Алматы «Сардар» баспа үйі

Барлығы: 252 сөз
Ə.Құрышжанов анықтаған сөздер:
Б.Бафин анықтаған сөздер:
Жайсаң
Жамбы
Жамбыл
Құн
Лағыман
Мама
Манты
Сама
Сəмбе ≈
Тоң ≈
Ту (жалау)
Хан
Чин
Чиновник
Шай
Шама
Шақылдау
Шен
Шұқ≈шаң
Шыны
Шың≈қағу
Шыңғыру
Шіңкілдеу
Барлығы: 23 сөз
Ал қызыл
Ашу ~ жаны
Аяң өсек ≈
Кіші-гірім
Делебе
Деліқұл
Дем
Жар ≈ беру
Жəрдем
Көкмайса
Көншек ≈ көйлек
Қазан: болу
Қалп ≈
Қар ≈ ына
Қашан
Қисық
Қиық
Қысық
Майса
Мұнтаздай
Нарттай
Сыбай ≈
Сіле ≈сі
Телі-тентек
Тұрық ≈
Түмен
Шаштараз
Барлығы: 27 сөз

235
Б.Сүлейменова анықтаған сөздер:
басқұр
батырақ
Бəтес
бекет
бодан
жадау
жүйрік
жүлде
кателешке
күндес
күншіл
кірпіш
қайын
қалжа
қанжыға
қатын
қомсыну
құда
құрсану
құрық
құшақ
лабақты
лапас
лебіз
Лепес ≈
Лыпа ≈
Монша 
Нəркес
немере
нысана
олжа
орда
орын
отыр
пар
пара
пауеске 
Пəуеке
порым
Салақ ≈
Сəрі≈таң
Селбеу ≈
сенат
сес≈пей
Сұқ-ын
сүлде≈сі
Сүле ≈
Сүргін≈ет
тебіз
тиын
тиін
товар
торым≈
тілазар
Ұшан-теңіз
шана
шаңғы
шаңғыту
шеміршек
шешен≈кір
шойын
шошала
Шөген
ышқыр
ірткі
іркіп
Іру ≈
Барлығы: 67 сөз
Г.Жəркешева анықтаған сөздер:
əбдесте
абжылан
абырой
айналайын
алаңғасар
арсалаң
асылзада
бейсембі
былтыр
білезік
ғажайып
Ғасар-алаң
ділгер
Дімкəс
есалаң
жар≈шоң
жексембі
желғабыз
жеңгетай
жұма
зиянкес
кекілдірік

236
күлік
күндіз
қайны
қам≈көңіл
қарақат
қарақұс
қарлығаш
қара≈қат
мұрап
Нама ≈
намаздігер
намазшам
өмілдірік
сабаз
сағалдырық
сайгүлік
самұрық
саргідір
сарқарын
Сəресі
Сəрсенбі
сексен
сенбі
тай
таңғажайып
Таңсəрі
тұмылдырық
шайхана
Бала-шаға
шалап
ақшам
шаһар
шаһзада
шонзар
Шоң желке
Барлығы: 57 сөз
Н.Қарашева анықтаған сөздер:
Алба-жұлба
албасты
алтын
артель
ауыл
балқаш
балш
балшық
былш
жақын
жарғақ
жарқанат
жас
Жəрмеңке
жарқанат
қатын
қолаң≈шаш
қыз
Лəм
Лəм-мим
мойын
моншақ
нан
ошақ
Сəлем
Төр
Төре
Тұлып ≈
үй
үйрену
үю
чемодан
шағын
шардақ
шатыр
шекер
шұлғану
шұлғау
шұлық
Барлығы: 39 сөз

237
ҚЫСҚАРТУЛАР
АрРС –Арабско–русский словарь /Составил проф. Х.К.Баранов/. – 
М.: Русский язык, 1977. –943 с
БашРС – Башкирско-русский словарь, – М., 1958. 
ДТС – Древнетюркский словарь. – Л.:Наука, 1969. – 677 с.
КиргРС – Киргизско-русский словарь. Около 40 000 слов. /Составил 
проф. К.К.Юдахин/. –Москва: изд-во “Советская энциклопедия”, 1965. – 
976 с.
КумРС – Кумыкско-русский словарь. – М., 1969
ҚазМС – Қазақ-монғол сөздігі. – Алматы, 1977
ҚƏТС – Қазақ əдеби тілінің сөздігі
ҚСЭ – Қазақ совет энциклопедиясы. – Алматы, 1970-1982.
ҚТАС – Қазақ тілінің аймақтық сөздігі. – Алматы: Арыс, 2005. – 824 б.
ҚТДС – Қазақ тілінің диалектологиялық сөздігі. – Алматы, 1992.
ҚТҚЭС – Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі. Алматы: 
Ғылым, 1966. – 240 б.
ҚТС – Қазақ тілінің сөздігі. – Алматы: Дайк-Пресс, 1999. – 776 б.
ҚТТС – Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. –Алматы: Ғылым, 1974-
1986. – Т. І-Х.
ҚТФС – Кеңесбаев І. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. – 
Алматы, 1977. – 712 бет.
МК – Махмут Кашқари. Диуани луғат ит-турк. Тошкент, 1967.
МонгКТ – Монгол-казах толь. – Улан-Батур, 1964
МонгРС – Монгольско-русский словарь. – М., 1957.
МонғҚС – Монғол-қазақ сөздігі. – Ұлан-Батұр, 1954.
ОҚС – Орысша-қазақша сөздік. – Алматы‚ 1978. 
ПерРС – Миллер Б.В. Персидско-русский словарь. – Москва: Гос. 
изд. иностр. и нац. слов., 1989. – 668 с.
РадСл. – Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. – Спб., 1905.
РусБМС – Русско-бурятско-монгольский словарь.– М., 1954
РусКалмС – Русско-калмыцкий словарь. – М., 1964.– 722 стр.
РусТС – Русско-тувинский словарь. – М.‚ 1980. 
ССTМЯ – Сравнительный словарь тунгусо-маньчжурских языков. 
– М., 1975-77
ТувРС – Тувинско-русский словарь. – М., 1978
ТүркмДС – Түркмен дилиниң сөзлүгү. Ашгабад, 1962. 
ТуркмРС – Түркменско-русский словарь. – М., 1968
ТурРС – Турецко-русский словарь. – М.‚ 1977.
УзбРС – узбекско-русский словарь
УйгРС – Уйгурско-русский словарь. – Алматы, 1961.
ХакРС – Хакаско-русский словарь. – М., 1982
Х-Ш – Хусрау-Ширин
ЯкРС – Якутско -русский словарь. – М., 1972.

238
МАЗМҰНЫ
Алғысөз..............................................................................................3
Негізгі бөлім......................................................................................6
1. Түркі этимологиясы: зерттеу нəтижелері мен ғылыми
ұстанымдары...........................................................................................6
Түркі этимологиясын дамытудың əдістері, критерийлері мен
қағидалары...............................................................................................13
2. Қазақ этимологиясының ғылыми-тəжірибелік сипаты....21
Қазақ этимологиясы: зерттелу күйі жəне болашақ бағыттары...30
Қазақ этимологиясының алғашқы ғылыми негіздері...................43
Қазақ тіліндегі этимологиялардың түрлері...................................46
Этимологиялық сөздіктің сөздік құрамын анықтаудың прин-
циптері.....................................................................................................58
Қазақ тілі этимологиясының түбіртанумен сабақтастығы – дə-
йекті қағида.............................................................................................64
3. Түбір сөздердің құрылымындағы байырғы түбірлердің 
этимологиялық реконструкциясы....................................................77
Қазақ тіліндегі екі буынды етістік негіздердің сөзжасамдық мо-
дельдері....................................................................................................97
Сөзжасамдық ұядағы түбірдің этимологиялық реконструк-
циясы.....................................................................................................103
Қазақ тіл біліміндегі этимологиялық зерттеудің принциптеріне 
сай мақала үлгілері...............................................................................113
Жекелеген сөздердің лұғаттық мақала үлгілері...........................132
Құрамында -дай, -дей жұрнағы бар атаулардың этимоло-
гиясы......................................................................................................157
Мағынасы күңгірттенген жер-су атауларының этимоло-
гиясы......................................................................................................168

239
Жылқы малының жасы мен жынысына қатысты атаулардың 
этимологиясы........................................................................................176
4. Антропоөзектік бағыттың тіл~ұлт, тіл~мəдениет сабақ-
тастығына негізделген қағидасы: Қазақ тілі этимологиясынан 
этюдтер..................................................................................................192
Қазақ тіліндегі байырғы сөздердің контекстегі мағынасы
жайлы.....................................................................................................199
Қорытынды..................................................................................205
Пайдаланылған əдебиеттер тізімі............................................207
Қосымша.......................................................................................211
Қысқартулар................................................................................237

240
Қайдар Əбдуəли
Ғылымдағы ғұмыр
Редакторы: Т.Данияр
Корректоры: А.Құттығұлқызы
Дизайнері: Р.Арсланов
Беттеуші: Г.Алмасбекова
“Сардар” баспа үйі
Алматы қаласы,
8 ы/а, 19а үй.
Тел.: 8(727) 249 68 05
e-mail: sardar777@list.ru
Шартты баспа табағы. Пішімі 60х90 
1
/
16
Офсеттік басылым. Қаріп түрі «Таймс» Таралымы 4000 дана