Алматы «Сардар» баспа үйі
Этимологияның морфологиялық критерийлері
жүктеу/скачать 1,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Этимологияның морфологиялық критерийлері түркі тілдерін-
дегі бір типті жəне бірдей лексико-семантикалық топтардың төменгі байланыстарын айқындауға көмектеседі. Ол ең алдымен, диахрондық жəне синхрондық тұрғыдан дамытушы сөзжасамның əртүрлі модель- дерімен байланысты. 1. Этимолог нақты бір тілдегі сөздің құрылымын анықтау бары- сында, тұрақты түрде сол тілдің қолданысындағы сөзжасамның, форма- жасамның жəне сөзөзгертімнің модельдері мен тəсілдеріне сүйенеді. Егер тілде олар жоқ болмаған жағдайда туыстас тірі жəне өлі тілдердегі көріністерін іздейді. Осы тектес этимологиялық реконструкциялардың сəтсіздігі көбіне- се əрбір тілде немесе жалпы түркологияда сөзжасамның морфология- лық тұлғаларының ортақ корпусының болмауымен байланысты. Сон- дықтан əрбір тілдің ғылыми этимологиясы үшін алдынала грамматика- лық тұлғалар мен сөзжасам модельдерінің толық тізімі түгендеу жұмы- сы жүргізілуі тиіс: өлі, бəсең өнімді жəне өнімді. 2. Аффикстердің шынайы мағынасын лексикалық негіздердің ка- тегориялық топтарына байланысты айқындау; негіз жəне одан туында- ған құрылымның мағынасының сəйкестігін, оладың жалғануына қатыс- ты хронологиясы мен жалғастығын айқындау т.б. 3. Морфемалық тұлғаларды бара-бара өлі элементтер қатарына қосатын көнелену (архаизация) мен этимологиясын көмескілендіру (де- 17 этимологизация) нəтижесінде туынды түбір морфемамен бірігіп кеткен үдерістердің заңдылықтарын ескеру. Бұл арадағы этимологиялық ре- конструкцияның мəні – қазіргі кезде құрамы ажыратуға келмейтін тү- бір-негіздерді, түбір жəне аффикстік морфемаға жіктеу. Осыған орай этимологияның тиімді əдіс-морфемалық, немесе компоненттік мүшелеу əдісі. 4. Этимологияны ашудың морфологиялық критерийлерін сөз ту- дырушы аффикстердің «талғап» жалғанатын қабілетін ескеруі қажет. Себебі түбір лексемалардың лексико-семантикалық ерекшеліктеріне жə- не атаудың уəжіне байланысты сөз тудырушының модельдерінің бел- гілі бір топтарын түзеді. Мысалы, қазақ тілінде-қа//-ке //ға//-ге моделінің мынадай семан- тика-анатомиялық терминдерді туғызуы кездейсоқтық па? Қаңқа> қаң+қа «скелет», «каркас» (чего-либо); қолқа>қол+қа «трахея»; жүй- ке>жүй+ке «нерв», «мозжичок»; желке>жел+ке «шея», «затылочная жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|