Есептік кезеңдегі сәйкестік матрицасы
Көрсеткіш Факт рангі
1 6 7 5 3 9 4 8 2 ӨӨТТ 1 0 1 1 1 1 1 1 1 -1
Б 6 -1 0 1 -1 -1 1 -1 1 -1
ҰМА 7 -1 -1 0 -1 -1 1 -1 1 -1
КҚ 5 -1 1 1 0 -1 1 -1 1 -1
АА 3 -1 1 1 1 0 1 1 1 -1
ДҚ 9 -1 -1 -1
-1 -1
0 -1
-1 -1
ТМЗ 4 -1 1 1 1 -1 1 0 1 -1
НҚ 8 -1 -1 -1
-1 -1
1 -1
0 -1
СӨӨҚ 2 -1 1 1 1 -1 1 1 1 0 Көрсеткіш Факт рангі
4 7 8 6 3 1 2 9 5 ӨӨТТ 4 0 1 1 1 -1 -1
-1 1 1 Б 7 -1 0 1 -1 -1 -1
-1 1 -1 ҰМА 8 -1 -1 0 -1 -1 -1
-1 1 -1 КҚ 6 -1 1 1 0 -1 -1
-1 1 -1 АА 3 1 1 1 1 0 -1
-1 1 1 ДҚ 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1
2 1
1 1 1 -1 0 1 1 НҚ 9 -1 -1 -1
-1 -1
-1 -1
0 -1
СӨӨҚ 5 -1 1 1 1 -1 -1
-1 1 0 Көрсеткіш № 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Сома 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
12 ӨӨТТ 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 8 Б 2 1 0 0 1 1 0 0 0 0 3 ҰМА 3 1 0 0 1 0 0 0 0 0 2 КҚ 4 1 1 1 0 0 0 0 0 0 3 АА 5 1 1 0 0 0 0 0 0 0 2 ДҚ 6 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 ТМЗ 7 1 0 0 0 0 0 0 0 1 2 НҚ 8 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 СӨӨҚ 9 1 0 0 0 0 0 1 0 0 2
24 Көрсеткіш № показ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Сома 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12
ӨӨТТ 1 0 1 1 1 0 0 0 1 1 5 Б 2 1 0 0 0 1 1 0 1 0 4 ҰМА 3 1 0 0 1 0 0 0 0 0 2 КҚ 4 1 1 1 0 0 0 0 0 0 3 АА 5 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 ДҚ 6 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 ТМЗ 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 НҚ 8 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 СӨӨҚ 9 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1
18
257 Базистік және есептік кезеңдердегі сәйкестік матрицалары арқылы (8-кесте), кәсіпорынның қаржылық жағдайының жалпы бағасы есептеледі, яғни базистік кезеңдегі сәйкестік матрицаның нәтижесін нормативті модельдің нәтижесіне қатынасын айтамыз, яғни сол сияқты есептік кезеңдегі сәйкестік матрица есептеледі (9-кесте). Ол арқылы фактілі матрицаның нормативті матрицаға қаншалықты жақын екендігін анықтауға мүмкіндік береді:
8571 , 0 28 24 1 1 1 1 n i n j ij n i n j б ij б e b У
6428 ,
28 18 1 1 1 1
n i n j ij n i n j о ij e b Уе
Іскерлік белсенділік бойынша кәсіпорынның қаржылық-экономикалық тұрақтылығының бағасы анықталады. Есептік кезеңдегі іскерлік белсенділік бойынша кәсіпорынның қаржылық-экономикалық тұрақтылығының анықталған бағасы орташа екенін атап кеткен жөн. Есептік кезеңдегі көрсеткіштер қаржылық-экономикалық жағдайдың жалпы бағасына жағымды немесе жағымсыз әсерін тигізгенін, сонымен қатар әсер ету дәрежесін анықтау үшін факторлы талдау жасаймыз (10-кесте). Ол үшін соңғы екі жылдың көрсеткіштерін салыстыру қажет, яғни олардың түйісу көрсеткіштері арқылы талданып жатқан соңғы жылдағы бұзушылық көрсеткіші анықталады. Кейін тұрақтылық өсімі мен тұрақтылық мағынасын абсолютті және проценттік түрде анықталады, бұл талдау есептік кезеңдегі іскерлік белсенділік бойынша қаржылық тұрақтылық бағасының факторлы талдамасы болып табылады.
10-кесте. Есептік кезеңдегі іскерлік белсенділік бойынша қаржылық тұрақтылық бағасының факторлы талдамасы
Түйісу Бұзушылық Ә сер ету: Тұрақтылық өсімі Тұрақтылық мағынасы Көрсеткіш № 2010
2011 2011
абсолют % абсолют % 1 2 3 4 5 6 7 10 11 ӨӨТТ 1 8 5 3 -0,1071 -16,67 0,1071
30 Б 2 3 4 1 0,0357 5,56 0,0357
10 ҰМА 3 2 2 0 0 0 0 0 КҚ 4 3 3 0 0 0 0 0 АА 5 2 1 1 -0,0357 -5,56 0,0357
10 ДҚ 6 1 1 1 0 0 0,0357
10 ТМЗ 7 2 0 2 -0,0714 -11,11 0,0714
20 НҚ 8 1 1 1 0 0 0,0357
10 СӨӨҚ 9 2 1 1 -0,0357 -5,56 0,0357
10 Барлығы
24 18
10 -0,2142
-33,34 0,357
100,0
Жасалған есептеулердің соңында мынадай қорытындылар жасауға болады: - базисті кезеңнен есептік кезеңге өткенде Б көрсеткіші жақсарған болатын, ал ҰМА, КҚ, ДҚ, НҚ көрсеткіштері өзгеріссіз қалса, ӨӨТТ, АА, ТМЗ, СӨӨҚ көрсеткіштері біршама төмендеді. Іскерлік белсенділік бойынша кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайына әсер етуі -0,214–ті немесе пайызбен алғанда -33,3 құрайды. - жалпы іскерлік белсенділік бойынша кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайы 2010 жылға қарағанда 2011 жылы 0,857-ден 0,642-ке төмендетті. Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық тұрақтылығын жоғарылату мақсатында талдау жасау
258 қажет. Бұл талдау мынадай нәтижеге әкеліп отыр – кәсіпорынның өзіндік қаражаттары 28 760 908 теңге құрып отырса да, кәсіпорын қысқа мерзімді займдарды талап етіп отырғандықтан, өз кезегінде олар тек 277 333 теңгені құрып тұрған қысқа мерзімді займдарды алып отыр. Бұл сома жоғарыда көрсетілген сомадан әлде қайда аз.
Ә
1. Сайлаубеков Н.Т. Анализ, оценка и прогнозирование финансово-экономической деятельности предприятия на основе динамического норматива. Монография.-Алматы, 2011.-218 с. 2. Погостинская Н.Н, Погостинский Ю.А. Системный анализ финансовой отчетности. - Санк-Петербург, 1999-94 с.
Адилбек.А.Т., Сайлаубеков Н.Т. Анализ деловой активности предприятий Резюме. В статье для улучшения деловой активности предприятий, рассмотрена экономические показатели АО «Рахат» , при помощи экономических показателей, таких как: выручка, балансы, активы, капитал, основные средства и себестоимость, оценит деловую активность данной предприятий. И как мы видим, в целом же оценка финансово-экономического состояния предприятия за 2011 год снизился по сравнению с 2010 годом, и если в будущем будет продолжаться таким темпом, то предприятия может обонкротиться. жүктеу/скачать 37,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|